بریده‌هایی از کتاب این راهش نیست

برخلاف باندهای زندانی، دزدان دریایی در اصل برای شرارت و انجام کارهای شیطانی دور هم جمع نشده بودند؛ درواقع می‌توان گفت که شکل‌گیری آنها پاسخی علیه شرارت بود. صاحبان کشتی‌های تجاری در آن دوره افراد مستبدی بودند. کاپیتان‌ها عادت داشتند از قدرت خود سوء‌استفاده کنند؛ آنها اجازه داشتند تمام سهم خدمه را از غنایم به‌دست‌آمده برای خود نگه دارند و یا آنها را اعدام کنند؛ و این‌گونه بود که در پاسخ به این چپاول‌ها و همچنین تمایل به دریانوردی بدون نگرانی از موردسوء‌استفاده قرار‌گرفتن از سوی مدیریت، زندگی دزدان دریایی شکل گرفت. در کشتی دزدان دریایی دموکراسی کامل برقرار بود. اگر قرار بود قانونی اجرا شود باید همه با آن موافقت می‌کردند. کاپیتان‌ها به هر دلیلی ممکن بود از کار برکنار شوند و همین مسئله باعث می‌شد آنها از افرادی مستبد به افرادی خدمتگزار تبدیل شوند. تنها زمانی‌ که کاپیتان اختیار کامل داشت در میانۀ جنگ بود، یعنی زمانی که مرگ و زندگی افراد به تصمیم‌گیری سریع کاپیتان وابسته بود.

شما خودتان هم ممکن است یک دزد دریایی در درون خود داشته باشید. تا حالا پیش آمده از دستورات رئیس خود خسته شوید و به این فکر بیفتید که به‌صورت مستقل کار کنید؟ آیا فکر می‌کنید هرکسی باید بتواند برای ادارۀ یک شرکت نظر خود را اعلام کند؟ آیا فکر می‌کنید یک شرکت باید از کارمندان خود حمایت کند؟ و اینکه نژادپرستی در تجارت جایی ندارد؟ تبریک می‌گویم! شما یک دزد دریایی هستید.

پیتر لیسون در کتاب خود تحت ‌عنوان قلاب نامرئی: اقتصاد پنهان دزدان دریایی می‌نویسد: «برخلاف آنچه دیگران فکر می‌کنند زندگی دزدان دریایی کاملاً صادقانه و اصولی بوده است.»

حتی صدها سال پیش هم گروه‌های خلاف‌کار با حمایت از یکدیگر در کار خود موفق شده‌اند. آیا می‌دانید بهترین نمونۀ تاریخی برای شراکت در کارهای خلاف چه کسانی هستند؟ شورشیانِ طوطی‌به‌شانۀ دریاهای آزاد. دزدان دریایی در کار خود موفق بودند چون با اعضای گروه خود رفتار مناسبی داشتند. آنها افرادی دموکراتیک بودند، به یکدیگر اعتماد می‌کردند و سیستم اقتصادی بی‌نقصی ایجاد کرده بودند تا اطمینان حاصل کنند در این زمینه مشکلی نخواهند داشت. این تاجرانِ زیرکِ اقیانوس‌ها همگی بیماران روانی‌ای نبودند که روی یک چشم خود چشم‌بند زده باشند. درواقع، آنگوس کونستام درمورد ریش‌سیاه، دزد دریایی معروف، می‌گوید که او در طول دورۀ کاری خود حتی یک نفر را هم نکشته است؛ و هیچ موردی هم ثبت نشده که در آن ریش‌سیاه کسی را به دریا انداخته باشد-خیر، حتی یک نفر را.

