بریده‌هایی از کتاب اندیشه من

اندیشه همچون چشم است و علم همچون نور. این چشم تا آن جا را می‌بیند که علم بر آن تابیده.

مذهب اصیل صلح کلی نیست؛ چون خودش حد و مرزی دارد و لااقل از توحیدی برخوردار است و همین توحید است که در درون، هواها و حرف‌ها و جلوه‌ها را کنار می‌زند و در جامعه، طاغوت‌ها را و در هستی بت‌ها را و رب النوع‌ها را. مذهب اصیل طعمهٔ بیگانه نمی‌شود و خوراک باطل نمی‌شود؛ چون این مذهب ملاک‌هایی دارد و میزان‌هایی دارد که حد و مرزهایش را پاسداری می‌کنند. این مذهب حق را می‌خواهد و از حق می‌خواهد و برای حق می‌خواهد و هیچ گاه با پای باطل حرکت نمی‌کند و حقش طعمهٔ باطل نمی‌گردد.

چون این مذهب عاطفی و آرام بخش همان است که افیون ملت‌ها می‌شود و دستاویز مادّی‌گری و عامل ضد مذهب.

هر حقیقت متحرکی هنگامی که از سنجش و انتخاب نباشد و به عادت و تقلید رسید در واقع به قبرستان خود رسیده و با دست خویش گور خود را کنده است.

هنگامی که غریزه طغیان می‌کند، وجدان به زندان می‌افتد و زبانش در می‌آید و محکمه‌اش تعطیل می‌شود. هواها و طمع‌ها و عشق به ثروت و قدرت و ریاست، دمار از روزگارش می‌کشند و شکنجه‌اش می‌دهند. و در نتیجه این وجدان محکوم چگونه می‌تواند حاکم و رهبر در فرد باشد و او را کنترل کند؟

گفته‌اند: «اختلاف امتی رحمة و نگفته‌اند: الاختلاف رحمة

و قناعت اسلام به معنای کم به دست آوردن نیست، که کم برداشتن و به همراهان رسیدن است. قانع آن نیست که روزی ۵ تومان به دست می‌آورد؛ چون این فقر است. قانع کسی است که با تمام استعدادش کار می‌کند، وگرنه احتکار کرده و تمام داراییش را برای او خرج می‌کند، وگرنه اسراف کرده است.

بزرگ‌ترین جنایت به مذهب این است که آن را از تفکر و تعقل جدا کنیم و غیر برهانی و عاطفی جلوه بدهیم، که هر کس برای دلش به آن روی می‌آورد؛ چون این مذهب عاطفی و آرام بخش همان است که افیون ملت‌ها می‌شود و دستاویز مادّی‌گری و عامل ضد مذهب. در همان لحظه‌ای که مذهب از برهان جدا می‌شود و از تفکر و سنجش و انتخاب کنار می‌افتد، از همان لحظه مذهب اعدام شده و مراسم تدفینش هم گذشته است.

هنگامی که غریزه طغیان می‌کند، وجدان به زندان می‌افتد و زبانش در می‌آید و محکمه‌اش تعطیل می‌شود. هواها و طمع‌ها و عشق به ثروت و قدرت و ریاست، دمار از روزگارش می‌کشند و شکنجه‌اش می‌دهند.

ما باید از روش رهبری رسول استفاده کنیم. ۱ ـ او در خلق آمادگی ایجاد کرد ـ سه سال سکوت ـ ۲ ـ و به سازندگی افراد پرداخت و استعدادها را در نظر گرفت. ۳ ـ استعدادها را جمع آوری کرد و به حبشه و مدینه فرستاد و این هر دو را پایگاه قرار داد و تا در مدینه مستقر نشد جعفر از حبشه نیامد ـ جعفر در روز فتح خیبر به مدینه رسید ـ ۴ ـ و سپس این افراد را که از بنیان ساخته شده بودند با یک رشته به هم پیچید و به حزب و به بنیان مرصوص تبدیل کرد و این رشته، ناسیونالیزم، دردها، فقرها و دشمن مشترک نبود. ۵ ـ آن گاه به مبارزه پرداخت؛ با کفار، با اهل کتاب، با منافقین.

من می‌دیدم که نتیجهٔ بیداری مقدس سید می‌شود تجزیهٔ عثمانی، می‌شود مشروطیت ایران و این هر دو هم می‌شود طعمهٔ بریتانیا. و چرا؟ چون ما به پا و به نقشه فکر نکرده بودیم. حساب نمی‌کردیم که مبارزه، نیرو و نفرات می‌خواهد. و این هر دو را باید خود تهیه کنیم. همان طور که محمد (ص) خودش تهیه کرد و به زد و بند سیاسی با ایران و روم قانع نشد.

با تفکر در خلقتش، انسان خودش را می‌شناسد و نیازش را و ضعفش را و عجزش را و جهلش را و در نتیجه خدایش را می‌شناسد، که بی‌نیازش کرد و نیرویش داد و حکمت در سرش ریخت.

با تفکر در استعدادهایش، کار او مشخص می‌شود؛ چون کار هر کس به اندازهٔ سرمایه‌ای است که همراه دارد و مناسب با استعدادی است که در او نهفته است.

آن چه که دین اسلام را از جامعه و از زندگی عملی و از سیاست و حکومت و از سایر نظام‌های اجتماعی و اقتصادی و مالی و حقوقی و ... کنار زده و حتی در برابر تصوف و فلسفه، بی‌بار معرفی نموده، دو اصل است: یکی بی‌اطلاعی از اسلام و دیگری اطلاع از وضع گذشته و کنونی جامعه‌های اسلامی.

قانع کسی است که برای همه می‌کوشد و به اندازهٔ خودش برمی‌دارد. و این است که قناعت عزّت می‌آورد و ثروت می‌آورد. کوشش زیاد و برداشت کم، ثروت و مساوات می‌آورد.

اما طاغوت بی‌کار نیست. او برای خود دستاویزی می‌تراشد و مذهب‌هایی سنتی و عاطفی می‌آفریند. این مذاهب دستوری همان طور که نوشتم، بی در و پنجره هستند و حدّ و مرزی ندارند و سازشگر و بی‌تفاوت هستند

این مذهب است که هستی گسترده و استعدادهای عظیم انسان را پیش چشم می‌آورد و این استعدادها را شکوفا می‌کند و قانون‌های هستی را در نظر می‌گیرد و انسان را رهبری می‌نماید و او را از اسارت‌ها و بت‌هایش جدا می‌کند تا قدرت و علم و صنعت او به مرگ و نیستی دست ندهند.

نبود رهبری و ضعف و جهل و تجمّل و استعمار، این‌ها از عواملی هستند که ما را عقب نگه داشته‌اند، در حالی که به خاطر جدا ماندن و جدا کردن از مذهب اصیل، جرم این عقب افتادگی را به مذهب بسته‌اند. و همین، یک شگرد استعماری و یک برون فکنی روانی است که قدرت‌های بزرگ به آن دست زده‌اند تا خود را تبرئه کنند و سرچشمه‌ها را بپوشانند.

ما همیشه هدف داشته‌ایم اما راه و طرح و پایش از دیگران بوده و در نتیجه برداشت و منافعش هم از همان‌ها. ما به راه، طرح و به پا فکر نکرده بودیم. به هدف بسیار، اما به نقشه‌ای که ما را برساند، هیچ گاه.

مذهب هستی را از بن‌بست نجات می‌دهد و انسان را از محدوده‌ها و اسارت‌ها.