بریده‌هایی از کتاب تأملی دیگر در باب داستان

به هر حال بعد از مطالعهٔ این کتاب، تازه پی بردم نه با یک کتاب معمولی بلکه با متن درسی دانشگاهی دربارهٔ داستان‌نویسی سر و کار دارم. بعدها ً یعنی وقتی یک فصل از کتاب را ترجمه کردم، حتی معلوم شد ارزش ادبی کتاب بیش از آنی است که من تصور می‌کردم. چون دربردارندهٔ نگاهی نو به داستان بود، نگاهی که دیدگاه‌های نویسندگان جدی ادبیات داستانی را همراه با تحلیل‌های مستدل و قابل فهم ارائه می‌داد.

داستان‌نویسی و فنون آن نیز مادر بسیاری از هنرهای روایی است و به گمان من بدون آموختن فنون داستان‌نویسی و داستان گویی امکان موفقیت در هنرهای روایی تقریباً منتفی است.

برعکس یکی از چیزهایی که تقریباً در اکثر آثار نویسندگان بازاری دیده می‌شود، این است که ایشان از علاقهٔ خوانندگان خود سوءاستفاده کرده، برای اینکه آن‌ها را بیشتر جذب کنند، لحظاتی عشقی، که به هیچ‌وجه با داستان آن‌ها ارتباطی ندارد، در داستان به‌وجود می‌آورند. من‌باب مثال همه می‌دانند که فیلم‌سازان هالیوود با کمی دستکاری، به هر داستانی صحنه‌ای عشقی نیز می‌افزایند؛ حتی اگر در داستان تنها یک زن بوده و نقش وی چیز دیگری باشد، آن‌ها به نحوی پای او را به ماجرایی عشقی نیز می‌کشانند.

هرکس موقع جوانی بازیگوشی کند موقع پیری هیچ‌چیز نخواهد داشت

«مورچه عزیز، دوست من، ممکن است لطفاً یک خرده از ذرت خودتان را به من بدهید؟» «مورچه پرسید:» تابستان چه کار می‌کردی؟» بعد نگاهی به سر تا پای ملخ انداخت و فهمید که او چه جور حیوانی است. ملخ که نمی‌دانست بعد چه خواهد شد، خوشحال جواب داد: «از کلهٔ سحر تا غروب آواز می‌خواندم.» مورچه خیلی رک، طوری که انگار تحقیر ملخ برایش اهمیتی ندارد، گفت: «خوب، چونکه تمام تابستان مشغول آواز خواندن بودی، بهتر است تمام زمستان هم مشغول رقصیدن باشی!»

خوانندهٔ آگاه هیچ‌گاه داستانی را به دلیل موافق نبودن با پیام آن یک‌سره کنار نمی‌گذارد.

داستان‌های بازاری اغلب تعصبات خوانندگانشان را تأیید می‌کنند و بر عقاید آن‌ها صحه می‌گذارند. همچنین احساسات خوانندگان خود را تصدیق کرده، آرزوهای آن‌ها را در داستان برآورده می‌کنند.

در روایات مذهبی آمده است که خداوند وقتی به مشتی خاک دمید و آدم را خلق کرد، حیات آغاز گشت. حیات داستانی وقتی شروع می‌شود که نویسنده‌ای زندگی را در درون شخصیت‌هایش می‌دمد و ما را با لطایف‌الحیل به قبول آن‌ها به عنوان یک واقعیت وامی‌دارد.

در فصل پیش، طرح داستان را جدای از شخصیت بررسی کردیم که شاید این توهم پیش بیاید که این دو از هم جدا هستند. در واقع شخصیت و طرح داستان دو کفه یک ترازو هستند. یعنی خمیرمایهٔ هر دو (شخصیت و طرح) یکی است.

یک «طرح» خوب، وحدتی هنری دارد. هیچ نکته‌ای در آن نیست که بی‌رابطه با کلیت داستان بوده و نقشی در القای مفهوم و هدف کلی داستان نداشته باشد. در طرح خوب چیزی برای خاطر خودش وجود ندارد تا آهنگ دلبخواه خودش را بزند.