بریده‌هایی از کتاب دوپامین، مولکولی با خواص شگفت انگیز

اگر از یک فیلسوف بپرسید «جوهر انسانیت چیست» تعجبی ندارد اگر بگوید «اراده آزاد» جوهر انسانیت یعنی توانایی حرکت در محدوده‌ای فراتر از غرایز و فراسوی واکنش‌های خودکار در برابر محیط، توانایی سبک و سنگین کردن گزینه‌ها، در نظر گرفتن مفاهیم بالاتری چون ارزش‌ها و اصول و سپس انتخاب آگاهانه برای ارتقاء مزایای زندگی اعم از عشق، پول یا اعتلای روح. همه این‌ها وابسته به دوپامین هستند.

محققان نتیجه گرفتند که ذهن انسان در بیشتر موارد دچار آشفتگی و پراکندگی حواس است و چنین ذهنی از شادی و سعادت بی‌بهره است.

واقعیت، خاستگاه مسائل پیش‌بینی نشده است. خواب و خیال‌های ما اغلب قابل پیش‌بینی و تکراری هستند.

مهارت در فرد احساسی به وجود می‌آورد که روانشناسان به آن کنترل درونی می‌گویند. در این حالت تصور فرد آن است که انتخاب‌ها و تجربه هایش تحت کنترل او هستند و توسط عوامل دیگری چون سرنوشت، بخت و اقبال یا افراد دیگر تعیین نمی‌شوند

زیان‌گریزی (Loss aversion) است، به عبارتی درد از دست دادن یک چیز، نیرومندتر از لذت کسب آن است.

«ما چیزی را که می‌شنویم باور نمی‌کنیم، چیزی را باور می‌کنیم که بر زبان خودمان جاری شود.» مثلا اگر برای کسی درباره اهمیت صداقت سخنرانی کنیم و بعد به او بگوییم که می‌تواند با تقلب در فلان بازی به پاداش برسد، می‌بینیم سخنرانی ما پشیزی ارزش نداشته است. اما اگر به کسی بگوییم درباره اهمیت صداقت برای ما حرف بزند، احتمال کمتری دارد وقتی پای بازی می‌نشیند تقلب کند.

سرسختی و پشتکار (نه میزان علاقه) با تخریب دوپامین تغییر می‌کند.

آینده واقعی نیست. مجموعه فرصت‌ها و امکان‌هایی است که فقط در ذهن ما وجود دارند و معمولا آرمانی جلوه می‌کنند.

مثلا اگر برای کسی درباره اهمیت صداقت سخنرانی کنیم و بعد به او بگوییم که می‌تواند با تقلب در فلان بازی به پاداش برسد، می‌بینیم سخنرانی ما پشیزی ارزش نداشته است. اما اگر به کسی بگوییم درباره اهمیت صداقت برای ما حرف بزند، احتمال کمتری دارد وقتی پای بازی می‌نشیند تقلب کند.

دوپامین از طرفی فرد را به تلاش شرافتمندانه و از طرف دیگر او را به انجام مکر و فریب یا حتی خشونت برای رسیدن به آرزوها وادار می‌کند. دوپامین دنبال کسب فزونی است و با اصول اخلاقی کاری ندارد و برای رسیدن به هدف از مکر و فریب و قدرت استفاده می‌کند.

ارضاء نوعی سرکاری و دنبال‌بازی است که توسط مولکولی به نام دوپامین که مایه عدم رضایت دائمی است به وجود می‌آید.

عشق‌های نخستین مانند سوار شدن بر چرخ و فلکی هستند که کنار پلی قرار دارد. آدم می‌تواند هر چند بار که دلش می‌خواهد سوار این چرخ و فلک شود و سفر کند. اما در پایان به جایی می‌رسد که سفرش را از آن شروع کرده بود. هر بار که نوای موسیقی متوقف می‌شود و پای مسافر به زمین می‌رسد با انتخابی روبرو می‌شود: آیا یکبار دیگر سوار شود یا قیدش را بزند و دل به عشقی تازه بسپارد.

افسونگری آرزوهایی را در ما بیدار می‌کند که هرگز قابل وصول نیستند. چون مصداق این آرزوها فقط در عالم خیال‌های ما وجود دارند.

دوپامین همواره فراتر از واقعیت حرکت می‌کند و ما را وادار می‌کند به چیز بهتری فکر کنیم و برای آنکه بر میزان فریبکاری بیفزاید به ما امکان می‌دهد تا آن واقعیت بهتر را کنترل کنیم. اینکه شاید رسیدن به این واقعیت خیالی امکان‌پذیر نباشد اهمیتی ندارد. دوپامین همیشه می‌تواند ما را به دنبال خیال‌های واهی بفرستد.

