بریده‌هایی از کتاب بخشودن

آدم‌های ضعيفی که می‌بخشايند درواقع تن به بی‌احترامی و حرمت‌شکنی متجاوزان نسبت به خودشان می‌دهند؛ آنها خودشان در اين بی‌احترامی به خودشان سهيم می‌شوند امّا می‌خواهند با گفتن اينکه نيازها و حقوقشان چندان اهميتی ندارد و آنچه مهم است برقرار کردن روابط حسنه با هر کس ديگری، ازجمله آسيب‌زنندگان به آنهاست، از گزندگی مطلب بکاهند.

اگر مرتکبان اعمال خطا در منظر عموم محاکمه و مجازات نشوند، به احتمال زياد نخواهيم توانست از فجايعی مشابه فجايع پيشين يا فجايعی حتی در آينده پيشگيری کنيم. صاحبان اين نظر می‌گويند برای صلح و ثبات اجتماعی، عدالت دست‌کم به همان اندازه بخشودن ضروری و علاج‌کننده است.

قربانيانی که آماده‌اند متعرضانی را ببخشايند که اين احترام و حق بنيادين را برای آنان قائل نبوده‌اند، درواقع در خوار شمرده شدن مقام و موقع انسانی‌شان با متعرّضان همدست و همراه می‌شوند.

آنهايی که طرفدار بخشودن و گذشت هستند غالبا ادعا می‌کنند که ارزش بخشودن و گذشت در اين است که هم فرد بخشاينده و هم فرد بخشوده‌شده را رها و قوی می‌کند: بخشودن و گذشت به ما امکان می‌دهد غل و زنجير گذشته‌ای پُر از خطا را از پايمان برداريم و رو به سوی آينده‌ای کنيم که آکنده از تلخی‌ها و نفرت‌ها نيست. به نظر آنها، بخشودن نوری است که در تاريکی جهان می‌درخشد: بخشودن نه تنها نشانه‌ای از مهربانی، بلکه نشانه سخاوت و بلندنظری هم هست، هديه‌ای رايگان که هم نصيب فرد بخشاينده و هم نصيب خطاکار می‌شود

بسيار ديده‌ايم که جنايت پيشگانی که متوجه می‌شوند قطعا بزودی قدرتشان را ازدست خواهندداد با کسانی که قرار است جايگزين آنها شوند وارد مذاکره و معامله می‌شوند و اعلام می‌کنند آماده‌اند دست از مبارزه بيشتر برای حفظ قدرتشان بردارند و درنتيجه خونريزی بيشتری صورت نگيرد، به شرطی که به آنان قول داده شود که امان می‌گيرند و به خاطر جنايتهايشان محاکمه نمی‌شوند. اگرچه اين مذاکرات و معاملات قطعا غيرعادلانه هستند، امّا می‌توانند جان چنان عده زيادی را از خطر درامان نگه دارند که نمی‌توان به سادگی و بی‌درنگ با اين دليل که جدا غيراخلاقی هستند ردشان کرد و کنارشان گذاشت. جان و زندگی قربانيان آينده به هيچ روی اهميتی کمتر از جان و زندگی قربانيان گذشته ندارد

يکی از نسل‌کش‌های رواندايی، ژان ژيروموهاتسه بعدها درباره رفتارش در دوره نسل‌کشی چه می‌گويد: برای من، کشتن تبديل به يک لذّت شده بود. اولش، برای جلب رضايت حکومت می‌کشتم. بعد از آن، ميل و علاقه‌ای به اين کار پيدا کردم. با شور و شوق و لذت واقعی افراد را دنبال می‌کردم، گير می‌انداختم، و می‌کشتم. ديگر مثل اين نبود که دارم برای حکومت کار می‌کنم، مثل اين بود که برای دل خودم اين کار را می‌کنم... وقتی می‌کشتم خيلی خيلی هيجان‌زده بودم. هر نوبت از کشتارهايم را خوب به ياد دارم. بله، هر روز صبح با هيجان از خواب بيدار می‌شدم تا بروم به بيشه‌زار. بله، شکار بود، شکار انسان... آدمکشی مثل يک جشن بود. در پايان روز، يا هر وقت که فرصتی پيش می‌آمد، گاوی را از توتسی‌ها می‌گرفتيم، آن را ذبح می‌کرديم، و بعد کبابش می‌کرديم و با آبجو می‌خورديم. ديگر هيچ‌چيز جلودارمان نبود. جشن بود، يک جشن حسابی.

ما بنا به دلايل موجّه بسياری بايد عدالت را به جا بياوريم، عدالتی که توأم با اطلاع‌رسانی عمومی و مجازات است، زيرا اين حق قربانيان است، چه مُرده باشند چه زنده

نيچه می‌گويد بيشتر، اين آدم‌های ضعيف و ناتوان هستند که از احساس خشم و کينه در عذابند، حال آنکه آدم‌های قوی (که نيچه تحسينشان می‌کند) هرگز چنين احساسی ندارند: آنها ورای چنين احساسهايی هستند. و بعد نيچه می‌پرسد، وقتی که آدم‌های ضعيف بر خشم و کينه‌شان غلبه می‌کنند و آزاردهندگانشان را می‌بخشند واقعا چه روی می‌دهد؟ و بعد می‌گويد، آنچه اين افراد واقعا انجام می‌دهند شانه خالی کردن از زير بار مبارزه‌ای است که همه بايد در آن شرکت کنيم، مبارزه برای آنکه ديگران عزّت و کرامت نفس ما را ارج بنهند و به آن احترام بگذارند.

يکی از ويژگی‌های اصلی اينهمه مديحه‌سرايی در اين روزگار در باب عظمتِ بخشودن اين است که تمام توجه معطوف منافعی است که بخشودن برای خود فرد بخشاينده به ارمغان می‌آورد و نه منافعی که عايد فرد بخشوده می‌شود. در چنين تصويری از بخشودن، اگر قربانیِ اعمال ستمگرانه حاضر به بخشودن نشود اسير گذشته خودش می‌شود و زندگی‌اش همچنان تحت‌الشعاع تعرضی که به او شده و شخص متعرّض قرار می‌گيرد.

اخلاق ــ يعنی احترام گذاشتن به نيازها و حقوق ديگران ـ