بریده‌هایی از کتاب موسی و یکتاپرستی

اغلب انسان‌ها، نیازی مقاومت‌ناپذیر به قدرت و مرجعی برای تحسین دارند که در برابرش زانو بزنند؛ تحت تسلطش باشند و گاه هم مورد بی‌مهری او قرار گیرند.

باید پذیرفت بزرگ‌مرد از دو راه مختلف، بر معاصرانش اثر می‌گذارد: با شخصیت خود و با اندیشه‌یی که مدافع آن است. این فکر ممکن است یا پاره‌یی از آرزوهای دیرین توده‌ها را منعکس کند یا هدف جدیدی به آنان نشان دهد. یا آنان را از راه‌های دیگر جلب کند، گاه در موارد بسیار ابتدایی، شخصیت است که اثر می‌گذارد و اندیشه، نقش ثانوی دارد.

در بررسی یک مورد خاص، برای نقش برتر و شاخص‌تری که توسط یک شخصیت بزرگ ایفا شده دلیلی بیابیم، وجدان ما نباید ما را به عنوان تخفیف اهمیت نظریه عوامل عمومی و غیرشخصی مورد ایراد قرار دهد و مسلم است برای هر دو نحوه دید، جایی هست. در آن‌چه به منشأ یکتاپرستی مربوط است، ما نمی‌توانیم عامل خارجی دیگری جز آن‌چه قبلاً ذکر کردیم، بیابیم. این تحول و تغییر با روابط استواری ارتباط دارد که در یک امپراتوری بزرگ میان ملل مختلف موجود است،. به این دلیل است که ما برای بزرگ‌مرد، در رشته یا به عبارت بهتر در شبکه علل تعیین کننده؛ موقع خاصی قایلیم.

برعکس، هر واقعه‌یی؛ از علل و عوامل مختلف و متحدالجهت ناشی شده و به سبب وحشت از پیچیدگی فوق‌العاده امور، از یک رشته وقایع در مقابل رشته دیگر جانبداری می‌کنیم و تقابل‌هایی می‌سازیم که وجود ندارند و فقط با حذف روابط و مناسبات وسیع‌تر ایجاد شده‌اند.

بین طبیعت دستگاه ادارک ما و ساختمان کائنات که اندیشه ما در پی دست یافتن بر آن است، ناهماهنگی‌های عمده‌یی وجود دارد. به خاطر نیاز مبرم ما به تعلیل، کافی است برای هر پدیده‌یی، علت منحصر به فرد مشخصی را که در واقعیت خارج کم‌تر مصداق دارد، جست‌وجو کنیم.

اکنون گرایش عمومی بر این است که وقایع تاریخ بشری را به عللی پنهانی‌تر و غیرشخصی‌تر و بیش از گذشته به عوامل اقتصادی و وجوه مختلف تغذیه و همچنین به پیشرفت‌های ماشینیسم و افزارها، به مهاجرت‌های ناشی از افزایش جمعیت و به اختلاف آب و هوا ربط دهند. فرد، فقط نماینده و نمای الهامات و خواسته‌های جمعی است که باید الزاما به طور اتفاق در هر شخصی تجلی یابد

پسری که از طرف پدری باابهت، فرزند محبوب و مقرب معرفی شده، نباید تعجب کند از این‌که حسادت برادران و خواهرانش برانگیخته شود. اسطوره یهودی یوسف که برادرانش او را فروختند، نتایج ممکن یک چنین حسادتی را نشان دهد.

آن‌ها درباره خودشان نظر مساعدی دارند و معتقدند برتر و شریف‌تر از دیگرانند به حدی که بعضی از عادات‌شان هنوز هم آن‌ها را از دیگران جدا می‌کند. در عین حال آن‌ها نوعی اعتماد به زندگی و خوش‌بینی دارند؛ شبیه اعتمادی که از داشتن موهبتی پنهانی و باارزش به انسان دست می‌دهد. اشخاص مقدس و پارسا آن را توکل به خداوند می‌نامند. علت این رفتار و کردار را می‌دانیم و این گنج پنهان را می‌شناسیم. یهودیان حقیقتا خود را ملت برگزیده خدا می‌پندارند و فکر می‌کنند کاملاً مقرب اویند و این آن چیزی است که به آنان غرور و اعتماد می‌بخشد.

