بریده‌هایی از کتاب تطهیر با جاری قرآن؛ تفسیر سوره بقره (جلد دوم)

" یضلّ به کثیرآ ویهدی به کثیرآ وما یضلّ به إلّا الفاسقین"؛ خدا با این مثال و تمثیل بسیاری را سرگردان می‌نماید و بسیاری را به مقصد و به راه می‌رساند و خدا جز فاسق‌ها را سرگردان و سردرگم نمی‌سازد. کسانی که از جایگاه خود بیرون رفته‌اند و حدود و اندازه‌ها را ندیده‌اند و یا دیده، ولی مراعات نکرده‌اند، از آیات و بینات و از تخویف و تبشیر و از تذکر و تنبیه و از مثال و تمثیل، نشانی و هدایتی نمی‌گیرند.

در واقع پاداش همان عمل است، " تجزون ما کنتم تعملون"،

ضرورت وحی از نارسایی علم و تجربه و عقل و فلسفه و قلب و عرفان و امکانات غریزی و جمعی برای تأمین رضا و سخط خدا و تأمین تمامی روابط گستردهٔ این انسان مستمر و بیش از این جهان به دست می‌آید و خصوصیات رسول، امانت و علم و آگاهی به این همه و آزادی از غیر حق و جدایی از امتیازات اهل دنیاست و در یک کلمه خصوصیت او احاطه وجودی و رحمت جامع است، که " هدی ورحمة للعالمین" است پس دیگر ریبی و شبهه‌ای در کتاب و وحی و در رسول و خصوصیات او باقی نمی‌ماند، که " عجبوا أن جائهم منذر منهم". و " ءَأَنزل علیه الذکر من بیننا". " وما لهذا الرسول یأکل الطعام ویمشی فی الأسواق". " ولولا نزل القرآن علی رجل من القریتین عظیم". چون ملاک رسالت، عبودیت است و غایت ارسال رسولان هم عبودیت است.

خیال می‌کنیم در برابر عبودیت، آزادی است و به خاطر این نکته است که خیال می‌کنیم آزادی از خدا، دستیابی به متن شکوفایی است در حالی که عبودیت خدا در برابر عبودیت‌های نفس و خلق و دنیا و وسوسه‌هاست. در حالی که آزادی از خدا، به اسارت محدودها و محکوم‌ها رفتن است و در واقع آزادی هرز شدن و هدر رفتن و فرو رفتن است. " قل اللّه ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون"؛ خدا را مطرح کن، سپس رهایشان کن. در فرو رفتن رهایشان کن. این‌ها بازی می‌کنند.

عبادت: بندگی کردن، تنها از امر و دستور حق الهام گرفتن. عبادت به معنای مصدری با عبودیت یک معنی دارد. اما اگر به معنای اعمال و آداب خاص باشد، چه بسا عبادتی که عبودیت نباشد، چون در عبودیت به معنای مصدری، نیت و سنت و اهمیت، شرط است. نیتِ اخلاص و مطابقت با سنت و دستور و مهم‌ترین کارها در لحظه بودن، شرط تحقق امر و امتثال امر است. چون امر خدا در میان تکالیف و دستوراتی که در یک زمان متزاحم می‌شوند، با معیار اهمیت تعلق می‌گیرد و امر خدا با بدعت‌ها مطابقت ندارد و امر خدا با امر غیر او جمع نمی‌شود؛ که در روایت هست: " من بهترین شریک ها هستم. اگر مرا با دیگری همراه کنند، تمامی کار را به شریکم وا می‌گذارم و من بر نمی‌دارم".

" فی قلوبهم مرض"؛ در دل‌های آن‌ها بیماری است. دل بیمار، رشد و توسعه ندارد. دل بیمار، ظرفیت و وسعت ندارد. دل بیمار، نمی‌تواند تحول نعمت‌ها و فرصت‌ها را با دو پای شکر و صبر درمان کند. دل بیمار فقط به نعمت‌ها و فرصت‌ها، به منافع و بهره‌مندی‌ها می‌اندیشد و طبیعی است که این بیماری از دل‌ها به شخصیت‌ها و نفس‌ها و به شعورها و سنجش‌ها و به روابط و برخوردها سرایت کند، " فزادهم اللّه مرضا"؛ پس خدا بیماری آن‌ها را زیادتی داد و مرض‌های جدیدی در حوزهٔ شخصیت و شعور و روابط آن‌ها شکل گرفت.

که علم با تمامی قدرت و سرعت و صنعتش برای عبور از همین دنیاهای نزدیک و ستارگان کهکشان اول ما، خیلی ناتوان و ناچیز است. حتی اگر به سرعت نور برسی باید میلیون‌ها سال در راه باشی تا از همین خانهٔ معلق اطاق‌هایی را ببینی. برای معراج‌ها باید به دنبال وسایل دیگری بود و باید از انبساط وجود و احاطهٔ وجود راهی پیدا کرد... باید در علم انقلابی دیگر آورد؛ که این منابع آگاهی با حجاب و قفل و ختمی که بر آن‌ها می‌زنیم جز با " عذاب عظیم" پیمانی نمی‌بندند و برای این دنیای بزرگ و این انسان بزرگ‌تر از دنیا کارسازی ندارند.

اما اگر بینش و گرایش به غیبت شکل بگیرد و آدمی سالک باشد و دنیا راه، آن وقت همهٔ بت‌شکنی‌ها و ضربه‌ها بر دیوارها، می‌شود نعمت و تمامی بلاء و مصیبت، شکر می‌خواهد؛ که می‌فرمودند: " اللهم لک الحمد حمد الشاکرین لک علی مصابهم"

آنجا که قرآن از نکته‌ای آغاز می‌کند و این آغاز را با پدیده‌ها و یا مفاهیم و یا تصاویری مرتبط می‌سازد، نمی‌توانیم به سادگی بگذریم و از سبک و نوع شروع و ختم و پیوندها و برش‌ها و حتی وزن کلمه‌ها و حجم آن‌ها چشم بپوشیم؛

این‌ها مشکل بی‌شخصیتی و بی‌هویتی دارند. مشکل آن‌ها ایمان و کفر و شناخت و جهل نیست. این‌ها منافع را می‌خواهند و ایمان سفیهانه و بی‌حاصل را نمی‌خواهند. این‌ها با دروغ و خدعه با خدا و با مؤمنین برخورد می‌کنند و این خدعه گرچه در ظاهر به منافع آن‌ها نزدیک است ولی از آنجا که هویت و شخصیت آن‌ها را گرفته، آن‌ها را به سفاهتی که نمی‌فهمند مبتلا کرده است. منافق به خاطر سود بیشتر، شخصیت خود را رها می‌کند و مثل آب در هر ظرفی شکل می‌گیرد و با هر شرایط کنار می‌آید، غافل از این که همیشه آلت دست و نردبان دو شخصیت متحجر و کافر و یا مفلح و مؤمن خواهد شد و از شرایط اجتماعی " استوقد نارآ" و طبیعی " کصیب من السماء" سهمی نخواهد برد. " فما ربحت تجارتهم ... ویکاد البرق یخطف أبصارهم ... ولو شاء اللّه لذهب بسمعهم وأبصارهم".