بریده‌هایی از کتاب پوپولیسم چیست؟

چنان‌که از نیچه آموخته‌ایم، فقط چیزی قابل تعریف است که تاریخی نداشته باشد

مثلاً آن «مرد ایستادۀ» میدان تقسیم استانبول پس از سرکوب اعتراضات پارک گِزی را در نظر بگیرید. تجمع و تظاهرات ممنوع بود، ولی این مرد تنها در حال تظاهرات نبود؛ فقط آنجا ایستاده بود، تک و تنهایک شاهد خاموش، یادآور ارزش‌های جمهوری‌خواهانۀ آتاتورک (او رو به مجسمۀ آتاتورک ایستاده بود) ولی از طرفی هم یک توبیخ‌نامۀ زندۀ به‌معنای واقعی کلمه، ایستاده، علیه ادعای دولت که می‌گوید نمایندۀ همۀ ترک‌های راستین است بی‌هیچ استثنائی. سرآخر، مردان و زنان ایستادۀ بسیاری به او پیوستند، که هیچ‌کدامشان کلمه‌ای بر زبان نمی‌آوردند و هیچ‌کدام هیچ پیام و پلاکاردی در دست نگرفته بودند. اردوغان هم به‌نوبۀ خود به یکی از روش‌های حکم‌رانی، که پیش‌تر در این فصل تحلیل کردیم، پایبند ماند. دولت او کوشید اثبات کند که اردم گوندوزیا همان «مرد ایستاده» جاسوس و عامل خارجی‌هاست.

اردوغان، که خود را «آدم ملت» خوانده است، همچنان از صدمۀ رسوایی‌های فساد در امان است. آشکارا پیداست که تلقی رایج میان هواداران پوپولیست‌ها این است که فساد و رفیق‌بازی مسائل مهمی نیستند، مادامی‌که تدابیری به‌نظر برسند که در راستای منافع یک «ما» ی اخلاق‌مدارِ سخت‌کوش و نه «آن‌ها» ی بی‌اخلاق یا حتی خارجی، اتخاذ می‌شوند. لذا این امیدی واهی است که لیبرال‌ها فکر می‌کنند فقط کافی است فسادِ پوپولیست‌ها را افشا کنند تا آن‌ها از اعتبار و آبرو بیفتند. آن‌ها باید این را هم نشان دهند که فساد پوپولیست‌ها برای اکثریت مردم فایده‌ای در پی ندارد، و اینکه فقدان مسئولیت‌پذیری دموکراتیک، وجود یک دستگاه اداری ناکارآمد، و افول حاکمیت قانون در بلندمدت به مردم صدمه خواهد زدبه همۀ مردم.

اردوغان همچنان از حمایت بی‌چون‌وچرای طبقۀ متوسط آناتولی بهره‌مند است، طبقه‌ای که با رشد اقتصادی انفجاری در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه (AK) ظهور کرد. (این طبقۀ متوسط همچنین تجسم تصویر یک ترک آرمانی مؤمن به اسلام است، در مقابلِ نخبگانِ سکولار غربی‌شده در یک سو و اقلیت‌هایی مثل کردها در سوی دیگر.)

چاوز مجری برنامۀ تلویزیونی مشهور الو رئیس‌جمهور بود، برنامه‌ای که در آن شهروندان عادی با شماره‌تلفن‌های برنامه تماس می‌گرفتند و از نگرانی‌ها و دغدغه‌هایشان برای رهبر کشور می‌گفتند. سپس گاهی اوقات رئیس‌جمهور دستورات ظاهراً بداهه‌ای صادر می‌کرد و به وزرای حاضر در برنامه ابلاغ می‌نمود. (چاوز زمانی در برنامۀ زندۀ تلویزیونی به وزیر دفاعش دستور داده بود ده گردان زرهی را به مرز کلمبیا اعزام کند.)

داوریِ سیاسی تواناییِ ترسیمِ مرزهای درست تفکیک است

حکم‌رانی پوپولیستی سه ویژگی دارد: تلاش برای ربودن تشکیلات دولت، فساد، و «مریدپروری گسترده» (اعطای سود مادی یا الطاف بروکراتیک در ازای هواداری شهروندانی که «مریدانِ» پوپولیست‌ها می‌شوند) و تلاش نظام‌مند در جهت سرکوب جامعۀ مدنی.

پوپولیست‌ها، علاوه بر نخبه‌ستیز بودن، همیشه کثرت‌ستیز هم هستند. پوپولیست‌ها ادعا می‌کنند که آن‌ها، و فقط آن‌ها، نمایندۀ مردم هستند.

