بریده‌هایی از کتاب ‌‫ظرافت جوجه تیغی

این توانایی ما در پذیرفتن آن‌چه می‌خواهیم به خودمان بقبولانیم و سر خودمان کلاه بگذاریم تا پایه اعتقادات ما دچار تزلزل نشود، پدیده‌ای مسحور کننده است.

بوییدن عطرِ چای، نوشیدن آن، استراحت کردن، دوباره چای برای خود ریختن و آن را مزه‌مزه کردن هم، هرچند برای یک‌بار، برای ما تولد زندگی دیگری است. این لحظه‌ها پرانتزهای سحرآمیزی در زندگی‌اند که قلب و روح را به هیجان می‌آورند، به‌دلیل این‌که کمی از ابدیت، به نحوی زودگذر ولی در نهایتِ شدت، ناگهان سر می‌رسد تا زمان را پرثمر کند. در بیرون، جهان می‌غرّد یا در خواب است، جنگ همه‌چیز را به آتش می‌کشد، آدم‌ها زندگی می‌کنند و می‌میرند، ملت‌ها نابود می‌شوند، ملت‌های دیگری سر بر می‌کشند که به‌زودی بلعیده خواهند شد و در تمام این آشوب‌ها و خشم‌ها، در این ظهور و خروج و تکرار، در حالی‌که جهان به راه خود می‌رود، آتش می‌گیرد، خود را پاره‌پاره و نابود می‌کند و دوباره زنده می‌شود، زندگی انسانی در جنبش و حرکت است. پس فنجان چای خودمان را بنوشیم.

به‌نظر داراها این‌طور می‌آید که افراد خرده‌پا، شاید به‌علت این‌که زندگی آن‌ها ارزش چندانی ندارد و محروم از اکسیژن، پول و مردم‌داری‌اند، احساسات انسانی را با شدت کمتری درک می‌کنند و با بی‌اعتنایی زیادی با آن روبه‌رو می‌شوند. چون ما سرایدار بودیم، به‌نظر می‌آمد که پذیرفته شده است که مرگ برای ما در روند طبیعی امور قرار دارد و چیزی عادی و پیش‌پا افتاده است حال آن‌که برای داراها چیزی غیر عادلانه و واقعه‌ای ناگوار شمرده می‌شود

آن‌چه مسلم است، در هر صورت، این است که من نمی‌توانم با مجازات کردن کسانی که نمی‌توانم درمان‌شان کنم خودم را درمان کنم.

همراه او سوار آسانسور شدیم. در آسانسور حرفی نزدیم، متوجه شدم خیلی خسته است، بیشتر خسته است تا اندوهگین. به خودم گفتم: بدین‌گونه است که رنج در چهره فرزانه‌گان خود را نشان می‌دهد؛ رنج خود را به نمایش نمی‌گذارد، بلکه به صورت خستگی شدید به‌نظر می‌آید. آیا من هم قیافه خسته‌ای دارم، بی‌آن‌که فرزانه باشم؟

ماتیکی که بیست سال پیش برای شرکت در مراسم ازدواج یک دخترعمه خریده بودم. طولانی بودنِ عمر این چیزهای مسخره، وقتی که زندگی‌های باارزشی هر روز نابود می‌شوند، هرگز نمی‌گذارد، در مورد پوچی زندگی دچار اشتباه شوم. من جزو آن هشت درصد از جمعیت جهانم که نگرانی‌شان را با تعمق در اعداد برطرف می‌کنند.

«ناگهان رویِ شانه‌هایِ‌در حال شنایِ خود لرزش لذت‌بخشی احساس می‌کند که ابتدا علت آن را نمی‌فهمد؛ ولی، به هنگام استراحت، متوجه می‌شود ابر سیاهِ ضخیمی که در پایین آسمان می‌دوید نابود شده است.»

تهی‌دستی دروگر قهاری است: این دروگر همه توانایی‌های ما را در برقراری ارتباط با دیگری درو می‌کند و ما را تخلیه شده و شسته شده از احساسات به‌جا می‌گذارد تا بتوانیم تمام سیاهی‌های زمان حال را تحمل کنیم.

این تحسینی که ما در برابر بعضی از آثار هنری احساس می‌کنیم از کجا می‌آید؟ تحسین در همان اولین نگاه به‌وجود می‌آید و اگر بعد، در سماجت صبورانه‌ای که ما برای درک علت‌های آن به خرج می‌دهیم، بتوانیم کشف کنیم که تمام این زیبایی محصول چیره‌دستی‌ای است که آشکار نمی‌شود مگر آن‌که به‌کارِ یک قلم‌مو به‌دقت نگاه کنیم که توانست سایه و نور را رام کند و با تعالی بخشیدن به شکل‌ها و بافت‌ها ــ جوهر شفافِ لیوان، خرده‌ریزهای به‌هم‌ریخته پوسته‌های صدف، لطافت بُرش لیموترش... ــ آن را بازسازی کند. ولی این امر رازِ شیفتگی اولیه ما را نه آشکار می‌کند و نه توضیح می‌دهد.

اگر در این جهان چیزی وجود داشته باشد که ارزش زندگی کردن را داشته باشد، نباید آن را از دست بدهم به‌دلیل این‌که وقتی آدم مُرد، دیگر برای افسوس خوردن خیلی دیر است. به‌دلیل این‌که مردن به خاطر این‌که آدم اشتباه کرده است، واقعا بسیار احمقانه است.

