بریده‌هایی از کتاب مناسبات لژ بیداری و کانون‌های قدرت در عصر مشروطیت

انگلیسیان به حق کشور خود را مادر فراماسونری جهان می‌دانند. با این توضیح که در اوایل سده هجدهم میلادی، فراماسونری در آنجا گسترش یافت و در مدت چند دهه به دیگر کشورها نیز راه یافت. اما بسیاری از فراماسونرها، سازمان تشکیلاتی فراماسونری را به دوران باستان نسبت می‌دهند. گروهی از فراماسونرهای انگلیسی و فرانسوی بر این باورند که اولین جمعیت ماسونها در عهد حضرت آدم تاسیس یافت.

در کارنامهٔ افرادی همچون میرزاعلی‌اکبرخان دهخدا، آیت‌الله سیدمحمدطباطبائی و میرزامحمدخان کمال‌الملک غفاری که همه در لژبیداری ایران عضویت داشته یا متقاضی دخول در آن بوده‌اند ذره‌ای نمی‌توان آثار خیانت یا در خدمت بیگانگان بودن را یافت و نشان کرد. به عبارتی دیگر این دسته از ایرانیان با همان انگیزه‌هایی که به سادگی در برگه‌های راپرتشان ذکر شده، به فراماسونگری علاقه‌مند شده‌اند و در عصری که اوج تجددگرایی، آزادی‌خواهی و برابری‌طلبی در کشور محسوب می‌شود به نخستین لژماسونی پیوسته‌اند.

«سید جمال‌الدین اسدآبادی» به عنوان اندیشمند برجسته نوگرا، بخشی از زندگانی پر افت و خیز خود را در جمعیتهای فراماسونری گذرانده است.

عبارت فراماسونری در زبانها و گویشهای مختلف به شکلهای گونه‌گون نوشته و تلفظ می‌شود. مانند «فرانک ماسونری» در زبان فرانسه. در زبان فارسی هم بیشتر با همان عنوان فراماسونری و گاه به شکل فراموشخانه به کار می‌رود؛ چرا که فراماسونرهای ایرانی هرگاه که با سوالی درباره چگونگی تشکیل جلسات و موضوعات آن روبه‌رو می‌شدند، پاسخ می‌دادند: «به یاد ندارم و فراموش کرده‌ام.»

تقریبا همه سرشناسان ایرانی که در سده نوزده میلادی راهی اروپا شدند، به جرگه فراماسونان پیوستند

سازمان فراماسونری فرانسه اندیشه سیاسی فراماسونری و دخالت فراماسونگری در سیاستهای اجرائی (دولتی) را پیش از ایران در مصر به مرحله اجرا گذاشته بود. این اندیشه بیشتر به وسیله لژی جامعه عمل پوشید که به رهبری سیدجمال‌الدین اسدآبادی تاسیس شد. این لژ که پیرو شرق اعظم فرانسه بود، در همان ابتدای کار با حکومت و دولت وقت مصر روابط نزدیک برقرار کرد و وزارتخانه‌هایی را برای استقرار این روابط برگزید که به نظر نقشی مهم در اداره سیاسی و اجتماعی داشتند. این وزارتخانه‌ها عبارت بودند از: حق‌گستر (عدلیه = دادگستری)، دارایی، مشاغل و جهاد که سیدجمال‌الدین مسئولیت آنها را به یکی از گروه‌های عضو لژ سپرد. وی به طور مرتب و منظم با اعضای تعیین شده در آن وزارت‌خانه تماس می‌گرفت و «دیدگاهها و خواسته‌های خود را به شیوه‌ای قاطع و آشکار به آنها ابلاغ می‌کرد.»

انگیزه یا انگیزه‌های عده زیادی از کسانی که به عضویت لژ بیداری ایران درآمدند با آنچه درباره آنان گفته می‌شود متفاوت، و چه بسا در مواردی در تضاد است. نباید انگیزه یا انگیزه‌های افرادی را از عضویت در لژی، همسو با اهداف سازمانهای ماسونی دانست. به عبارتی دیگر می‌توان انگیزه‌هایشان را با وجود همسانی و اتحادشان در روش، مخالف و متضاد تحلیل نمود. بنابراین می‌توان گفت که سازمانهای فراماسونری در جذب نمایندگان طیقات مختلف جامعه از تعدّد، تفاوت یا حتی تضاد انگیزه‌های آنان در جهت برنامه‌ها و اهداف خود که به گواه نویسندگان و پژوهندگان متعدد، در خدمت استعمار جهانی بوده است، بهره می‌گرفتند و این گونه مسائل را در برنامه‌های تشکیلاتی دراز مدت خود هضم می‌کردند.

همچنین افرادی چون «سید جمال‌الدین اسدآبادی» به عنوان اندیشمند برجسته نوگرا، بخشی از زندگانی پر افت و خیز خود را در جمعیتهای فراماسونری گذرانده است.