بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رجب؛ ادب حضور (دفتر اول)

اگر با نگاهی جامع به این حدیث توجه شود، عصیان الهی به معنای بی‌اعتنایی به گوهر فطرت توحیدی انسان و اهانت به او است. به این ترتیب، ارتکاب گناه به منزلهٔ اعلام جنگ با فطرت توحیدی خودمان است. چه ولیی بالاتر از امام زمان (عج) چه ولیی بالاتر از پیغمبر اکرم (ص) ارتکاب ما به گناه، اعلام جنگ کردن با این بزرگواران است. با این توضیحات، می‌توان گفت کسی که «فطرت توحیدی» خود را با گناه خوار می‌کند، بهترین ولی خدا را تحقیر نموده و با خدای خود اعلام جنگ کرده است.

سه ماه رجب، شعبان و رمضان مجموعاً ۹۰ روز است. اگر از این ایام دههٔ آخر ماه رمضان را کم کنیم، می‌شود ۸۰ روز. گویی انسان باید دو اربعین را طی کند تا به دههٔ آخر ماه رمضان برسد که اوج بهره‌مندی انسان از مقام ولایت خودش و لیالی قدر است: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیلَةِ الْقَدْرِ». این ده روز آخر، دههٔ بهره‌مندی از مقام امام عصر (عج) و حضرت صدّیقهٔ طاهره (س) است. این ده روز، زمان بهره‌مندی است. «و با موسی (برای عبادتی ویژه و دریافت تورات) سی شب وعده گذاشتیم و آن را با (افزودن) ده شب کامل کردیم، پس میعادگاه پروردگارش به چهل شب پایان گرفت، و موسی (هنگامی که به میعادگاه می‌رفت) به برادرش هارون گفت: در میان قومم جانشین من باش و به اصلاح برخیز و از راه و روش مفسدان پیروی مکن.»

لیلة الرغائب بر اساس روایات ما، ممتازترین شب‌ها در همهٔ سال، سه شب است که همگی در این ماه‌های سه‌گانه واقع شده: اولی شب جمعهٔ اول ماه رجب است به نام «لیلة‌الرغائب»، دوم شب نیمهٔ شعبان که نامش «لیلة‌البرات» است و دیگر شب های قدر در ماه مبارک رمضان که «لیلة‌القدر» است.

«گاهی یک عصبانیت، بیست سال انسان را به عقب می‌اندازد.»

اوّلین مرتبهٔ مراقبه، «حفظ حریم حلال و حرام الهی» است. و البته لازمهٔ آن مطالعهٔ رسالهٔ عملیه در مسائل مبتلابه است. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «بالاترین پرهیزگاری و افضل مراقبات، اجتناب از محرّمات الهی است.»

اگر در محبت صادقیم، در ظرف محبوب باید عاشقانه عمل کنیم.

از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: وقتی بندهٔ مؤمن به نماز می‌ایستد و رو به پروردگار می‌کند، خداوند هم به او اقبال می‌نماید؛ یعنی در اول نماز که بنده می‌گوید «الله اکبر»، خداوند هم می‌فرماید «لبیک»، این خطاب به همهٔ نمازگزاران هست،

نازل‌ترین مرتبهٔ حضور قلب در نماز، بعد از مرتبهٔ فقهی آن، یعنی توجه به اینکه نماز می‌خوانم، توجّه به معانی کلماتی است که می‌خوانیم. و چون کنترل خواطر در ابتدا سخت است، باید کار را از کم آغاز کرد، مثلاً تمرین حضور قلب را از نماز صبح و حتّی بخشی از آن مانند قرائت سورهٔ حمد شروع کرد و سپس توسعه داد.

«اما وصیـت‌های دیگـر، عمـدهٔ آن‌ها نمـاز است. نمـاز را بازاری نکـنیـد، اول وقت به جا بیـاورید، با خضوع و خشوع! اگر نماز را تحفظ کردید، همه چیزتان محـفوظ می‌ماند، و تسبیح صدّیقهٔ کبری سلام الله علیها و آیت‌الکرسی در تعقیب نماز ترک نشـود...»

شب اوّل ماه رجب یکی از چهار شب سال است که احیای آن توصیه شده و روز اوّل آن نیز به روزه ممتاز است.