با نگرانی از خودم می‌پرسم چه پیش خواهد آمد وقتی که تنها دوستی که من در تمام زندگی داشته‌ام، تنها دوستی که از همه‌چیز من بی‌آن‌که هرگز پرسشی بکند خبر داشته از پیشم برود.

ــ در زمان جنگ، پدربزرگ خانم که خیلی چیزها را در انبار زیرزمینی‌اش احتکار کرده بود، خدمتی به یک آلمانی می‌کند که، به خاطر آن خدمت، تمام افراد خانواده‌اش را از اسارت نجات می‌دهد: آلمانی یک سوزن و یک قرقره می‌خواست که با آن دکمه کنده شده لباسش را بدوزد. پدربزرگ، اگر سوزن و قرقره به او نمی‌داد، حسابش پاک بود و خانواده‌اش هم با او به آن دنیا می‌رفتند. حرف مرا باور کنید، او در گنجه انباری‌اش از هر چیز دوتا داشت. حالا خانم روزن به یاد آن رهایی از هر چیزی دوتا دارد. آیا این امر او را خوشبخت‌تر می‌کند. آیا در اتاقی که دو لامپ مثل هم باشد، آدم بهتر می‌بیند؟

ــ نام گربه ماده کیتی است ولی نام گربه نر را نتوانستم بفهمیم. احساس کردم قطره‌ای عرق سرد با سرعت از بالای ستون فقراتم به سوی پایین در حال پیشروی است. به نحوی القاگرانه می‌گویم: ــ لوین؟ ــ آره، همین است. لوین. شما از کجا می‌دانید؟ به ابروهایش گره می‌اندازد: ــ دست‌کم، این نام همان مرد انقلابی که نیست؟ ــ نه، انقلابی نامش لنین است. لوین قهرمان یکی از رمان‌های مشهور روسیه است. کیتی قهرمان زن است که لوین عاشق اوست.

ــ خودتان می‌دانید، تمام خانواده‌های خوشبخت شبیه هم‌اند، چیز زیادی برای گفتن درباره‌شان وجود ندارد. آقای چیز بلافاصله می‌گوید: ــ ولی خانواده‌های بدبخت، هریک به شیوه خود بدبخت است. و به نحو عجیبی نگاهم کرد، ناگهان، لرزشی را در اندامم احساس کردم.

ولی من خیلی زود پی بردم که پیوند عمر بسته به مویی است: با نگاه کردن به بزرگ‌سالان دور و برم، چنان شتاب‌زده، چنین نگرانِ سررسید، چنین دربندِ حال برای نیندیشیدن به فردا... ولی اگر کسی از فردا هراس دارد به خاطر این است که نمی‌داند چگونه حال را بسازد و وقتی کسی نمی‌داند چگونه حال را بسازد، به خود می‌گوید که فردا خواهد توانست آن را بسازد و این چرند است زیرا فردا همیشه بدل به امروز می‌شود، متوجه هستید؟

ولی کلُمب به بی‌خبر بودن از این واقعیت قانع نیست؛ آن را بدل به فلسفه کرده است: «خواهرِ اعصاب خُردکن من یک فرد حقیر ناشکیبا و روانی است که از دیگران نفرت دارد و ترجیح می‌دهد در قبرستان ساکن باشد که همه در آن مرده باشند ــ حال آن‌که من، آدمی گشاده‌رو، شادان و سرشار از نیروی زندگی‌ام.» او این حرف‌ها را در مورد من می‌زند! اگر در زندگی چیزی باشد که من بیشتر از هر چیز از آن متنفر باشم این است که افراد ناتوانی از خودبیگانگی‌شان را تبدیل به اصل بکنند.

به‌غلط این‌طور تصور می‌کنند که بیداریِ آگاهی هم‌زمان است با تولد اولیه ما، به‌دلیل این‌که شاید قادر نیستیم حالت زنده دیگری جز این تصور کنیم. به نظرمان می‌آید که همیشه دیده‌ایم و احساس کرده‌ایم و، با تکیه بر نیروی این اعتقاد، لحظه آمدن به این دنیا را لحظه قطعی تولد آگاهی به شمار آورده‌ایم. این‌که پنج سال تمام، یک دختر کوچولو به نام رُنه، دارای حواس پنج‌گانه بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و بساوایی توانست در ناآگاهی کامل زندگی کند انکار آشکارِ این فرضیه شتاب‌آلود است. زیرا، برای آن‌که آگاهی روی دهد، به یک نام نیاز است.

از خودم می‌پرسم آیا ساده‌تر این نیست که از همان ابتدا به بچه‌ها یاد بدهند که زندگی پوچ است. این امر ممکن است پاره‌ای از لحظه‌های زیبای دوران کودکی را نابود کند ولی، در عوض، به بزرگ‌سالان اجازه می‌دهد زمان بسیار قابل توجهی را هدر ندهند ــ جدا از این‌که آدم، دست‌کم، از خطر یک ضربه روحی، ضربه پارچ، در امان خواهد ماند.

آدم‌ها خیال می‌کنند به‌دنبال ستاره‌ها می‌گردند ولی مثل ماهی قرمزهای داخل پارچ کارشان پایان می‌یابد.

. افرادی هستند که با پرتاب کردن خودشان از طبقه هشتم یا با خوردن آب ژاول یا با حلق‌آویز کردن خودشان خودکشی می‌کنند! چنین کارهایی احمقانه است! حتا به عقیده من رکیک است. مردن به چه درد می‌خورد اگر منظور این نباشد که آدم دیگر رنج نبرد؟