بریده‌هایی از کتاب نخستین دموکراسی

نخستین دموکراسی بیش از هر چیز خواستار پرهیز از استبداد بود؛ به‌همین دلیل است که خودش را حکومت اکثریت تعریف نکرد، هرچند اکثر مسائل مربوط به خط‌مشی سیاسی و برخی مسائل مربوط به فرمانروایی در رده‌های بالا را به رأی می‌گذاشتند. دوری جستن از خودکامگی و به‌بازی گرفتن همۀ شهروندان در ادارۀ کشور از ویژگی‌های اساسی نخستین دموکراسی بودند. این‌ها لازم و ملزوم یکدیگرند. هر نوع استبداد، از جمله حکومت اکثریت، بعضی شهروندان را به حکومت راه نمی‌دهد

رهبران جوامع سنتی غالباً با بدگمانی خیراندیشانه‌ای دموکراسی را اسب تروای راه و رسم زندگی مدرن می‌پندارند و این سبک زندگی را نوعی انحطاط فرهنگی می‌دانند که محصول آزادی به سبک آمریکایی است.

گرچه آتنیان هرگز در یونان دارای قوی‌ترین سپاه نبودند، اما سال‌ها و با اختلافی فاحش یگانه قدرت دریایی بودند. در تجارت سرآمد بودند، و در عالم هنر، در حد و اندازۀ خود، خلاق‌ترین مردم در تاریخ بشر بودند. در معماری، نقاشی، مجسمه‌سازی و شعر، در همه چیز، درخشان بودند. در نگارش نثر نیز سرآمد بودند؛ مورخان و فیلسوفانی پروراندند که آثارشان هدیه‌ای برای همۀ اعصار بوده است.

بیشترِ حامیان اولیۀ نخستین دموکراسی، سوای گروهی نویسندگان شریف، یعنی شاعران تراژدی‌نویس، بر ما ناشناخته‌اند. ایسخولوس، سوفوکل و اوریپید شاعران مردمی بودند، آنان با غرور از اینکه آتنی بودند، برای ربودن جوایز در مسابقاتی می‌نوشتند که عملاً داوری آن‌ها با نظر مردم بود.

دموکراسی در ابتدا به همراه دو مفهوم انفجاری بالید: اول اینکه همۀ ما آن‌قدر داناییم که بدانیم چگونه باید زندگی اجتماعی‌مان را با هم اداره کنیم، و دوم اینکه هیچ‌کس به‌تنهایی آن‌قدر دانا نیست که حق تصمیم‌گیری را از ما سلب کند و با اطمینان و در درازمدت، تصمیم بهتری بگیرد.

اگر بر پاکی تأکید دارید، به دموکراسی دل نبندید. از طرفی، اگر بر پاکی اصرار دارید، و نمی‌خواهید فریب بخورید، بهتر است یکسره از منظر کنش‌های انسانی چشم بپوشید.

دموکراسی صادقانه‌تر از هر نظام سیاسی آرمانی محدودیت‌های انسانی را می‌پذیرد. دموکراسی با تشکیلاتی پیچیده، دو کفۀ شک را هم‌سنگ و متعادل می‌کند. و نکته اینکه شک در دموکراسی گسترده، نگران‌کننده و کاملاً پسندیده است. افتخار دموکراسی این است که شک و بی‌اعتمادی را علنی می‌کند و از آن برای جلوگیری از انحراف مفرط احتمالی دولت استفاده می‌کند. اما افتخار به این امر به قیمتی تمام می‌شود. وقتی در دموکراسی تمام تلاش خود را صرف هر امری کنند، آن امر هرگز خالص و یکدست جلوه نمی‌کند، و هیچ فرمانروای حکومت دموکراسی را نیز به مقام قهرمانی پاک و معصوم نمی‌رساند. اگر بر پاکی تأکید دارید، به دموکراسی دل نبندید. از طرفی، اگر بر پاکی اصرار دارید، و نمی‌خواهید فریب بخورید، بهتر است یکسره از منظر کنش‌های انسانی چشم بپوشید.

