بریده‌هایی از کتاب پاپ و مرتد

کلیسا خواستار مغشوش کردن اذهان، سلطه، سرکوبی حقایق خطرناک و آشکار کردن صرفاً مبانی این آموزه به مؤمنان بود؛ برونو خواستار گردش آزاد اطلاعات و مبادلهٔ علنی علم بود و از تحول، مباحثه و آزادی اندیشه استقبال می‌کرد.

«شاید که بیم شما از صدور این حکم در بارهٔ من، بیش از بیم من از پذیرفتن آن باشد.»

حضرت پاپ هرگز مستقیماً بدعت‌گذاران را به چوبهٔ دار محکوم نمی‌کرد؛ این وظیفه همیشه با ریاکاری خاصی به یک مرجعیت غیردینی محول می‌شد.

تا دههٔ سوم قرنِ پانزدهم میلادی صدها متن در اختیار داشتند و ترجمهٔ این آثار دوران‌ساز شروع شده بود. بدین طریق تعالیم ارسطو، افلاطون، فیثاغورث، اقلیدس، بقراط و جالینوس در شکل اصلی خود عصر جدید اومانیسم (انسان‌مداری) و رفرم را شکوفا کرد و همراه با آن موج علاقه به علوم، طب و فلسفه همه‌جا را فراگرفت.

دنیای سال ۱۶۰۰ از تمام جهات مادی و معمولی زندگی فقط اندکی با دنیای ۱۴۵۰ تفاوت داشت. عمر متوسط زن‌ها بیست‌وچهار سال و عمر متوسط مردها شاید حدود بیست‌وهفت سال بود. اغلب مردم گرسنه و بیمار بودند و ثروتمندان دستخوش همان نگرانی‌هایی بودند که گریبان فقرا را نیز می‌گرفت: بیماری‌های مسری، جنگ و طاعون به منتهای درجه طرفدار مساوات بودند. همه بجز معدودی بی‌سواد بودند و بیش‌تر وقتشان به میخوارگی می‌گذشت.

او حتی مدعی شده بود که به بدعت آیین آریوس علاقه‌مند است؛ آیینی که در آن آموزهٔ تثلیت امری جعلی و ساختهٔ بشر تلقی می‌شود و مسیح به جای آن‌که وجه لازم و مکمل مقام الهی باشد، «اولین مخلوق» دانسته می‌شود.

او در سرتاسر اروپا سفر کرده بود، آموخته بود و تدریس کرده بود. به طور تفننی به کالوینیسم پرداخته بود؛ آموزهٔ لوتر را مطالعه کرده بود و بسیاری از مواردش را فاقد بهره یافته بود. تعالیم قدما را خوانده بود و در اکثر مسلک‌ها و مرام‌های ماقبل مسیحیت نور دانش و حقیقت یافته بود. تصادفاً به اندیشهٔ کوپرنیک برخورده بود و اندیشهٔ خود را به عمل در آورده بود. کوپرنیک را به مراتب فراتر از آنچه خودِ راهب لهستانی می‌پنداشت، درک کرده بود

بابت شاخه‌های تاک: ۲۱ سول و ۳ دنیه بابت پوشال: ۲ سول و ۶ دنیه بابت چهار تیرک: ۱۰ سول و ۹ دنیه بابت طناب دار: ۴۵ سول و ۷ دنیه بابت هر یک از مأموران اعدام: ۲۰ سول __ مجموعاً ۸۰ سول صورتحساب دادگاه تفتیش عقاید برای هر اعدام

من در گفتار و در نوشته‌هایم، آرزومند پیروزی نیستم؛ زیرا معتقدم هر نوع آوازه خصم خداوند است، و در آن ذره‌ای عزت و افتخار وجود ندارد ولو آن‌که این امر حقیقت نداشته باشد، اما از سر عشق به خرد حقیقی و در تلاش برای درست اندیشیدن به جان آمده‌ام، خودم را شکنجه می‌دهم، خودم را عذاب می‌دهم.