بخت با بعضی پوپولیست‌ها یار بوده است که منابع بسیاری در اختیار داشتند که به کار مریدپروری گسترده‌شان بیاید و حتی توانستند از خشت اول طبقاتی بسازند که حامی رژیم‌های ایشان هستند. چاوز نفع زیادی از افزایش قیمت‌های نفت برد.‌(۹) خاصه برای رژیم‌های اروپای مرکزی و شرقی، منابع مالی اتحادیۀ اروپا همان نقشی را داشته که نفت برای بعضی حکومت‌های اقتدارگرای عرب ایفا کرده است: دولت‌ها می‌توانند در اقدامی استراتژیک برای جلب حمایت یا دست‌کم خاموش نگه داشتن شهروندان یارانه اختصاص دهند.

پوپولیست‌ها به هر بهایی و در هر حال بر ادعای نمایندگی‌شان پافشاری می‌کنند؛ از آنجا که ادعای آن‌ها ماهیتی اخلاقی و نمادین‌و نه تجربی‌دارد، نمی‌توان آن را ابطال کرد. پوپولیست‌ها، وقتی در اپوزیسیون باشند، کمر به شک آوردن در نهادهایی می‌بندند که نتایج «اخلاقاً نادرست» به بار می‌آورند. لذا ایشان را می‌توان به‌درستی «دشمنان نهادها» خواندهرچند نه همۀ نهادها.

پوپولیسم نه جزئی اصیل از سیاست دموکراتیک جدید است و نه نوعی نابه‌هنجاری برخاسته از شهروندان غیرعقلایی، بلکه سایۀ همیشگی سیاست نمایندگی است. همواره این احتمال وجود دارد که سیاست‌مداری به نام «مردم راستین» لب به سخن بگشاید، تا مگر ازاین‌طریق مقابل نخبگان قدرتمند حاکم بایستد. در آتن باستان پوپولیسمی وجود نداشت؛ عوام‌فریبی شاید، ولی پوپولیسم نه، چراکه این دومی فقط در نظام‌های نمایندگی وجود دارد. پوپولیست‌ها با اصل نمایندگی سیاسی مخالفتی ندارند؛ آن‌ها فقط تأکید دارند که تنها خودشان نمایندگان مشروع هستند و بس.

پوپولیست‌ها در نوعی جهان خیالی سیاسی زندگی می‌کنند: ایشان مخالفت و دشمنی‌ای میان نخبگان فاسد و یک مردم همگنِ به‌لحاظ اخلاقی بی‌غش را تصور می‌کنند که هیچ ناحق و نادرستی از او برنمی‌آید

ریچارد هافستدر زمانی نطقی ایراد کرده بود که عنوان گویا و جالبی داشت، «همه از پوپولیسم حرف می‌زنند، ولی هیچ‌کس نمی‌تواند تعریفش کند.»

به‌عبارت دیگر، پوپولیسم همیشه قِسمی از سیاست هویت است. (هرچند همۀ انواع سیاستِ هویت پوپولیستی نیست.) نتیجۀ منطقی این دریافت و تعریف از پوپولیسم، در معنایِ قِسمی محروم‌ساز از سیاست هویت، این است که پوپولیسم تهدیدی برای دموکراسی است، چراکه دموکراسی مستلزم کثرت‌گرایی و اذعان بر این واقعیت است که باید شرایط منصفانه‌ای برای زندگی در کنار یکدیگر، در مقام انسان‌های آزاد و برابر، و نیز متنوع و متفاوت از هم، بیابیم. ایدۀ مردم واحد، همگن و اصیل خواب و خیالی بیش نیست؛ به‌قول یورگن هابرماسِ فیلسوف، «مردم» فقط می‌تواند در صورت جمع وجود داشته باشد. و این از طرفی نیز خواب و خیال خطرناکی است، زیرا فقط این نیست که پوپولیست‌ها در مجادله و مناقشه می‌شکفند و تشویق به قطبی شدن جامعه می‌کنند؛ آن‌ها همچنین مخالفان سیاسی‌شان را «دشمنان مردم» می‌خوانند و در پیِ این هستند که آن‌ها را به‌کل از میدان بیرون برانند

پوپولیست‌ها اغلب دوست دارند قید و محدودیت ایجاد کنند، البته مادامی که این قید و بندها به‌شکلی کاملاً یک‌طرفه عمل کنند. قوانین اساسی آن‌ها، به‌جای آنکه ابزارهایی برای حفظ کثرت‌گرایی باشند، کمر به حذف آن می‌بندند.