بریده‌هایی از کتاب قهوه استانبول نیکو می سوزد

ییلاق و قشلاق میراث قدیمی پدران ما نیست که گرامی‌اش بداریم یا ضایعش کنیم؛ ضرورتی است برای روح و جان انسان‌ها. حالا اگر به ضرورت و اقتضائات زندگی امکان ییلاق و قشلاق نداریم سفر همچنان بهترین یاری‌گر است. به نظر می‌رسد ما همیشه به‌دنبال موازنه با جهان اطراف خودمانیم و سفر بهترین ابزار این تعادل است.

قرمزِ کاشان ملایم و آرام است و جاهایی به کرم‌قهوه‌ای نزدیک می‌شود، ولی قرمزِ زاهدان تند و آتشین است و کمی مایل به آلبالویی. آبی ارومیه نرم و فیروزه‌ای است و آبی اردبیل تیره و لاجوردی شبیه دریایی آرام. سبزِ رشت پخته و سیر است و سبزِ چالوس روشن و مغزپسته‌ای.

در چنین شهری با این همه کثرت تا ممکن است احدی صدا بلند نمی‌کند مگر مجانین‌ــ یعنی هر کس صدا بلند نماید او را از جملهٔ مجانین محسوب داشته همان ساعت می‌گیرند و آن قدر در محبس نگاه می‌دارند که عاقل شوند یا بمیرد.

گویند کسی گفت که طوفان نوح هم گذشت، دیگری گفت: راست است که گذشت ولی تو می‌دانی که بر طوفان چه گذشت؟

علاءالملک آمده، عرض کرد که اعلی‌حضرت سلطان یک مدال مرصع که موسوم به نشان افتخار است به توسط نوری‌بیک باش کاتب که منشی‌باشی خودشان است به جهت ما فرستاده‌اند. گفتیم بیاورند، آمد به حضور و تقدیم نمود. چون در این موارد باید مبادلهٔ مدال از طرفین بشود و ما مدال مخصوص نداشتیم که برای اعلی‌حضرت سلطان اهدا نمائیم به توسط نوری‌بیک پیغام دادیم که مخصوصاً به یادگار امروز و این محبت‌های زیاد اعلی‌حضرت سلطان که در اینجا نموده‌اند بعد از ورود به طهران مدالی اختراع می‌کنیم که مخصوص برای خانوادهٔ خودمان و سلاطین بزرگ باشد و اولین آن مدال را با هیئت سفارت مخصوصِ محترمی برای اعلی‌حضرت سلطان خواهیم فرستاد که علاقهٔ سینه نموده، یادگاری از ما داشته باشند.

چون به علاءالملک سپرده بودیم دو نفر خواجهٔ سیاه کوچک به جهت ما بخرد که به طهران ببریم با اعتضادالسلطنه درس بخوانند و او را مشغول کنند، علاءالملک خواسته بود ابتیاع نماید این خبر به اعلی‌حضرت سلطان رسیده بود. حالا دیدیم به توسط آغاباشی خودشان، دو تا خواجهٔ سیاه کوچک برای ما فرستاده‌اندــ یکی موسوم به جعفر و دیگری موسوم به نصب. خیلی خواجه‌های خوبی هستند. آنها را قبول کرده، به اعلی‌حضرت سلطان پیغام دادیم که تا این درجهٔ مهربانی و محبت می‌نمایند نهایت امتنان را داریم

از آنجا آمدیم به عمارت مخصوص خود سلطان. پسر و دختر کوچک ایشان را آوردند. سن پسرشان شش سال و دخترشان نُه ساله است. واقعاً یگانگی نمودند و از دیدن آنها خیلی لذت بردیم. با صغر سن خیلی مؤدب و معقول بودند. یک نشان تمثال خودمان را به پسر سلطان و نشان و حمایل آفتاب را به دختر ایشان دادیم اظهار امتنان نمودند. هر دو را گرفته بوسیدیم. فی‌الواقع همان قدر که از دیدن اولاد خودمان مشعوف می‌شدیم از ملاقات آنها لذت بردیم

بعد از آن عکاس آمده در جلو عمارت عکس گروپی انداختیم. حقیقتاً علاءالملک خیلی خوب از عهدهٔ خدمات خود برآمده است.

یک قسمت دیگر که قسمت سوم باشد شهر و آبادی بی‌اوغلو است که فرنگی‌ها آباد نموده‌اند و حالا قسمت معتبر آبادی شده که محلهٔ اروپائی‌ها و از سایر امکنه استانبول غیر از سرای یلدوز که بسیار مجلل و عالی است، اشبه به شهرهای اروپاست‌ــ همان طور عمارات مرتفع و هتل‌های خوب و قهوه‌خانه و رستوران‌های ممتاز دارد ـ اگر چه نمی‌توان مثل فرنگستان گفت ـ ولی بالنسبه خوب است. اما قسمت چهارم طرف اسکودار است که در قسمت آسیای عثمانی واقع است و دریا فاصلهٔ میانهٔ این طرف و آن طرف است و از حیثیت بنا و عمارات این قسمت که قسمت چهارم باشد پست‌تر است و بالجمله ازین چهار قسمت دو قسمت آن که یکی سرای یلدوز باشد در نهایت نظافت و پاکیزگی و قشنگی است که پهلو به پهلوی قصور عالیهٔ اروپا می‌زند و دیگری که بی‌اوغلو باشد نیز بالنسبه بد نیست و تا یک درجه‌ای پاکیزه و مرغوب است اما کوچه‌ها و خیابان‌های خیلی تنگ کم‌وسعت دارد ولی دو قسمت استانبول و اسکودار پاکیزگی و نظافتی چندان ندارد

و می‌توان گفت استانبول منقسم بر چهار شهر است که هر چهار از هم جدا است و یک قسمت از آن چهار شهر استانبول است که همه را در خارج به نام استانبول می‌خوانند. قسمت اول همان استانبول است که قدیم‌ترین آبادی این محل است و مسجد ایاصوفیه و سایر مساجد عالیه و عمارات دولتی باب‌عالی و غیره در آن قسمت واقع است و یک رشتهٔ بغاز فاصلهٔ میانهٔ شهر استانبول است به این طرف که به واسطهٔ دو پل طولانی بهم وصل شده است و سرای یلدوز که در حقیقت ارک دولت و خودش به منزلهٔ یک شهری است در این طرف واقع شده، با مقداری ابنیه و عمارات دولتی که قبل از عهد سلطنت سلطان حالیه، سایر سلاطین عثمانی در کنار دریا بنا کرده‌اند که مجاور قصر یلدوز است مثل عمارت دولمه‌باغچه و توپخانهٔ عامره و مسجد سلطان عبدالعزیز و غیر و غیره که خارج از محوطهٔ سرای حالیهٔ سلطنت اما به نام مجاور قصر یلدوز خوانده می‌شود و در ضمن سایر مردم هم خانه‌ها و عمارات و دکاکین و قهوه‌خانه و غیره در اطراف یلدوز ساخته‌اند که موسوم به مجاور قصر یلدوز شده است