بریده‌هایی از کتاب مرگ

به نحوی عمل می‌کنيم که انگار هرگز نخواهيم مرد.

مرگ پرده آخر نمايش است.

چگونه وقتی می‌بينيم باقی آدم‌ها می‌ميرند، به فکر نيفتيم که اين اتفاق ممکن است برای ما هم بيفتد.

آنجا که ميل و تمنّا راهنماست، فرد رنج می‌کشد و ديگران را هم به رنج و عذاب می‌اندازد.

انديشيدن به مرگ به من امکان می‌دهد که خودم را از آنها کنار بکشم

برای کسانی که می‌ميرند، لحظه لحظه هستی منحصربه‌فرد است. اما برای ناميرايان به‌عکس فقط تکرار وجود دارد

اغلب نيمه‌شب‌ها درحالی‌که عرق سردی روی تنم نشسته بود از خواب بيدار می‌شدم و به پايان زندگی‌ام فکر می‌کردم.

هميشه احتمال مرگ وجود دارد. به قول معروف همين که به دنيا آمديم آن‌قدر پير هستيم که بميريم.

همين‌طور به زندگی ادامه می‌داديم، به نحوی که انگار تا ابد زنده خواهيم بود

حتی شادی‌های کوچک، مثل برنده شدن تيم مورد علاقه‌مان را دستگاه ثبّات عاطفی بسيار حسّاسمان ثبت می‌کند.

در معرض مرگ بودن به معنی مردن نيست، بلکه به معنی زيستن رويارو با مرگی محتوم در زمانی نامعلوم است.

بيشترِ ما دوست داريم زندگی‌مان معنا و مفهوم و اهميتی داشته باشد. دوست داريم مقصودی در آن باشد. کافی نيست بگوييم که زندگی‌مان مايه سرگرمی بود، يا تا وقتی که ادامه داشت از آن لذت برديم. منظورم اين نيست که سرگرمی و لذت نقشی در زندگی ندارد. زندگی بدون شادی چيزی نيست که کسی احتمالاً بخواهد ادامه‌اش دهد. ولی انگار چيزی بيشتر از اين‌ها لازم است.

تعجبی ندارد که بسياری از ما از رويارويی با مرگ طفره می‌رويم. مرگ مثل يک بيماری است که شفايش، تازه اگر وجود داشته باشد، بدتر از خود بيماری است. البته ساده‌ترين و معمول‌ترين راه خلاص شدن از کابوس مرگ فکر نکردن به آن است. شبيه آن غژغژ ضعيفی است که گاهی از ماشينمان می‌شنويم. شايد اگر به آن توجه نکنيم برود پی کارش. هرچند شيوه معکوس هم بهتر از اين نيست. انديشيدن دائم به مرگ هم راهی بهتر از ناديده گرفتنش نيست. چراکه انديشيدن دائمی درباره مرگ معمولاً کوششی است برای علاج يا کنترل آن. اما مرگ را نه می‌توان علاج کرد و نه کنترل. خيره شدن به پرده نمايش در آن بالا مانع از افتادنش نمی‌شود. فکر کردن مداوم به مرگ به اميد دفع خطر آن، مثل کار آدم‌های وسواسی است که دائما دست‌هايشان را می‌شويند، آنها هميشه احساس می‌کنند کثيف و ناپاکند و اميدوارند که شستن و آب کشيدن کافی تهديد آلودگی را برطرف کند. اما ميکروب هم مانند مرگ هميشه با ماست. هيچ مناسک و آدابی نيست که تهديد آنها را رفع کند، يا حتی چيزی که به ما اطمينان بدهد فاصله‌ای ميان ما و آنها وجود دارد.

ما ترجيح می‌دهيم با مرگ و دلهره ناشی از آن رويارو نشويم. بنابراين شيوه‌هايی از زندگی را برمی‌گزينيم که ما را از تصديق مرگ دور نگه دارد. هرچند ما انسان‌ها موجوداتی هستيم که از فانی بودنمان آگاه هستيم خودمان را به نحوی تسلی می‌دهيم که انگار از اين واقعيت آگاه نيستيم. ما چنان زندگی می‌کنيم که انگار مرگ و تهديد بی‌معنايی آن اصلاً دغدغه ما نيست.

ما انسان‌ها موجوداتی هستيم که موجوديتمان را نخست و پيش از هر چيز اين واقعيت مشخص می‌کند که می‌ميريم

مرگ مهم‌ترين واقعه زندگی ماست

پايان يک رمان، دست‌کم پايان اغلب رمان‌ها، صفحات قبل را به نوعی سرانجام می‌رساند. اين پايان اجازه می‌دهد که خواننده بخش‌های قبلی رمان را در پرتو تازه‌ای ببيند و به اين بخش‌ها جلوه يا جهت خاصی می‌بخشد. پايان رمان حداقل نقشی در ساختار و معنای آن بازی می‌کند. پايان يک رمان شبيه موجی است که سطح آبگيری را می‌پيمايد و به کل آن جلوه‌ای خاص می‌دهد. اما مرگ اين‌طور نيست. مرگ زندگی را به هيچ سرانجام يا تماميتی نمی‌رساند، هيچ معنايی به زندگی اضافه نمی‌کند. صرفا مانع از ادامه يافتن زندگی انسان می‌شود. ناميرايی را هم می‌توان به شيوه‌ای متفاوت با پايان رمان مقايسه کرد. در شرايط ناميرايی رمان هرگز به پايان نمی‌رسد. فقط ادامه پيدا می‌کند. نمی‌توان رمان را ختم کرد، چون رمان خاتمه‌ای ندارد. اما درست مثل مرگ، اين خاتمه نداشتن هم به نوعی معناباختگی می‌انجامد. اگر زندگی فانی را بشود با يک رمان ناتمام مقايسه کرد، رمانی که نويسنده‌اش آن را نيمه‌کاره رها کرده، ناميرايی را هم بايد با رمانی مقايسه کرد که مدام بايد به خواندنش ادامه دهيم. فکرش را بکنيد. رمانی را تصور کنيد که به معنی دقيق کلمه نمی‌توانيد زمينش بگذاريد، اما نه به اين دليل که خيلی جذاب است. شايد چند هزار صفحه اولش جذاب باشد. اما دليل اينکه نمی‌توانيد کتاب را زمين بگذاريد اين است که مجبوريد به خواندنش ادامه بدهيد

ما مشخصا بايد چهار مضمون را بررسی کنيم. نخست، مرگ پايان ما و پايان تجربه ماست. دوم، اين پايان نوعی دستاورد يا هدف نيست؛ فقط متوقف شدن است و بس. سوم، مرگ هم امری است محتوم و هم نامعلوم. ما مطمئنيم که خواهيم مرد، ولی نمی‌دانيم کی. بنابراين مرگ نه تنها نقطه پايان زندگی ماست، بلکه بر سراسر آن سايه انداخته است. و در نهايت اين سه خصوصيت باعث می‌شود تا به ترديد بيفتيم که آيا زندگی ما اصلاً معنايی دارد يا نه.

اگر ما اين آگاهی نسبت به فناپذيری‌مان را از دست بدهيم، وجه مهمی از انسانيتمان را از دست خواهيم داد

اپيکور، فيلسوف يونان باستان، می‌نويسد: «مرگ برای ما هيچ است. زيرا آنچه از ميان رفته چيزی را حس نمی‌کند و آنچه چيزی را حس نمی‌کند برای ما هيچ است.» («آموزه‌های اساسی»، ۲)