بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

دستور به عزلت عام (یعنی کناره‌گیری از اهل معصیت)، وظیفهٔ همهٔ مؤمنان در همهٔ اوقات است و دستور به عزلت خاص (به معنای کناره‌گیری از اهل دنیا) اختصاص به افراد خاص و روح‌های لطیفی دارد که می‌خواهند حال خوش بیشتری در عبادت و انس با خداوند داشته باشند

پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «یعنی صحف ابراهیم (ع) در شب اول ماه رمضان بر ایشان نازل شد، تورات شب ششم این ماه بر موسی (ع) و انجیل در شب سیزدهم آن بر عیسی (ع) نازل شد، زبور داود (ع) در شب ۱۸ نازل شد و بالاخره قرآن در شب ۲۳ بر پیغمبر اکرم (ص) نازل شد؛ بنابراین با حلول ماه مبارک رمضان، گویی کتب الهی باز می‌گردند و بهار تلاوت آیات الهی آغاز می‌گردد.»

سوم: کم کردن اشتغالات دنیوی به طور کلّی، پرداختن به اشتغالات دنیوی در ماه رمضان مطلوب نیست. در این ماه بهتر است مقداری از اشتغالات کاهش یابد و در ماه میهمانی خدا، همهٔ فکر و ذکر به صاحب خانه باشد. معاملهٔ سالکان در این ماه مستقیماً با محبوب کلّ است؛ چنانکه رسول اکرم (ص) در حدیثی قدسی فرمودند: «الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِهِ» و بهترین وقت مکالمه و مناجات با محبوب، نیمه‌های شب‌های این ماه عزیز است. برای استفاده از این اوقات، خصوصاً اگر ایام تابستان باشد، لازم است که روزها استراحت بیشتری بنماییم تا سحر با نشاط باشیم و طبعاً باید فعّالیت روزانه را کم کنیم.

«راوی از امام صادق (ع) پرسید: «ای فرزند رسول خدا (ص)، چه چیزی ما را از شیطان دور می‌کند؟ حضرت فرمودند: روزه صورت شیطان را سیاه می‌کند و صدقه کمرش را می‌شکند و حب خدا و به دوش کشیدن عمل صالح پشت شیطان را می‌بُرد و استغفار رگ گردنش را می‌زند.»

در سحرهای ماه مبارک، همهٔ فضائل یک‌جا جمعند؛ زیرا هم فضیلت دعا و عبادت در ثلث پایانی شب را دارد که رسول خدا (ص) می‌فرمایند: خداوند در ثلث پایانی شب تا طلوع فجر، ملکی را امر می‌نماید که ندا دهد: «آیا درخواست کننده‌ای هست که حاجتش را بدهم؟ آیا استغفار کننده‌ای هست که او را بیامرزم؟ آیا امیدواری هست که او را به امیدش برسانم؟ و آیا آرزومندی هست که او را به آرزویش برسانم؟»

مبادا روز روزه‌داری‌ات مانند روزهای دیگر باشد.

دنیا اگرچه مخلوقِ پروردگار است و مخلوق هرگز ماهیةً مبغوض پروردگار نیست، اما وقتی دنیا در اثر عُلقه و محبّتی که انسان به آن پیدا می‌کند، حجاب انسان با خداوند می‌شود، مبغوض پروردگار می‌گردد و در قیامت به صورت آتش جهنم درمی‌آید.

«امام صادق (ع) فرمود: تقدیر در شب نوزدهم، و استقرار آن در شب بیست و یکم است و در شب بیست و سوم قطعیت می‌یابد و امضا می‌شود.»

شرط اصلی ادب حضور در این ماه، کنترل همهٔ جوارح از گناه است که روزهٔ شکم ابتدایی‌ترین جزء از این ادب محسوب می‌شود؛

