بریده‌هایی از کتاب نخستین دموکراسی

وقتی ما را از خطرهای بسیاری در اطرافمان بترسانند، این احتمال هست که وسوسه شویم آزادی‌مان را با چیزی که در آن هنگام امنیت جلوه می‌کند تاخت بزنیم. در نبود تصویر روشن و مشخصی از دموکراسی، شاید نفهمیم زمانی که آزادی‌هایمان را معامله می‌کنیم، داریم بخشی از خود دموکراسی را از دست می‌دهیم، چون آزادی و دموکراسی جدایی‌ناپذیرند. یا در هیجان برد یک انتخابات یا یک دادخواهی، احتمالاً فراموش می‌کنیم که دموکراسی برای همۀ مردم است، هم برای بازندگان و هم برای برندگان در مبارزۀ انتخاباتی اخیر.

بین دموکراسی و استبداد باید فرقی باشد، اما این فرق در کجاست؟ در بیشتر موارد، دموکراسی را با یکی از بدل‌هایش اشتباه گرفته‌اند و آن را «حکومت تودۀ بی‌سر و پا» (اصطلاحی ناخوشایند که معادل مفهوم حکومت اکثریت است) نامیده‌اند. حکومت توده آشکارا نوعی استبداد است. حکومتی که می‌ترساند و محروم می‌کند و اقلیت را زیر یوغ مطلق اکثریت درمی‌آورد. و استبدادِ اکثریت، آزادی را مانند هر استبداد دیگری کاملاً می‌کُشد. اگر مجبور باشید برای اینکه احساس آزادی کنید به اکثریت بپیوندید، این نامش آزادی نیست.

خودکامگی در ابتدا، بی‌دردسر به سراغ مردم می‌آید، به بی‌نظمی پایان می‌بخشد، و به مردم وعدۀ آسایشی را می‌دهد که خواهان آن‌اند

دموکراسی مفهوم زیبایی است: حکومت از سوی مردم و برای مردم. دموکراسی، همزمان با جلوگیری از بروز گرایش‌های پستمان، آن آزادی‌ای را وعده می‌دهد که بتوانیم ناب‌ترین توانایی‌هایمان را به‌کار گیریم. در دموکراسی آرمانی، همۀ انسان‌های بالغ آزادند که نوایی سردهند، آزادند که در گفت‌وگوی نحوۀ سامان بخشیدن به زندگی‌شان شانه‌به‌شانۀ هم شرکت کنند. کسی را هم آزاد نمی‌گذارند که چنان قدرت لجام‌گسیخته‌ای به‌هم بزند که به نخوت و اجحاف بینجامد.

برخلاف جمهوری رم، که جنگ داخلی بین ثروتمندان و تهیدستان به فروپاشی‌اش انجامید، دموکراسی آتن توانست آتش جنگ طبقاتی را بخواباند. این دموکراسی تنها زمانی پایان یافت که ارتش اسکندر مقدونی آتن را فتح کرد، و رهبران دموکراتیک آن را دستگیر کرد و کشت. برای دموکراسی‌های مدرن اروپا آتن دوران باستان الگو نبوده است. امروزه، بیشتر دموکراسی‌ها که از الگوی آمریکایی پیروی می‌کنند، حقوق بشر را مبنای کار قرار می‌دهند، اما یونانیان باستان که مبتکر دموکراسیِ مرسوم در اروپای امروز بودند، با مفهوم حقوق بشر بیگانه بودند. شهروندانشان حق داشتند حرفشان را به گوش انجمن مردمی برسانند، اما هرگز حق نداشتند حرفی بزنند که توهین به خدایان معبودِ آنان تلقی می‌شد.

دموکراسی دشوار است. یونانیان در دو هزار و پانصد سال پیش در آتن آن را به‌تمامی برپا نکردند. امروز ما نیز آن را در جایی درست برپا نکرده‌ایم. دموکراسی در ذاتش از مردم توقع زیادی دارد.

مبتکران باستانی دموکراسی می‌دانستند حتی بافضیلت‌ترین انسان‌ها می‌توانند از سر جاه‌طلبی یا ترس از راه راست منحرف شوند. آن‌ها می‌دانستند که موفقیت چه آسان به غرور، و غرور چه آسان به تکبر می‌انجامد.

دموکراسی نسبت به اشکال دیگر دولت این مزیت را دارد: دموکراسی طراحی شده تا بر اساس جایزالخطا بودن انسان در تعقل و یافتن راهکار، حتی‌الامکان خوب عمل کند. بحث‌های آزادش، پرونده‌های حقوقی پیاپی‌اش، روش گرد هم آوردن ترکیب متغیری از ناطقان که در تصمیم‌گیری یاری برسانند، همۀ این‌ها دست به دست هم می‌دهند که نگذارند هیچ فرمانروایی ادعای صلاحیت مدام بر اساس دانایی داشته‌باشد. در دموکراسی، همیشه منتقدی در پیرامونمان هست، همیشه فرمانروایی رقیب با استدلال‌هایی در حمایت از تدبیری جایگزینِ تدبیر فعلی هست. مهم‌تر اینکه شیوه‌های دموکراتیک عملاً به آن نوع تعقلی پروبال می‌دهند که وقتی داده‌ها ناقص‌اند، باید از آن‌ها استفاده کنیم.

آن سالی که او را تقریباً هر روز می‌دیدم، گاهی دربارۀ دموکراسی آمریکا، یا دربارۀ قابلیت انسان برای آموختن، یا در عمل دربارۀ هر چیزی، دل به یأس می‌سپردم. آن‌وقت او مهربانانه من را از آن حال در می‌آورد. می‌گفت «این کار باید بشود» و یادآوری می‌کرد که مبادا بگذارم رؤیاهایم آن‌قدر خرد شوند که از آن قبایی برازندۀ ناکامی‌های فعلی آمریکا بسازم. منظورش این بود که دموکراسی باید عملی باشد. آموزش و پرورش باید از آن پشتیبانی کند و غیره.

با این حال، صرف‌نظر از اینکه آرمان‌هایمان چقدر دست‌نیافتنی جلوه کنند، بر ماست که با چشمانی باز از آن‌ها مراقبت کنیم. تا ندانیم دموکراسی رؤیای چگونه بودنی را در سر می‌پروراند، نمی‌توانیم به آن آرمان نزدیک شویم، و یا وقتی از آن دور می‌شویم، غمِ آن را نخواهیم داشت. باید دموکراسی را همچون آرمان بشناسیم، تا در دام این خیال نیفتیم که دموکراسی فقط همان کاری است که مردم در آمریکا، آلمان و یا اسرائیل انجام می‌دهند. به آرمان صرفاً می‌توان تقرب جست، نمی‌توان به آن دست یافت؛ تازه می‌توان از جهات مختلف به آن تقرب جست.