بریده‌هایی از کتاب دوپامین، مولکولی با خواص شگفت انگیز

محققان بخش اخلاق زیستی دانشگاه کیس وسترن رزرو دریافتند که مزایای دگردوستی ممکن است به دلیل عواملی چون ایجاد حس وحدت اجتماعی عمیق ومثبت، انحراف توجه فرد از مشکلات شخصی، کاهش تفکر مدام به مسائل فردی، افزایش نقش معنا و هدف در زندگی و سبک زندگی فعال‌تر باشد.

تست هوش به طور اختصاصی توانایی تعمیم بخشیدن به داده‌های ناقص و کسب اطلاعات جدید برپایه قواعد انتزاعی را می‌سنجد. به عبارت دیگر تست هوش توانایی یک فرد را برای ساخت مدل‌های انتزاعی برپایه تجربه‌های قبلی و سپس کاربرد این مدل‌ها را برای پیش‌بینی آینده اندازه‌گیری می‌کند. سیستم دوپامینِ کنترل، در این بین نقش مهمی برعهده دارد.

سطوح بالای دوپامین کارکرد سیستم «اینجا و اکنون» را سرکوب می‌کند و به همین دلیل افراد دارای استعدادهای درخشان معمولا در زمینه روابط اجتماعی ضعیف هستند. انسان‌ها برای فهمیدن آنکه در ذهن دیگران چه می‌گذرد نیاز به همدلی با آن‌ها دارند و همدلی که یکی از مهارت‌های اصلی در برقراری روابط اجتماعی است، به فعالیت سیستم «اینجا و اکنون» وابسته است. وقتی با دانشمندی در یک مهمانی روبرو می‌شوید، می‌بینید بدون توجه به ملال و کسالتی که به شما دست می‌دهد دارد یک ریز از تحقیقات خود حرف می‌زند.

در حین دیدن رؤیا، دوپامین که از محدودیت‌های سیستم «اینجا و اکنون» آزاد شده افزایش می‌یابد و در این حالت چون ارتباط حسی مغز با دنیای خارج قطع شده فعالیت مدارهای «اینجا و اکنون» کاهش می‌یابد و به این ترتیب مدارهای دوپامین به مغز اجازه می‌دهند چیزهای عجیب را به هم مربوط کنند و این ویژگی رؤیاست. در رؤیا چیزهای بی‌اهمیت و جزئی که معمولا به آن‌ها توجه نمی‌کنیم بارز و مهم می‌شوند و به این ترتیب به ایده‌های جدیدی دست می‌یابیم که در گذشته به آن‌ها دسترسی نداشتیم.

اراده مثل عضله است، اگر زیاد از آن استفاده کنیم خسته و پس از مدتی کوتاه تسلیم می‌شود.

دکتر دیوید کالدیکوت یکی از پزشکان اورژانس شاغل در بیمارستان کالواری واقع در کانبرای استرالیا می‌گوید: «طب اورژانس مثل هواپیمایی در حال پرواز است و در آن ساعت‌های طولانی و یکنواخت و ملال‌آوری داریم که لحظه‌هایی توام با ترس و هراس در میانه آن بروز می‌کند. البته اگر کسی جوهر این کار را داشته باشد، به جای آنکه اسیر ترس شود و خودش را ببازد می‌تواند با تمرکز فکر مشکل موجود را حل کند.»

محاسبه دوپامینی و پاسخ غریزی دو سوی یک الاکلنگ هستند، وقتی یک طرف بالا می‌آید طرف دیگر پایین می‌رود. توانایی سرکوب عواطفی مانند ترس، خشم یا برافروختگی شدید در میانه دعوا و درگیری بسیار مفید است. هیجان معمولا مانع بروز کنش‌های حسابگرانه می‌شود. در واقع یکی از راهبردهای شایع سلطه آن است که عواطف خصم را تحریک کینم تا نتواند نقشه‌اش را درست اجرا کند. به همین دلیل است که رقیبان در عرصه ورزش برای هم لاف می‌زنند یا جنگ زرگری به راه می‌اندازند.

ابراز خشونت می‌تواند به دلیل اختلال کارکرد یا آسیب‌های عضوی مغز باشد. اما در بیشتر موارد توسل به خشونت نوعی انتخاب است: فرد با ابراز خشونت حساب شده می‌کوشد دیگران را وادار به انجام کارهایی کند که مد نظر اوست.

کار دوپامین به جای آوردن دستورهای تکاملی، برای حفظ و تداوم حیات است. دوپامین ما را به افزایش منابع وادار می‌کند و زمانی که کاری را به نحو احسن انجام می‌دهیم یا آینده بهتری را برای خود تدارک می‌بینیم سطح آن باز هم مختصری افزایش می‌یابد و در ما احساس خوبی به وجود می‌آورد.