زمان همه‌چیز را می‌دهد و همه‌چیز را باز پس می‌گیرد؛ همه‌چیز در تغییر است اما هیچ‌چیز تباه نمی‌شود.

رویه‌ای که امروز کلیسا اعمال می‌کند همانند رویه‌ای نیست که به دست حواریون اعمال می‌شد: زیرا آن‌ها مردم را با موعظه به راه و روش زندگی خوب هدایت می‌کردند، اما اکنون هر کس که نخواهد کاتولیک باشد، باید به مجازات و عذاب تن دهد، زیرا اکنون به زور متوسل می‌شوند نه به عشق؛ دنیا نمی‌تواند این گونه ادامه یابد، زیرا این همه جز جهالت نیست و هیچ مذهب این‌چنینی نمی‌تواند خوب باشد.

این سیستم، متجاوز از یک میلیون مرد، زن و کودک (یعنی یک نفر از هر دویست نفر آدم موجود در کرهٔ زمین) را از صفحهٔ روزگار محو کرد. نمونهٔ بارز این گروه کنراد تورس، مأمور تفتیش عقاید، بود که یک بار اعلام کرد: «صد نفر آدم بی‌گناه را، در صورتی که فقط یک گناهکار در میانشان باشد، می‌سوزانم.»

آن‌کس که شوق پرداختن به تفکر فلسفی را دارد، اول از همه باید در بارهٔ همه‌چیز شک کند. در خلال مباحثه و قبل از شنیدن عقاید گوناگون و بررسی و مقایسهٔ دلایلی که در دفاع یا رد آن مطرح می‌شود، نباید موضع اختیار کند. هرگز نباید در دفاع یا اثبات آنچه شنیده،‌ در بارهٔ عقاید اکثریت، سن، مزیت‌ها یا اعتبار سخنران قضاوت کند، بلکه باید آموزهٔ منسجمی را دنبال کند که هوادار چیزهای واقعی و حقیقتی باشد که قابلیت ادراک با نور منطق را داشته باشد.

اما درگیری دینی تکرارشونده است. در سراسر دنیا، ایمان مغشوش و مسخ‌شده همچنان موجب رنج و عذاب می‌شود به گونه‌ای که ترازنامه پیوسته ناتراز باقی می‌ماند.

اما اسقف‌های رم که در این دنیای جدید مسیحی بی‌نهایت قدرتمند بودند بر سر برخی از اساسی‌ترین اصول اعتقادی دین که نه در انجیل چندان مشخص شده بود و نه در متون مقدس به قدر کافی به آن‌ها پرداخته شده بود با هم می‌جنگیدند.

کلیسای رم با قدردانی ابدی صدای مردم را در ابراز عقاید بنیادستیزانه خفه می‌کرد و نویسندگانِ هر نوع فلسفهٔ ضدکاتولیکی را دستگیر می‌کرد. رهبران کلیسا با این‌که از گسترش علم الهیات مجاز در میان طبقات ممتاز و تحصیلکرده حمایت می‌کردند، اما در معنای وسیع‌تر فطرتاً و تعمداً دانش‌ستیز بودند.

مسئولیت قابل ملاحظهٔ این پیشرفت کند را باید بر سردرِ یکی از نهادهای بزرگی قرار داد که هزاروسیصد سال در کانون تمدن غربی توسعه یافته بود: کلیسای کاتولیک. زیرا اگر تلاش عقلانی و روشنفکرانهٔ غیردینی و انسان‌مدار رنسانس بازنمود تفکر انسان در عروج و فرادستی باشد،‌ کلیسای مسیحی و به‌ویژه مأموران تفتیش عقاید کاتولیک، برادر دوقلوی اهریمنی‌اش بودند که دقیقاً در جهت مخالف ره می‌سپردند.