دوپامین وظیفه روشن و مشخصی دارد: افزایش دادن منابع در درسترس بشر در آینده و جستجوی چیزهای بهتر.

واقعا چرا سر کار می‌رویم؟ چرا به پول نیاز داریم؟ چرا باید هزینه‌ها را پرداخت کنیم؟ چرا می‌خواهیم برق داشته باشیم؟ این رشته تا کجا ادامه پیدا می‌کند؟ آیا چیزی وجود دارد که آن را فقط به خاطر خودش بخواهیم؟ پاسخ ارسطو به این سوآل مثبت بود. به نظر او در پایان رشته این «چراها» به یک چیز می‌رسیم و آن سعادت است. هر کاری که انسان‌ها انجام می‌دهند برای رسیدن به سعادت است.

پاتریک کندی نماینده مجلس آمریکا از منطقه رودآیلند (و پسر تد کندی سناتور ماساچوست) با مفهوم کاهش تأثیر دارو به خوبی آشناست. او یکی از داوطلبان تحقیق درباره مغز و ارتقاء سلامت روحی در آمریکاست و خودش سال‌ها با بیماری روحی و اعتیاد دست و پنجه نرم کرده است. یکبار وقتی با خودرویش جمعی از افرادی را که در برابر کنگره آمریکا ایستاده بودند زیر گرفت، عمق مشکلاتش آشکار شد. او در برنامه ۶۰ دقیقه به مجری (لسلی اشتال) گفت «با وجودی که دیگر از مصرف مواد هیچ لذتی نمی‌برد اما ناگزیر است همچنان ادامه دهد.» از این کار هیچ لذتی عایدم نمی‌شود. فقط دارم از درد کشیدن فرار می‌کنم. مردم فکر می‌کنند معتاد مواد می‌زند و نشئه می‌شود. اما تنها کاری که معتاد می‌کند خلاص شدن از خماری است.

طبق نظر هلن فیشر مردم‌شناس، عشق نخستین یا «سودایی» حدود ۱۲ الی ۱۸ ماه طول می‌کشد. پس از این مرحله برای آنکه دو طرف به یکدیگر وابسته بمانند به نوع دیگری از عشق نیاز دارند که آن را عشق صمیمانه می‌نامند. واسطه بروز عشق صمیمانه مکانیسم‌ها و تجربه‌های «اینجا و اکنون» مغزهستند، زیرا با مسایلی که مربوط به اینجا و اکنون هستند ارتباط دارند و می‌خواهند به فرد القا کنند که تو در کنار کسی هستی که دوستش داری، پس دم را غنیمت دان و از زندگی خود لذت ببر.

از دید دوپامین، داشتن مهم نیست، به دست آوردن مهم است. اگر مثل یک آواره زیر یک پل زندگی می‌کنید دوپامین کاری می‌کند که هوس داشتن یک خیمه به سرتان بزند. اما اگر در گران‌ترین عمارت جهان زندگی می‌کنید، دوپامین کاری می‌کند آرزو کنید که قصری روی ماه داشته باشید. دوپامین استانداردی برای خوب ندارد و دنبال رسیدن به هیچ خط پایانی نیست. مدارهای دوپامینی مغز را فقط با احتمال بروز پیشامدهای جدید و دلپذیر می‌توان تحریک کرد. حتی اگر اوضاع فعلی خوب و بر وفق مراد باشد دوپامین شعار «بیشتر» را سر می‌دهد.

این حالت مثل علاقه ما به پاتوق‌های قدیمی، رستوران‌ها، مغازه‌ها و حتی خود شهرهاست. ما از حضور در محیط‌های آشنا لذت می‌بریم، یعنی طبیعت واقعی و فیزیکی محیط برای ما جاذبه دارد. محیط‌های آشنا را همانگونه که هستند دوست داریم، اینکه در آینده به چه چیزی تبدیل می‌شوند برای ما زیاد مهم نیست. اساس هرگونه رابطه درازمدت و رضایت‌بخش همین است. دوپامین یا نوروترنسمیتری که هدفش بیشتر کردن پاداش‌های آینده است ما را به طرف جاده عشق می‌برد، به آرزوهای ما دامن می‌زند، تخیل ما را شعله‌ور کرده و با نشان دادن در باغ سبز و وعده‌های توخالی ما را وارد یک رابطه جدید می‌کند. اما در مقام عشق دوپامین فقط یک آغازگر است و هرگز ما را به نقطه پایان و رضایت تام نمی‌رساند و فقط می‌گوید: «بیشتر».