بریده‌هایی از کتاب نامه های امام صادق (ع) به شیعیان

دوستی دارای شرایطی است. کسی را می‌توان دوست دانست که تمام یا بعضی از این شروط را رعایت کند و کسی‌که این شروط در او نباشد، نمی‌توان او را دوست به حساب آورد. آن شرایط عبارت‌ند از: ۱. باطن و ظاهرش یکی باشد. ۲. عزت تو را عزت خود و عیب تو را عیب خویش بداند. ۳. اگر به مقام یا مالی رسید تغییری در او ایجاد نشود. ۴. قدرت و توانایی او تو را از رسیدن به چیزی بازندارد. ۵. کسی این خصلت‌ها را داردکه در موقع گرفتاری تو را رها نکند.

مکارم ده عدد است. اگر می‌توانی آن‌ها را درپیش بگیر: استقامت در سختی‌ها، راست‌گویی، امانت‌داری، صله رحم، میهمان‌نوازی، اطعام نیازمند، جبران‌کردن نیکی‌ها، رعایت حق و حرمت همسایه، مراعات حق و حرمت رفیق و در رأس همه، حیا.

- هر کس سه بار بر تو خشم گرفت، ولی به تو بد نگفت، او را برای خود به دوستی انتخاب کن. - پدرم مرا به سه چیز ادب آموخت و از سه چیز نهی ام کرد، سه نکتهٔ ادب این بود که فرمود: «فرزندم، هرکس با دوست بد بنشیند، سالم نمی ماند و هرکس گفتارش را کنترل نکند، پشیمان می‌شود و هرکس به جایگاه‌های بد وارد شود، در معرض بدگمانی قرار می‌گیرد.» و آن سه چیز که مرا از آن‌ها نهی فرمود، عبارت‌اند از: «دوستی با کسی‌که چشم دیدن نعمت کسی را ندارد و با کسی‌که از مصیبت دیگران شاد می‌شود و با سخن‌چین.»

مبادا بر خدا بزرگی کنید! بدانیدکسی‌که دین را نادیده گیرد و کوچک شمارد، بر خدا بزرگی کرده است. در راه خدا محکم باشید و به جهل و نادانی گذشته خویش بازنگردیدکه ضرر خواهید کرد. خداوند همهٔ مارا از نادیده گرفتن دینش و بزرگی‌کردن در برابر او حفظ کند؛ زیرا توان و نیرویی مگر به خواست و ارادهٔ خودِ او نیست.

هرکه را هم‌دین و هم‌عقیدهٔ شماست، به‌خاطر خدا دوست بدارید و هرکه را مخالف با دین شماست، در راه خدا دشمن محسوب کنید و دوستی و خیرخواهی خود را از کسی‌که هم‌عقیدهٔ با شماست، دریغ نکنید؛ ولی برای آن‌ها که از عقیدهٔ شما روگردان‌اند و با دین شما مخالفت کرده و توطئه‌چینی می‌کنند، دوستی و خیرخواهی نکنید.

صدایت را آهسته کن؛ زیرا خداوند از درون دل و حال ظاهر همه آگاه است و پیش از دعا، بر خواسته‌ها مطلع است. وقتی روزه‌دار هستی، پشت سر دیگران صحبت نکن و روزه‌ات را با این ستم آلوده نساز و برای ریاکاری و جلب توجه مردم روزه نگیر؛ مانند کسانی‌که با چهره‌هایی نامرتب و موهایی ژولیده و دهان و لبانی خشک ظاهر می‌شوند تا به مردم نشان دهند که روزه‌اند!

«هرگاه کسی را دوست داشتی، با او نه شوخی کن نه مجادله

هر آن‌کس که مایل است خداوند در بهشت و سرای جاوید، هم‌نشینی نیکو به او عطا کند و در پیشگاه آفریدگار سربلند باشد، باید دل دیگران را شاد کند.

اگر با دست خویش، به کسی نعمتی بخشیده‌ای، با منت‌نهادن و یادآوری و به‌رخ‌کشیدن، آن را از بین نبر؛ بلکه آن‌را با نیکی بیشتر ادامه بده؛ زیرا از نظر اخلاقی، این رفتار زیباتر است و ثوابی برای آخرتت نیز محسوب می‌شود.

و در هیچ کاری با کسانی که در آن کار شایستگی و مهارت و علم دارند، کشمکش بیهوده نکن و از انسان‌های جاهل و نادان پیروی و فرمان بُرداری نکن و حقیر و زیردست هرکسی نباش و به اعتماد هیچ‌کس متکی نباش.

درست آن است که هر مسلمانی که ما را می‌شناسد، هر شب و روز، اعمال و رفتارهای روزانه‌اش را مرور کند و به محاسبهٔ کردار خویش بپردازد. اگر در آن‌ها خوبی و درستی مشاهده کرد، آن‌ها را تکرار کند و افزایش دهد و اگر نادرستی و گناه در اعمالش بود، از خدا آمرزش خواهد و بازگردد تا روز رستاخیز رسوا نشود.

