بریده‌هایی از کتاب سینمای ملی ایران رویکردی مردم‌شناختی - ارتباطی

اگر کتاب در سینما آزمایش می‌شود، خود سینما در رادیو و تلویزیون آزمایش می‌شود؛ یعنی رادیو و تلویزیون به‌منزلهٔ رسانه‌های بعد از سینما، محل سنجش و آزمایش نظام معنایی و نظام نشانه‌شناختی است که سینما ایجاد می‌کند.

وظیفه تخیل این است که چگونه معنا را وارد زندگی روزمره کند

همزیستی یکی از ایدئولوژی‌های بزرگ سینمای ملی ماست که در طول تاریخ همواره با ایرانیان بوده و بازتولید آن از یک نظام معنایی به نام تصوف ریشه می‌گیرد. پس ایدئولوژی ما برای سیاست‌گذاری همزیستی است و همزیستی سیاست‌گذاری کلان ما را شکل می‌دهد. هنگامی که همزیستی ایرانی به نقطهٔ اوج می‌رسد، اقتدار درونیِ ملی ایران اوج می‌گیرد.

سیاست‌گذاری این فضا در سینما تابع ارزش‌ها و ایدئولوژی کشور است، اما هنوز نتوانسته‌ایم مذهب را به ایدئولوژی و شاخص‌های فکرشناسی کشور تبدیل کنیم. همچنین نتوانسته‌ایم در سینمای ملی، ایدئولوژی را به‌نوعی سیاست‌گذاری تبدیل و این سیاست‌گذاری را به گونه‌ای تعریف کنیم که به برنامه‌ریزی و شاخص‌های بودجه‌بندی در تولید و سرمایه‌گذاری در سینما تبدیل شود.

ما نیز باید ارزش‌های حاکم مکانی و زمانی کشور را بیابیم و تعریف کنیم. در این زمینه، لازم است هم از یک‌سو ارزش‌های تاریخی و هم از سوی دیگر، ارزش‌های کنونی را حفظ و برای سینما ترسیم کنیم. هویت تاریخی بسیار مهم و گذشتهٔ پرافتخار ایران باید در سینمای ملی گونه به گونه بازتولید شود

مشکل این است که جغرافیای ایران را درک نکرده‌ایم و هنوز بازتولید جغرافیایی ایران در سینمای ایران بسیار نامطلوب است. برخی در کشورمان بیشتر نگاهشان به خارج از کشور است و جغرافیای خارج کشور را بیشتر می‌فهمند تا جغرافیای ایران؛ مثلاً، شاید لس‌آنجلس را بسیار بهتر از ایران بفهمند، چون فیلم‌هایش و سینمایش را بارها دیده‌اند، ولی مثلاً شوشتر را ندیده‌اند و اصلاً به دنبال استفاده از لوکیشن‌های بکر و استفاده‌نشدهٔ شوشتر یا شوش نیستند. از این رو، می‌توانیم بگوییم سینمای ملی نداریم، سینمای آپارتمان‌نشینی داریم. کارهایی مانند خیلی دور خیلی نزدیک، که فیلمساز از جغرافیای ایران بهرهٔ مطلوب را ببرد، بسیار کم داریم. از این رو، می‌توان گفت وقتی جغرافیای ایران در سینما دیده نشود، سینمای ملی نیست

دکتر فیاض معتقد است که صرف‌نظر از به دست دادن چارچوبی نظری برای ادراک سینمای ایران و سینمای ملی، استمداد از مردم‌شناسی برای تعریف این شاخص‌ها برای مدیریت نهاد سینما در جمهوری اسلامی یک ضرورت است. حاکمیت با اینکه باید هوشمندانه نهاد سینما را از نظر اعتبار حمایت و از نظر رویکرد هدایت کند، اما مدیریت‌هایی از این دست اگر بر اساس تعریفی مشخص و انضمامی از شاخص‌های سینمای ملی نباشد، نتیجه‌ای جز اختلال نخواهد داشت. نویسندهٔ کتاب معتقد است: «ما نتوانسته‌ایم در سینمای ملی، ایدئولوژی را به نوعی سیاستگذاری تبدیل و این سیاستگذاری را به گونه‌ای تعریف کنیم که به برنامه‌ریزی و شاخص‌های بودجه‌بندی تبدیل گردد.».

سیاه و سفید بودن سینما نیز چنین تأثیری دارد. معناسازی و تخیل‌انگیزی آن بیشتر است، چون افق‌های آن بالاتر از سینمای واقعیِ رنگی است.

سینماگران و متصدیان اولیهٔ سینما در جهان تا مدت‌های مدیدی حاضر نشدند سینمای صامت را به سینمای گویا تبدیل کنند، زیرا تخیل در سینمای صامت قوی‌تر و بلندپروازانه‌تر از سینمای گویاست.

سینمای شرقی سینمایی عرفانی است؛ مثل سینمای کوروساوای ژاپنی یا سینمای هندی. سینمای غرب نیز سینمایی فلسفی است ولی سینمای ایرانی سینمایی حکمتی است؛ یعنی جامع سینمای غرب و شرق است و براساس آن نشانه‌شناسی عرفانی و فلسفی را در خود جمع می‌کند و به ظهور می‌رساند.

سینما زیباشناسیِ خیال‌انگیز بشری را شکل می‌دهد و زمانی که این سینما به خصوصی‌ترین حوزهٔ انسانی، یعنی خیال، وارد می‌شود و آن را با خود درگیر می‌کند، می‌تواند در فرایند زیباشناسی انسان ورود کند و کنش‌های درونی افراد را تشکیل دهد.

سینمای ایران، مثل سینمای ایتالیایی، بعد عرفانی و معنایی دارد. پس سینمای ملی ایران می‌تواند هم بنیاد اقتصادی داشته باشد و هم بنیاد معنایی؛ هم معناگرا باشد و هم فردگرا؛ هم دیگرگرا و هم خودگرا.

سینما نگاهش به حال و آینده معطوف است. سینما گذشته‌نگر نیست، حتی اگر سینمای تاریخی مطرح و فیلم‌های تاریخی ساخته می‌شوند، برای جهت‌دهی آینده است نه بازگشت به گذشته.

منظور از سینمای ملی این نیست که محدود عمل می‌کند، بلکه منظور سینمایی است که باید هویت ملی را بازتولید کند

در بحبوحهٔ این معارضات و رادیکال عمل کردن‌ها، خلاقیت‌های اجرایی نیز فراموش می‌شود، زیرا چنین سینماگرانی تصور می‌کنند اگر رادیکال عمل نکنند، محافظه‌کار شده‌اند و چون روح سینماگر با محافظه‌کاری سازگار نیست، باید رادیکال باقی بمانند.

سینمایی که متکی به چارچوب نظری متقنی نیست، نمی‌تواند حیاتی پایدار، رو به جلو، و بانشاط داشته باشد.