تحقیقات نشان می‌دهند در آمریکا آرامش در زندان‌هایی که زندانیانِ آنجا باند تشکیل داده‌اند بیشتر از بقیۀ زندان‌هاست. از حرف‌های من اشتباه برداشت نکنید. این افراد مجرم هستند. آنها کارهای بدی انجام می‌دهند؛ ولی هر سازمان خلاف‌کاری برای موفقیت به سطح خاصی از اعتماد و همکاری در سازمان خود نیاز دارد، حتی اگر اعضای آن در محیط بیرون مرتکب بدترین شرارت‌ها شوند. خلاف‌کاران موفق این نکته را می‌دانند که وجود خودخواهی در سازمان آنها مانع موفقیت آنها می‌شود. درنهایت این مسئله باعث می‌شود خلاف‌کاران با دیگران-و یا حداقل با اعضای باند خود-رفتار خوبی داشته باشند.

میزان نظم، اعتماد و قوانین موجود در یک باند زندانی موجب می‌شود آن باند بیشتر به یک شرکت یا سازمان شبیه شود. رئیس این باندها (کسی که تصمیم‌گیرنده است) برای اعضایی که اخیراً وارد زندان شده‌اند پرسشنامۀ مخصوص ورودی‌های جدید را ارسال می‌کند. خیلی خوب است که بدانید یک کارمند تازه‌نفس چه کاری برای ارائه دارد. این کار به‌همان‌اندازه که مسخره به‌نظر می‌رسد کارآمد هم هست. کشورهای فاسدی که گروه‌هایی مثل گروه مافیا دارند از لحاظ اقتصادی موفق‌ترند از کشورهایی که در آن تخلفات به‌صورت پراکنده انجام می‌شود؛ و میزان رشد بالاتری هم از خود نشان می‌دهند. آنها در جرایم سازمان‌یافته «سازمان‌یافتگی» را رعایت می‌کنند. اگرچه گروه‌های شرور و بدکار قطعاً تأثیرات منفی خود را روی جامعه می‌گذارند ولی نظم و اصولی که در انجام کارها دارند نمود بیرونی مثبتی هم دارد.

زندانیان زندان ایالت کورکوران جملۀ معروفی دارند که می‌گوید: «بدون وجود نظم، هرج‌و‌مرج ایجاد می‌شود و با ایجاد هرج‌و‌مرج مردم اینجا می‌میرند.» قوانین و پایبندی به آنها چقدر اهمیت دارد؟ آن‌قدر از اهمیت بالایی برخوردار است که در زندان-جایی که بیشتر تعاملات روزانه بر اساس خط مشی‌های نژادی انجام می‌شوند-سفیدپوستان درواقع سیاه‌پوستان را تشویق می‌کنند که به باندهای سیاه‌پوستان بپیوندند. هرچقدر از هم جداتر باشند و یکدیگر را کمتر بشناسند میزان خشونت پشت میله‌های زندان بیشتر کاهش می‌یابد. وقتی افراد بخشی از سیستم باشند-حتی اگر به معنی پیوستن به باند رقیب باشد-زندگی ثبات و نظام بیشتری خواهد داشت.

خلاف‌کاران از خیلی جهات ارزش اعتماد و مشارکت را بیشتر از آنچه من و شما می‌دانیم می‌دانند؛ چون در دنیایی که آنها زندگی می‌کنند نمی‌توان اعتماد را نادیده گرفت. شما هر روز وارد اداره‌ای نمی‌شوید که در آن مدام نگران باشید کسی از پشت به گردن شما خنجری بزند. پس اعتماد برای خلاف‌کاران اهمیت خیلی بیشتری دارد؛ وقتی کسی هروئین آنها را بدزدد آنها نمی‌توانند با پلیس تماس بگیرند.

اطلاعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد باندهای خیابانی مرتکب جرم نمی‌شوند؛ درست برعکس است: جرم و جنایت موجب به‌وجود‌آمدن باندهای خیابانی می‌شود. به‌این‌ترتیب، اکثریت باندهای موفقی که از زندانیان سابقه‌دار تشکیل شده بودند برای شرارتِ بیشتر این کار را نکرده بودند بلکه برای حفاظت از اعضای خود در طول دوران حبس به وجود آمده بودند. مطالعاتی که روی باند آریان برادرهود در زندان انجام شده نشان می‌دهد جدای از بدترینِ بدترین‌ها بودن، در موارد دیگری مثل سوابق کیفری اعضای این باند و تعداد تخلفاتی که در زندان مرتکب شده‌اند تقریباً هیچ فرقی با آنهایی که عضو باند خاصی نیستند وجود ندارد.