اعتیاد از تقویت آرزو با واسطه مواد شیمیایی سرچشمه می‌گیرد. این سیستم حساس به ما می‌گوید خواستن یا نخواستن ما حریف سلطه و اجبار ناشی از ترشح دوپامین نمی‌شود. در این حال دیگر مهم نیست چیزی که می‌خواهیم مفید است یا مرگبار. اعتیاد خاص شخصیت‌های ضعیف و ناشی از فقدان اراده نیست. اعتیاد وقتی به وجود می‌آید که مدار آرزو به دنبال تحریک افراطی وارد مرحله‌ای آسیب شناختی می‌شود.

وقتی معتاد سیستم دوپامین خود را تحریک می‌کند این سیستم تقاضای تحریک بیشتری می‌کند. به همین دلیل است که معتادان کوکائین به دنبال مصرف کوکائین سیگار می‌کشند. نیکوتین مانند کوکائین منجر به رهاسازی دوپامین می‌شود. اما ارزان‌تر و دسترسی به آن آسان‌تر است. نیکوتین در واقع دارویی نامعمول است چون هیچ کاری انجام نمی‌دهد غیر از تحریک اجباری

اعتیاد مثل سرطان است: در ابتدا کوچک است، اما در مدتی کوتاه همه جنبه‌های زندگی فرد را آلوده می‌کند.

تماس‌های جنسی حین یک رابطه عاطفی طولانی نیز از اینگونه خواب و خیال‌های برخاسته از ترشح دوپامین در امان نیستند. تحقیقی درباره ۱۴۱ زن نشان داد که ۶۵ درصد آن‌ها حین تماس جنسی در عالم خیال خود را با شخصی دیگر و حین انجام عملی متفاوت می‌بینند. در سایر مطالعات این درصد بالاتر و در حد ۹۲ درصد بود. مردان نیز حین تماس جنسی مانند زنان دستخوش خواب و خیال می‌شوند و هر اندازه تعداد تماس‌های جنسی بیشتر باشد، میزان بروز اینگونه خواب و خیال‌ها نیز بیشتر خواهد بود.

در بیشتر زوج‌ها وقتی عشق دوپامینی به عشق صمیمانه تبدیل می‌شود تعداد دفعات رابطه جنسی کاهش می‌یابد و این طبیعی است، چون ترشح اکسی‌توسین و وازوپرسین ترشح تستوسترون را سرکوب می‌کنند. تستوسترون نیز رهاسازی اکسی‌توسین و وازوپرسین را سرکوب می‌کند. لذا معلوم می‌شود که چرا مردانی که سطح تستوسترون خون آن‌ها بالاتر است تمایل کمتری به ازدواج دارند. به همین ترتیب در بدن مردان مجرد نیز تستوسترون بیشتری نسبت به مردان متأهل وجود دارد. همچنین اگر ازدواج مردی دچار تزلزل شود، وازوپرسین خون او افت می‌کند و تستوسترون خون او بالا می‌رود.

دوپامین یکی از محرک‌های اصلی عشق و منشا بروز جرقه‌هایی است که آتشی فراگیر ایجاد می‌کنند. اما به منظور تداوم عشق، ماهیت رابطه عاطفی باید تغییر پیدا کند، چرا که با تداوم رابطه، ترکیب مواد شیمیایی به وجود آورنده عشق نیز تغییر می‌کند. دوپامین در نهایت مولکول لذت نیست، مولکول پیش‌بینی است. اگر بخواهیم از چیزهایی که داریم (در قیاس با چیزهایی که می‌توانیم داشته باشیم) لذت ببریم مغز ما باید از دوپامین معطوف به آینده به مواد شیمیایی معطوف به زمان حال روی کند. این‌ها مجموعه‌ای از نوروترنسمیترهای مربوط به اینجا و اکنون هستند که بیشتر ما با نام آن‌ها آشنا هستیم. نوروترنسمیترهایی مانند سروتونین، اکسی‌توسین و آندورفین (یا همان مورفین مغز) و نیز دسته‌ای از مواد شیمیایی موسوم به آندوکانابینوئید (یا ماری جوانای مغز).

چرا عشق با گذشت زمان رنگ می‌بازد و سستی می‌گیرد؟ مغز انسان طوری طراحی شده که شیفته امور غیرمنتظره و چشم به راه امور آینده باشد. آینده‌ای که آبستن رویدادهای هیجان‌انگیز بسیار است. اما وقتی همه چیز عادی و روزمره شود و از هیجان عاری باشد، مغز به مسایل جدیدتر گرایش می‌یابد.

در شرایط مطلوب هر کسی با وسوسه‌ای غیرقابل مقاومت در پی یافتن راهی برای تحریک ترشح دوپامین است تا سرحال شود. برخی از دانشمندان دوپامین را مولکول لذت و مسیری را که سلول‌های تولیدکننده دوپامین در آن فعالند، مدار پاداش نامیده‌اند.

اراده مثل عضله است، اگر زیاد از آن استفاده کنیم خسته و پس از مدتی کوتاه تسلیم می‌شود.

بهتر است با سیستم دوپامین بازی نکنید، چون تاوان سنگینی دارد.

از دید دوپامین، داشتن مهم نیست، به دست آوردن مهم است.