بین دموکراسی و استبداد باید فرقی باشد، اما این فرق در کجاست؟ در بیشتر موارد، دموکراسی را با یکی از بدل‌هایش اشتباه گرفته‌اند و آن را «حکومت تودۀ بی‌سر و پا» (اصطلاحی ناخوشایند که معادل مفهوم حکومت اکثریت است) نامیده‌اند. حکومت توده آشکارا نوعی استبداد است. حکومتی که می‌ترساند و محروم می‌کند و اقلیت را زیر یوغ مطلق اکثریت درمی‌آورد. و استبدادِ اکثریت، آزادی را مانند هر استبداد دیگری کاملاً می‌کُشد. اگر مجبور باشید برای اینکه احساس آزادی کنید به اکثریت بپیوندید، این نامش آزادی نیست. مدافعان دموکراسی می‌گویند دموکراسی محدودیت‌هایی را برای قدرت اکثریت تعیین می‌کند، که مهم‌ترین آن قانون‌مداری است. اگر اکثریت خودش را ورای قانون بداند، نقش مستبد را بازی خواهد کرد. همچنین بسیاری از دموکراسی‌ها، به امیدِ بالندگی همسازی، مجموعه‌روش‌های عملی‌ای طراحی کرده‌اند که تضمین می‌کند منافع اقلیت پایمال نخواهد شد.

دموکراسی مفهوم زیبایی است: حکومت از سوی مردم و برای مردم. دموکراسی، همزمان با جلوگیری از بروز گرایش‌های پستمان، آن آزادی‌ای را وعده می‌دهد که بتوانیم ناب‌ترین توانایی‌هایمان را به‌کار گیریم. در دموکراسی آرمانی، همۀ انسان‌های بالغ آزادند که نوایی سردهند، آزادند که در گفت‌وگوی نحوۀ سامان بخشیدن به زندگی‌شان شانه‌به‌شانۀ هم شرکت کنند. کسی را هم آزاد نمی‌گذارند که چنان قدرت لجام‌گسیخته‌ای به‌هم بزند که به نخوت و اجحاف بینجامد.

دموکراسی آرمانی است که در هر فرهنگی که مردم آن با هم تصمیم می‌گیرند به‌کار می‌آید.

صدور دموکراسی نابجاست، به‌ویژه اگر دولتی در کار نباشد، و اگر مردمی نباشند که آن دولت را برپا کرده باشند، و اگر نهادهایی نباشند که گفت‌وگو بین مردم و دولت را، در گذر زمان، آسان و ضروری کنند.

اگر دربارۀ دموکراسی باستان جویا شوید، خواهند گفت که دموکراسی مستقیم بوده است؛ یعنی مانند جلسات انجمن شهر نیوانگلند عمل می‌کرده است. این اشتباهی رایج است. نخستین دموکراسی برای بسیاری از مهم‌ترین تصمیماتش به هیئت نمایندگان وابسته بود، اما این نمایندگان انتخابی نبودند. در دموکراسی باستان، مثل همین حالا، ثروت تأثیر بسیار مهمی بر انتخابات داشت. مردمی که پول یا روابط فامیلی نداشتند در آتن تقریباً در هیچ انتخاباتی هرگز به منصب نمایندگی نمی‌رسیدند. از آنجا که آتنیان می‌خواستند قدرت ثروت را مهار کنند، قدرت نفوذ صاحبان منصب را به‌شدت محدود کردند. بنابراین هیئت نمایندگان در آتن را نه از طریق انتخابات، بلکه از طریق قرعه‌کشی از گروه بزرگی از شهروندان واجد شرایط خاص و با رعایت مساوات از ده طایفه، منصوب می‌کردند. چنین هیئتی بیش از آن بزرگ بود که بتوان به آن رشوه داد؛ ضمن اینکه، طیف گستردۀ این هیئت تا حد زیادی بدنۀ جامعه را نمایندگی می‌کرد.