طبق توضیحات دیوید اسکاربِک، باندهای موجود در زندان موقع ورود زندانیان جدیدی که از اعضای باند آنها هستند اغلب مثل کمیته‌های خوشامدگویی عمل می‌کنند و جالب است بدانید که زندانیان سلول‌های همسایه هم برای کمک به راحتی زندانیان جدید برای آنها هدایایی می‌آورند. چه چیزی بهتر از این می‌توانست باشد؟ (مطمئن نیستم این هدایا مطابق استانداردهای مارتا استوارتز باشند ولی نمی‌توانم تصور کنم جایی وجود داشته باشد که در آن یک کیسه هدیه بیشتر از این مورداستقبال قرار بگیرد.) ما به اعضای باندها به چشم افرادی بی‌قانون و بیماران روانی نگاه می‌کنیم که قادر به کنترل رفتارهای خود نیستند؛ مطمئناً تعداد افرادی که در این دسته قرار می‌گیرند بسیار زیاد هستند، ولی آنها بیشتر از چیزی که ما فکر می‌کنیم درمورد اعتماد و همکاری می‌دانند.

وقتی اعتماد از بین برود همه‌چیز از بین خواهد رفت. وقتی از افراد مختلف در برخی از عرصه‌ها مثل عرصه‌های شغلی، تیم‌های ورزشی و اعضای خانواده بپرسید بیشترین ویژگی‌ای که دوست دارند در دیگران وجود داشته باشد چیست چه می‌گویند؟ اعتماد. معیار واقعی تلاش و موفقیت این است که رفتاری بدون خودخواهی داشته باشید تا بتوانید اعتماد ایجاد کنید و از همکاری و مشارکت یکدیگر استفاده کنید. حتی اگر شما بخواهید در کارهای شیطانی به موفقیت برسید هم باید این کار را انجام دهید.

رات ونهوون می‌گفت: «کیفیت یک جامعه خیلی مهم‌تر از جایگاه شما در آن جامعه است.» علت چیست؟ رابرت آکسلرود، استاد علوم سیاسی در دانشگاه میشیگان، می‌گوید: «خوب‌نبودن ممکن است در ابتدا راهی مطمئن به‌نظر برسد ولی در طولانی‌مدت می‌تواند تمام محیطی که برای پیشرفت خودش نیاز دارد را خراب کند.» به زبان ساده‌تر، وقتی شما شروع کنید به خودخواه‌بودن و طبق اصول ماکیاولی رفتار کنید دیگران متوجه این موضوع می‌شوند. اگر قبل از به‌قدرت‌رسیدنِ شما آنها هم بخواهند کارتان را تلافی کنند در بد مخمصه‌ای خواهید افتاد. حتی اگر موفق شوید باز هم یک مشکل وجود دارد. شما به دیگران نشان داده‌اید که راه موفقیت، شکستن قوانین است و آنها هم همین کار را انجام می‌دهند چون رفتار بد رفتاری مسری است و مردم کاری را انجام می‌دهند که فکر می‌کنند نتیجه‌بخش است.

بله، رفتارهای نادرست یک شخص می‌توانند کارساز باشند، ولی فقط تا وقتی‌که دیگران هم شروع به استفاده از آن رفتارها نکنند. اگر این اتفاق بیفتد همه در عذاب خواهند بود چون شما درنهایت به فرهنگی مشابه مولداوی می‌رسید: جایی که مردم آن هیچ‌ کاری نمی‌کنند که منفعت همه در آن گنجانده شده باشد.