رسول خدا (ص) در یکشنبهٔ ماه ذی‌قعده از منزل بیرون آمد و فرمود: ای مردم، کدام‌یک از شما می‌خواهد توبه کند؟ عرض کردیم: همه می‌خواهیم توبه کنیم. فرمود: غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز - در هر رکعت یک بار «فاتحة الکتاب»، سه بار «قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ» و هر کدام از دو سورهٔ «معوّذتین» (سوره‌های ناس و فلق) را یک بار بخوانید، سپس هفتاد بار استغفار کنید و آن را به «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إلّا بِاللهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ» ختم کنید، آن گاه دست‌ها را بالا آورید و بگویید: «یا عَزِیزُ یا غَفَّارُ، اِغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ ذُنُوبَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، فَإِنَّهُ لا یغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ.»

هر جا که دری بود به شب بر بندند الا در دوست را که شب باز کنند

دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان، آخرت می‌خواهی نماز شب بخوان!»

به راستی هر کسی که در صدد متذکر شدن به ذکر حقّ و در مقام خشیت از ذات اقدس حضرت حقّ متعال بوده باشد، می‌تواند از راه مراقبه و محاسبه و معاتبه و معاقبه متذکر گردد.

زیرا ثمرهٔ تحصیل علم که «معرفت» است، باید در عبادت ظاهر شود. و اگر کسی علمی را بخواند و محصول آن خضوع و خشوع در ظاهر و باطن نباشد، این علم حقیقی نیست؛ چرا که: «إِنَّما یخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ غَفُورٌ». و ایمان در کنار علم است که به انسان درجه می‌دهد: «یرْفَعِ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ» و الّا ایمان بدون علم و علم بدون خشوع و خضوع فایده‌ای ندارد. اگر در ماه رجب چنین توصیه‌ای به اهل علم می‌کنند، برای غیر اهل علم، یعنی جماعت کاسب، جماعت خانه‌دار و دیگران، تکلیف روشن است. بنابراین هیچ حجتّی برای کسی وجود ندارد که بگوید من وقت نکردم در ماه رجب دعای رجبیه بخوانم، نماز بخوانم و یا کارهای مختلف انجام دهم.

«...فَمَنْ دَعَانِیݡ فِی هَذَا الشَّهْرِ أَجَبْتُهُ وَ مَنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ وَ مݡݡَنِ اسْتَهْدَانِیݡ هَدَیْتُهُ وَ جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَیْنِی وَ بَیْنَ عِبَادِی، فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَیَّ.» «...پس هر کس مرا در این ماه بخواند، اجابتش می‌کنم و هرکس از من چیزی طلب کند، به او عطا کنم و هر کس از من طلب هدایت کند، او را هدایت می‌نمایم و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار دادم، پس هرکس بدان چنگ زند به من می‌رسد.» (اقبال‌الاعمال، ص ۶۲۸.)

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «یک ساعت اندیشیدن بهتر از سالی عبادت است. «جز این نیست که خردمندان پند می گیرند».» حَسَن صیقل، راوی این حدیث، می‌گوید: به خدمت امام صادق (ع) رفتم و دربارهٔ ارزش فکر و چگونگی آن سؤال کردم. حضرتش ضمن تکرار بیان فوق، از قول رسول خدا (ص) فرمودند: «بر ویرانه‌ای یا از کنار خانه‌ای گذر کند، به فکر فرو رود و بگوید: ساکنان تو کجایند؟ و سازندگان تو کجایند؟ چرا سخن نمی‌گویی؟»

مرحوم علّامهٔ طباطبایی می‌فرمود: «گوشه‌نشینی، ملازم با معرفت و یا موجب آن نیست؛ ولی کسی که می‌خواهد اهل معرفت شود، باید معاشرتش را مخصوصاً با اهل غفلت و اهل دنیا کم کند و فرش هر مجلسی نباشد و کار شبانه‌روزی او در مجالس بیهوده صرف نشود و از معاشرت‌های بی‌فایده و بی‌مغز تا می‌تواند اجتناب نماید و طوری نشود که با همه و در هر مجلسی حاضر شود.»

«اما وصیـت‌های دیگـر، عمـدهٔ آن‌ها نمـاز است. نمـاز را بازاری نکـنیـد، اول وقت به جا بیـاورید، با خضوع و خشوع! اگر نماز را تحفظ کردید، همه چیزتان محـفوظ می‌ماند، و تسبیح صدّیقهٔ کبری سلام الله علیها و آیت‌الکرسی در تعقیب نماز ترک نشـود...»

توجه به نمازهای یومیه و اهتمام به حال و حضور قلب در آن، مهم‌تر از هر عمل عبادی دیگر است. به تعبیر مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی، اگر ابتدا نماز یومیه‌مان را درست کنیم، آن چنان تلألؤ و نورانیتی در زندگی انسان ایجاد می‌شود که انسان را برای نماز شب بیدار می‌کنند و خداوند باب توفیقات دیگر را برای او باز می‌نماید!