در هر بلا و مصیبتی که متوجه تو و فرزندان و اموالت می‌شود، صبر و شکیبایی به خرج بده؛ زیرا همهٔ این‌ها امانت خداوند است که روزی بازپس می‌گیرد تا تو را در صبور و شکرگزاربودن بیازماید.

اگر شیعیان ما پیروانی راستین باشند و بر راه خود صبر و استقامت ورزند، فرشتگان دست در دستانشان می‌گذارند و ابر رحمت الهی بر سرشان سایه می‌افکند و روزهای تابان و روشن در پیش خواهند داشت و از آسمان و زمین، برکت و روزی فراوان به آنان خواهد رسید و هرچه از خداوند بخواهند، به ایشان می‌بخشد.

به‌درستی ایشان یاران حقیقی مایند که هر آشوبی بدستشان آرام می‌شود و هر بلایی برطرف.

و چنین است آن سه چیزی که راجع‌به حلم و بردباری است: ۱. اگر کسی به تو گفت: «اگر یک کلمه بگویی، ده تا می‌شنوی»، به او بگو: «اگر ده کلمه بگویی، یکی هم نمی‌شنوی». ۲. در پاسخ کسی‌که به تو دشنام دهد، بگو اگر در آنچه می‌گویی راست‌گویی، از خدا می‌خواهم که مرا بیامرزد و اگر دروغ می‌گویی، از خدا می‌خواهم که تو را بیامرزد. ۳. اگر کسی تو را تهدید کند که سخنان بدی دربارهٔ تو خواهم گفت، تو به او مژده بده که من با تو با نصیحت و خیرخواهی و انصاف برخورد خواهم کرد.

تو را به نُه چیز توصیه می‌کنم که این نُه چیز، توصیه من به همهٔ دوست‌داران حرکت به‌سوی خداست و از خداوند می‌خواهم توفیق به‌کاربستن این توصیه‌ها را به شما عطا کند: سه تای آن‌ها در باب تربیت نفستان است و سه تای دیگر دربارهٔ صبر و بردباری و سه تای دیگر دربارهٔ علم. پس آن‌ها را خوب به خاطر بسپار و هرگز در انجام دادن آن‌ها کوتاهی نکن.

پس اگر خداوند به کسی این سه چیز را عطا کند، مسئلهٔ مقابله با دنیا و وسوسهٔ ابلیس و حرف مردم برایش آسان می‌شود؛ در نتیجه، برای زیاده اندوزی و فخرفروشی، خواهان مال دنیا نمی‌شود و آنچه در دست مردم است، برای عزت و برتری طلب نمی‌کند و روزهای عمر خود را در پی کارهایی عبث هدر نمی‌دهد. این اولین درجه از تقواست. همچنان که خدای تبارک و تعالی می‌فرماید: «سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که ارادهٔ برتری‌جویی و فساد در زمین ندارند و عاقبت نیکو از آنِ پرهیزکاران است.»

پس آنگاه که عبد درآنچه خدا به او واگذار کرده، احساس مالکیتی نکند، انفاق در آنچه خدا بدان امر کرده است، برایش آسان خواهد شد. وقتی عبد تدبیر خود را به مدبر خود واگذار کند، سختی‌های دنیا برای او آسان می‌شود. و وقتی مشغولیت و اهتمام عبد در امر و نهی خداوند منحصر باشد، دیگر مجال و فرصتی برای خودنمایی و مباهات به مردم نخواهد یافت.

حقیقت عبودیت سه چیز است؛ ۱. اینکه بنده برای خود درخصوص آنچه خدا به وی سپرده است، مالکیتی قائل نباشد؛ زیرا بندگان مالکیتی ندارند. بندگان همهٔ اموال را از آنِ خدا می‌بینند و آن را در جایی می‌نهند که خدا امر کرده است. ۲. عبد برای خود تدبیری نمی‌کند [؛ چراکه تدبیر عبد به‌دست رب اوست]. ۳. تمام مشغولیت عبد معطوف به انجام‌دادن کاری است که خدای تعالی به او امر فرموده و پرهیز از آنچه او را از آن نهی کرده است.

به نام خداوند بخشایندهٔ مهربان ای بندهٔ خدا، دانش به آموختن نیست. علم نوری است که خدا در قلب کسی که بخواهد او را هدایت کند، قرار می‌دهد. پس اگر طالب علم هستی، ابتدا در نفس خود، حقیقت عبودیت و بندگی را جست‌وجو کن و علم را همراه با عمل‌کردن به آن درخواست کن و از خدا بپرس تا به تو پاسخ گوید و تو را به درک و فهم برساند.