کتاب تأملی دیگر در باب داستان

داستان‌های بازاری زندگی را آن‌طور نشان می‌دهند که ما دوست داریم باشد و نه آن‌طور که واقعاً هست.

نویسندهٔ داستان قصه‌نویس است و نه مقاله‌نویس، یا فیلسوف. ما از داستان‌نویس انتظار نداریم که زندگی را تفسیر کند، بلکه می‌خواهیم زندگی را نشانمان دهد.

به طور مثال جسور، سرزنده و یا شجاع و نترس باشد. حتی او می‌تواند به جنگ نظم و قانون هم برود، ولی فقط درصورتی که دارای قلبی رئوف و نازک باشد یا عشقی سوزان وجودش را در بر گرفته و یا صفات شخصی نجیب و اصیل‌زاده را داشته باشد. خواننده‌ای که این درخواست‌ها را دارد، داستان برایش وسیله‌ای برای فهمیدن تجربیات جدید نیست، بلکه مواد خامی است که با آن سوروسات اوهام رؤیایی خود را فراهم می‌کند.

توجه داشته باشیم که نویسندهٔ خوب، داستان را به این خاطر نمی‌نویسد تا پیامی را با مثال شرح دهد. این کاری است در شأن نویسندگان داستان‌های تمثیلی و یا حکایات. او داستان را می‌نویسد تا بخشی از زندگی انسان را نمایان کند. فقط او باید به هنگام نوشتن، اولاً موشکافانه بنویسد و ثانیاً حوادث داستانش ارتباط منطقی با یکدیگر داشته باشد. در این صورت دیگر نویسنده باید مطمئن باشد که پیام به‌طور طبیعی از درون چنین داستانی نمایان می‌شود و خوانندهٔ تیزبین احتمالاً نتیجه کلی داستان را برای خودش، بازگو خواهد کرد.

با اینکه هنوز هم در پرداخت داستان به پرهیز از چیزی که مخملباف رعایت «تقوا در گفتگو نویسی و توصیف «می‌نامید و امروزه «پرهیز از سکس و خشونت «و غیره می‌نامند (البته هنگام ویرایش اثری که به طور طبیعی یا جوششی خلق شده) معتقد هستم، از نظر من هر داستانی که در نهایت (یعنی در برداشت پایانی از داستان یا به زبان نقد مضمون آن) ارزشی الهی و انسانی را با بیانی هنری (و نه شعاری) ارائه دهد مذهبی اس

تنها وقتی داستان موفق است که شخصیت‌هایش نمایشی شوند. یعنی مثل نمایشنامه هم حرف بزنند و هم عمل کنند. خواننده می‌گوید اگر می‌خواهی خسیس بودن فلان شخصیت را باور کنم، باید به من نشان بدهی که چگونه خساست به خرج می‌دهد.

در آثار چنین نویسندگانی آدم‌های تبه‌کار، همه پست و شرورند. قهقهه‌ای شوم دارند و شلاقی در دست. البته احتمال دارد که این آدم‌ها سرانجام عاقبت به خیر هم بشوند؛ چون نویسندهٔ احساساتی از معتقدان پروپاقرص این معنی است که در زیر ظاهری خشن، قلبی رئوف و نازک جای دارد.

ما از داستان‌نویس انتظار نداریم که زندگی را تفسیر کند، بلکه می‌خواهیم زندگی را نشانمان دهد.

اگرچه طلایه دار بحث‌های نظری در آن دوران مخملباف بود. وی که از گروهی انقلابی و با تجربیات مطالعاتی متمرکز در زمینهٔ مسائل نظری - که خود حاصل سال‌ها حبس سیاسی بود - به عالم هنر روی آورده بود ذهنی ریزبین، دقیق و کارآزموده در نظریه پردازی داشت و چون دغدغهٔ اسلام انقلابی از یک سو و هنر از سوی دیگر داشت بیش از بقیهٔ افراد گروه احساس تعهد می‌کرد و شتاب داشت تا معیارهای هنر اسلامی و به ویژه قصهٔ اسلامی را تبیین کند.

به بازیگری که دائم سعی دارد زیرچشمی تماشاگران را نگاه کرده و بفهمد حرکت قبلی‌اش چقدر در مردم تأثیر گذاشته و یا با شیرین‌کاری که کرده تا چه حد دل مردم را به دست آورده، بازیگر ماهر نمی‌گویند.