«فصل اوّل»: جایگاه ماه مبارک رمضان و روزهٔ آن در تهذیب نفس روایت شده که هرگاه رسول اکرم (ص) هلال ماه رجب را مشاهده می‌کردند، بشارت به حلول سه ماه ارجمند رجب، شعبان و رمضان می‌دادند و می‌فرمودند: «خداوندا، ماه رجب و شعبان را بر ما مبارک گردان و ما را به ماه رمضان برسان.» بنابراین، سه ماه رجب و شعبان و رمضان، در یک منظر، جایگاه ویژه‌ای در سیر قربی انسان دارد. به همین دلیل است که اوّلین دعای حضرتش در ابتدای این ایام مبارک، برای هر سه ماه بوده و از خداوند تقاضای توفیق روزه‌داری و شب‌زنده‌داری و حفظ زبان و چشم و کنترل جوارح را در مسیر بندگی می‌نمایند و می‌فرمایند: «و بر روزه‌داری، شب‌خیزی، حفظ زبان و پوشیدن چشم، یاری ده و بهرهٔ ما را از آن، فقط گرسنگی و تشنگی قرار مده..» در نظام کیانی، انسان کون جامعی است که خداوند همهٔ مراتب خلقت را یکجا در او به ودیعه نهاده؛ مرتبهٔ مادّی او در عالم دنیا و در انزل مراتب خلقت است و مراتب عالی‌تر نفس و قلب و روح او در مراتب عالی‌تر است. بدین

ما بدین در، نه پی حشمت و جاه آمده‌ایم از بدِ حادثه اینجا به پناه آمده‌ایم رهرو منزل عشقیم و ز سرحدّ عدم تا به اقلیم وجود این همه راه آمده‌ایم

مولایمان امیر مؤمنان حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «روزهٔ قلب از فکر کردن در گناهان، برتر از روزهٔ شکم از خوردنی‌ها است.»

در روایت دیگری آمده است که در شب اول ماه رمضان، تمام گناهان مؤمنین آمرزیده می‌شود و آنچه در شب‌های دیگر ارزانی ایشان می‌شود، ارتقای درجه است. و لذا حضرت استاد می‌فرمودند که مغفرتِ الهی که در شب‌های بعد ماه مبارک درخواست می‌شود، به معنای طلب ارتقای درجه است؛ چنانکه بهشتیان هم در بهشت از خداوند طلب مغفرت و اتمام نور می‌نمایند.

به برکت ماه رمضان، درهای آسمان و فیوضات خاصّ الهی بر همه باز می‌شود و زمینهٔ سلوک ربّانی آن‌چنان فراهم است که با تلاشی کم، بهره‌های فراوان نصیب سالکین می‌گردد.

امام سجاد (ع) حبّ دنیا را ریشهٔ همهٔ زشتی‌ها و حجاب‌ها می‌شمرند و بعد از برشمردن انواع گناهان می‌فرمایند: «محبت دنیا سرآمد همهٔ گناهان است.»

در برخی بیانات اهل بیت (ع)، از روزه به «جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» (سپری در برابر آتش) تعبیر شده است. مراد از «نار» به تصریح آیات الهی، علایق و آلودگی‌های انسان در دنیاست.

در مجموع باید گفت که «صیام» به معنای کنترل و مراقبت و مواظبت از امری است و در یک معنای عام، روزه عبارت از مطلق «کفّ نفس» است و روزه‌دار باید دائماً در حال کنترل خود و جوارح ظاهری و باطنی‌اش باشد.

گرچه عامل اصلی انحراف یا هدایت انسان خود اوست و آیات قرآن هم بر آن تأکید دارد، ولی شیاطین جنّی و انسی در دنیا، بیماری‌های روحی مردم را تشدید می‌کنند؛ چنانکه در سورهٔ ناس می‌فرماید: «(خداوندا به تو پناه می‌برم) از شر آن وسوسه‌گر نهانی؛ آن که در دل‌های مردم وسوسه می‌افکند.»

امام سجاد (ع) حبّ دنیا را ریشهٔ همهٔ زشتی‌ها و حجاب‌ها می‌شمرند و بعد از برشمردن انواع گناهان می‌فرمایند: «محبت دنیا سرآمد همهٔ گناهان است.»

مراد از «نار» به تصریح آیات الهی، علایق و آلودگی‌های انسان در دنیاست. دنیا اگرچه مخلوقِ پروردگار است و مخلوق هرگز ماهیةً مبغوض پروردگار نیست، اما وقتی دنیا در اثر عُلقه و محبّتی که انسان به آن پیدا می‌کند، حجاب انسان با خداوند می‌شود، مبغوض پروردگار می‌گردد و در قیامت به صورت آتش جهنم درمی‌آید.