بریده‌هایی از کتاب بازگشت

طوری ببخش که انگار داری می‌گیری.»

آنچه پشت سر گذاشته‌ای، از بین رفته است و اگر بازگردی با فقدان یا نابودی آنچه برایت عزیز بوده است، روبه‌رو خواهی شد

طوری ببخش که انگار داری می‌گیری.»

یک بار پدر وقتی مرا دید که دارم پول خردهایم را قبل از اینکه به یک گدا بدهم، می‌شمارم، گفت: «دفعهٔ دیگر، لازم نیست پول‌هایت را نمایش دهی. طوری ببخش که انگار داری می‌گیری.»

نیاز و بلاتکلیفی می‌توانند آموزگاران بی‌نظیری باشند.

اضطراب، مشغولیتی شرم‌آور است

کاری نبود که با من نکرده باشند. هیچ‌چیز نمی‌تواند بدتر از آنچه در آن دوران به سرم آمد، الان برایم اتفاق بیفتد، و همیشه از پس آن برآمدم. همیشه جایی در ذهنم داشتم که هنوز می‌توانستم همه را دوست بدارم و ببخشم.» و بعد با چشمانی آرام و لب‌هایی خندان گفت: «آن‌ها هرگز نتوانستند آن را از من بگیرند!

بازگشت به آن زندگی سابق مثل گیر انداختن سایه‌ات در مکانی عمومی است

شما یک نفر را ناپدید می‌کنید تا نه‌تنها او را ساکت کنید، بلکه ذهن و خیالات بازماندگانِ او را هم محدود کرده و روحشان را تباه کنید. وقتی قذافی پدرم را دستگیر کرد، مرا در فضایی قرار داد که چندان بزرگ‌تر از سلول پدر نبود

وقتی پدرش دستگیر شده او یک پسربچه بوده است. با تو شرط می‌بندم که اینجا آمده است تا پدرش را پیدا کند، پدری که او را نمی‌شناسد، پس او چگونه می‌تواند پدرش را بجا آورَد؟‘ مرد گفت: ’بی‌معنی است. چطور کسی نمی‌تواند پدرش را بشناسد؟‘ برای پسر نوجوان دست تکان دادم تا نزد ما بیاید. از او پرسیدم: ’برای دیدن چه کسی اینجا آمده‌ای؟‘ پسر گفت آمده است تا پدرش را ببیند. گفتم: ’بسیار خوب، پدرت چه کسی است؟ اسمش چیست؟‘ نوجوان پاسخ داد: ’اسمش حماد خانفور است.‘ با این حرف مرد کناردستی‌ام بیهوش شد.»

اگر بروی، همهٔ پیوندهایت با کشورت دچار مشکل خواهد شد، آنگاه تو همچون تنهٔ یک درخت مُرده خواهی بود؛ سخت و توخالی. وقتی نه قادر به ترک باشی و نه بتوانی بازگردی، چه می‌کنی؟

همان تغییری باش که دوست داری در جهان ببینی! مهاتما گاندی

وقتی کتابی را با قلبت بفهمی، مثل این است که خانه‌ای را درون سینه‌ات حمل می‌کنی.

اما انگار چیزی در بدن، در دانش فیزیکی ابدیت هر لحظه، در طبیعت گستردهٔ زمان و فضا وجود دارد که می‌گوید جمله‌های خبری، از قبیل جملهٔ «او مرده است»، صحت ندارند. پدرم، هم مرده است و هم زنده. هیچ دستورزبانی برای او ندارم. او در گذشته، حال و آینده است؛ حتی اگر دستش را گرفته بودم و احساس می‌کردم که آهسته‌آهسته شل می‌شود، انگار که دارد نفس‌های آخرش را می‌کشد.

با خودم فکر می‌کنم، همهٔ ما از بچگی ماسک‌های مرگمان را با خودمان حمل می‌کنیم.

و بعد، با غرور ادامه داد: «هیچ‌چیز اینجا اتفاق نمی‌افتد، اما وقتی هم که اتفاق بیفتد، به‌سرعت نور اتفاق می‌افتد. تو می‌توانی جهان را در یک روز تغییر دهی. ممکن است چهل‌ودو سال طول بکشد تا آن روز بیاید، اما وقتی هم که بیاید...»

کشمکش‌های مشابهی در دیگر جبهه‌های مختلف در جریان بود. هرگز قبل از این در جایی نبوده‌ام که بیم و امید، همزمان در چنین اوجی قرار بگیرند. هر چیزی ممکن به‌نظر می‌رسید و تقریباً با هر کسی که ملاقات می‌کردم توأمان از امیدواری و دلواپسی حرف می‌زد.

پرسیدم: «افراط‌گراهای اسلامی چطور؟» گفت: «آن‌ها هرگز موفق نخواهند شد.» و بعد دربارهٔ یک خوانندهٔ رپ تونسی برایم صحبت کرد که از طرف یک گروه افراط‌گرای اسلامی تهدید شده و به همین دلیل مجبور شده بود کنسرتش را کنسل کند: «این افراد، کشوری بدون هنر، بدون کنفرانس و بدون سینما می‌خواهند - یک حفرهٔ خالی.»

لحظه‌ای هست که می‌فهمی تو، پدر یا مادرت دیگر همان آدم‌های سابق نیستید و معمولاً این اتفاق زمانی می‌افتد که احساسی مشترک، هر دو نفر شما را رنج می‌دهد.

آنچه لرزه بر تنم افکند، این حقیقت بود که در آن روز، ۱۲۷۰ نفر در زندانی اعدام شده بودند که پدرم در آنجا نگهداری می‌شد و درست در همان روز، من طبق سنتی که تا آن‌موقع شش سال بود ادامه‌اش داده بودم (تماشای یک تابلو برای مدتی طولانی)، تماشای یک تابلوی نقاشی را شروع کردم که نامش اعدام ماکسیمیلیان، اثر ادوار مانه بود. تابلو تصویری از یک اعدام سیاسی را نشان می‌داد.