مطالعات نشان می‌دهند که عدم اعتماد به دیگران موجب ایجاد پیش‌بینی خودمحقق‌کننده می‌شود. شما با فرض بر اینکه آنها رفتار بدی خواهند داشت به آنها اعتماد نمی‌کنید و این به این معنی‌ست که شما دست از تلاش برمی‌دارید و مسیری نزولی را طی می‌کنید. اصلاً جای تعجب نیست اگر در تیم‌های کاری که یک عضو آن حکم سیب گندیده‌ای در سبد را داشته باشد عملکرد آنها ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش یابد.

کارهایی که انجام می‌دهیم به سه دسته تقسیم می‌شوند: درست، غلط، همه این کار را انجام می‌دهند. وقتی ببینیم دیگران کاری را انجام می‌دهند و مسئله‌ای با آن ندارند ما هم فکر می‌کنیم انجام آن اشکالی ندارد. هیچ‌کس دلش نمی‌خواهد بازنده‌ای باشد که طبق اصول و قوانین بازی می‌کند درحالی‌که هیچ‌کس دیگری این کار را نمی‌کند.

تحقیقات نشان داده‌اند که: رفتارهای بد مسری هستند. سریعاً پخش می‌شوند و در مدت کوتاهی آن‌قدر گسترده می‌شوند که دیگر شما تنها کسی نخواهید بود که برنامه‌ریزی کرده از آن استفاده کند. تحقیقات انجام‌شده توسط دن اریلی از دانشگاه دوک نشان می‌دهند که دیدن فریبکاری دیگران و گرفتارنشدن آنها موجب بالا‌رفتن میزان فریبکاری در آن محدوده می‌شود و ما کم‌کم فریبکاری را به‌عنوان هنجاری قابل‌قبول در جامعه می‌پذیریم.

چرا افراد شارلاتان موفق هستند؟ قطعاً بخشی از آن به‌خاطر تزویر و بدی است ولی چیز دیگری هم وجود دارد که ما می‌توانیم با خیال راحت از آنها یاد بگیریم: این افراد برای چیزهایی که می‌خواهند جسور و بی‌محابا هستند و نمی‌ترسند از اینکه به دیگران بگویند چه چیزهایی به‌دست آورده‌اند.

یکی از مطالعات غیررسمی نشان داده احتمال دزدیده‌شدن کتاب‌هایی که در زمینۀ مسائل اخلاقی هستند ۲۵% بیشتر از میانگین کتاب‌های موجود در کتابفروشی است.

یکی از تحقیقات که صراحتاً در عنوان آن نوشته شده بدی از خوبی قدرتمندتر است نشان می‌دهد در بسیاری از زمینه‌ها-که تعداد آنها قابل‌باور نیست-چیزهای بد تأثیرگذارتر و ماندگارتر از چیزهای خوب هستند: «احساسات بد، والدین بد و بازخوردهای بد نسبت به آنهایی که خوب هستند تأثیرگذارترند؛ و اطلاعات بد هم بسیار بیشتر و کامل‌تر از اطلاعات خوب مورد‌بررسی قرار می‌گیرند... به‌سختی می‌توان استثناهایی پیدا کرد که بیانگر قدرت بیشتر چیزهای خوب باشند. روی‌هم‌رفته، این یافته‌ها بیانگر این هستند که قدرت بدی نسبت به خوبی بسیار بیشتر است و این یک قانون کلی در محدودۀ وسیعی از پدیده‌های روان‌‌شناسی محسوب می‌شود.»

اگر شما فردی خوب و مظلوم هستید این موضوع می‌تواند منجر به مرگ شما شود. اگر در محل کار خود انسان ضعیفی باشید و کنترل و اختیاری روی کار خود نداشته باشید این خصوصیتِ شما بیشتر از مسائلی مثل چاقی یا فشارخون می‌تواند موجب ایجاد بیماری قلبی در شما شود. احساس می‌کنید حقوقی که به شما داده می‌شود کم است؟ این مسئله هم خطر حملۀ قلبی را بالا می‌برد؛ درعین‌حال، چاپلوسی باعث کمتر‌شدن استرس در محیط کار شده و موجب بالا‌رفتن حس شادی و سلامتی جسمی هم می‌شود.