می‌دانیم از میان همه ملل باستانی که در حوزه مدیترانه به سر می‌برند، ملت یهود احتمالاً تنها ملتی است که نام و شاید سرشت خود را حفظ کرده است. با سرسختی بی‌مانندی در برابر همه مصایب و بدرفتاری‌ها مقاومت کرده و با ابراز پاره‌یی خصال خاص، بغض و عداوت قلبی همه ملل دیگر را به خود جلب کرده است. این مقاومت یهودیان را باید از چه دانست و چه روابطی ممکن است میان خصلت و سرنوشت آنان وجود داشته باشد؟

وقتی بررسی‌ها ما را به این نتیجه می‌رساند که آیین‌های اعتقادی اختلال روانی بشریت است و نشان می‌دهد که قدرت موحش آن، همانند عارضه اختلال روانی بیماران است، یقین داریم که شدیدترین کینه مراجع قدرت این کشور را متوجه خود ساخته‌ایم. باید گفت که ما بر آن‌چه یک ربع قرن پیش گفته‌ایم، ولی فراموش شده، چیزی نمی‌افزاییم ولی یادآوری و روشن کردن آن به کمک مثال نمونه‌یی از نحوه تاسیس آیین‌های اعتقادی، بی‌فایده نیست.

در یکی از سرودهایش چنین آمده: "تو ای خدایی که یگانه‌ای و در خدایی شریکی نداری"

در سال ۱۹۵۹، رانک که در آن وقت هنوز تحت تاثیر من بود، بهتوصیه من کتابی به نام «افسانه تولد قهرمان» منتشر کرد.

روانکاوی افراد به ما می‌فهماند تاثرات زودرس در دوره‌یی که کودک به زحمت سخن می‌گوید، روزی موجب بیدار شدن و به پا خاستن نتایج آزاردهنده در ضمیر آشکار می‌شوند. حس می‌کنیم باید وضع وقایع زودرس‌تری هم که در زندگی بشر رخ داده، به همین ترتیب باشد.

هرگز کسی نتوانسته اثبات کند فکر انسان قابلیت بخصوصی برای تشخیص و تمییز حقیقت داشته؛ یا روح انسان استعداد خاصی برای قبول حقیقت دارد. برعکس می‌دانیم ذهن و فکر انسان به سهولت در بی‌خبری گمگشته و سرگردان می‌شود و ما بی‌آن‌که نگران حقیقت باشیم، به آن‌چه نوازشگر خواست‌ها و تصورات ماست، عقیده می‌آوریم.

می‌دانیم موسی غرور ملت برگزیده بودن را به یهود تلقین کرد. بر اثر غیرمادی کردن خداوند هم، گوهر دیگری به گنج پنهان این قوم افزوده شد. یهودیان توجه به امور معنوی را دنبال کردند. تیره‌بختی سیاسی ملت به آنان فهماند که باید اسناد مکتوب، یعنی تنها دارایی را که برایشان به جا می‌ماند قدر بدانند

اگر در زبان، تعمق کنیم می‌بینیم انتقال و حرکت هوا تصویری از معنویت را فراهم آورده و روح نیز نام خود را از وزش هوا گرفته است (spiritus animus و در عبری رواخ ـ دود). بدین ترتیب انگاره روح، یعنی رکن معنوی فرد پدید آمد. این وزش هوا، از ملاحظه تنفس انسان که در هنگام مرگ قطع می‌شود به دست آمد. امروز هم ما به کسی مرده می‌گوییم که نفس آخر را کشیده باشد.

منشأ حماسه‌های ملی چنین توضیح داده می‌شود: دوره‌یی از تاریخ قدیم هست که پس از پایانش، مهم، باشکوه و پر از کارهای برجسته و قهرمانی جلوه می‌کند. معذلک، این دوره آن‌قدر در زمان‌های دور و گذشته قرار می‌گیرد که تنها روایت مبهم و ناقصی، آثار آن را برای آیندگان حفظ می‌کند.