بریده‌هایی از کتاب مغزی که خود را تغییر می‌دهد

لوریا که در سال ۱۹۰۲ به‌دنیا آمده بود، متعلق به دوران انقلاب روسیه بود و به‌شدت به روانکاوی علاقه داشت. او با فروید مکاتبه داشت و مقالاتی را درباره‌ی نوعی روش روانکاوی به نام «تداعی آزاد» نوشته بود. در این روش بیماران هرچه به ذهنشان می‌آید را بیان می‌کنند. هدف وی این بود که متدهای عینی را برای ارزیابی ایده‌های فروید به‌وجود آورد. وی در دهه‌ی سوم زندگی‌اش بود که اولین نمونه‌ی آزمایشی دستگاه دروغ‌سنج را اختراع کرد. هنگامی‌که تصفیه‌ی بزرگ دوران استالین آغاز شد، روانکاوی دانشی غیرمطلوب تشخیص داده شد و لوریا مورد تقبیح قرار گرفت. وی در انظار عمومی آن‌را انکار کرده، قبول کرد دچار «اشتباهات ایدئولوژیکی» شده است. بعد هم برای دور ماندن از انظار عمومی به مدرسه‌ی پزشکی بازگشت. اما او روانکاوی را به‌کلی کنار نگذاشت. بدون جلب توجه دیگران، جنبه‌هایی از روانکاوی و روانشناسی را در عصب‌شناسی وارد کرد و به‌این‌ترتیب پایه‌گذار نورو سایکولوژی (روانشناسی عصب‌شناختی) شد.

اخیراً کارهای باخی ریتا الهام‌بخش دانشمندی به نام اندی کلارک بوده تا با زبان طنز اعلام کند که «ما آدم‌های رباتیکی هستیم که زایشی انسانی داشته‌ایم»؛ به این معنا که انعطاف‌پذیری مغز به ما این امکان را می‌دهد که به‌طور کاملاً طبیعی خود را با ماشین‌هایی مانند کامپیوتر و ابزار الکتریکی پیوند دهیم؛ اما مغز ما هم در واکنش به پیغام از طرف ساده‌ترین دستگاه‌ها، مانند عصای یک نابینا خود را بازسازی می‌کند. پلاستیسیتی خصیصه‌ی ذاتی مغز ما از دوران ماقبل تاریخ است. مغز دارای سیستمی بسیار آزادتر از آن است که ما تصور می‌کنیم و طبیعت بسیار فراتر از حدوقواره‌ی خود ظاهر شده تا به ما کمک کند تا دنیای اطرافمان را درک کرده و در آن قدم بگذاریم. طبیعت به ما مغزی اعطاء کرده که با تغییر خود می‌تواند در دنیایی که مدام در حال تغییر است موجودیت خود را حفظ کند.

«ما آدم‌های رباتیکی هستیم که زایشی انسانی داشته‌ایم»

ما با مغزی زاده شده‌ایم که بسیار انطباق‌پذیرتر، هدفمندتر و فرصت‌طلب‌تر از آن است که فکر می‌کنیم.

چیزی که ما از باخی ریتا آموختیم این است که موضوع پیچیده‌تر از این‌هاست و این‌که این نواحی از مغز پردازشگرهایی انعطاف‌پذیرند که به یکدیگر متصل‌اند و می‌توانند در صورت رسیدن یک نوع پیغام غیرمعمول آن‌را پردازش کنند.

باخی ریتا با نشان دادن این‌که مغز ما بیشتر از آن انعطاف‌پذیر است که نظریه‌ی موضعی بودن مغز آن‌را مطرح می‌کند، به ارائه‌ی یک نظریه‌ی صحیح‌تر کمک کرده که اجازه‌ی وقوع چنین تغییراتی در مغز را می‌دهد. قبل از انجام این‌کار توسط او، اکثر دانشمندان اعصاب اعتقاد داشتند که ما دارای یک «کورتکس بینایی» در لوب پس‌سری (مرکز پردازش اطلاعات دیداری در مغز) هستیم که پردازش بینایی را انجام می‌دهد و یک «کورتکس شنیداری» در لوب گیجگاهی که پردازش شنوایی را انجام می‌دهد.

مریگانکا سور که یک دانشمند عصب‌شناس است توانست توسط جراحی، مغز یک بچه‌راسو را دوباره سیم‌پیچی کند. به‌طور طبیعی عصب بینایی از چشم‌ها به کورتکس بینایی می‌رود، ولی وی توسط جراحی، عصب بینایی این بچه‌راسو را به کورتکس شنوایی او هدایت کرد و کشف کرد که بااین‌وجود بچه راسو یاد می‌گیرد که ببیند. با استفاده از الکترودهایی که در درون مغز این بچه‌راسو کار گذاشته شد، سور ثابت کرد که وقتی راسو به چیزی نگاه می‌کند نورون‌ها در کورتکس شنوایی او برانگیخته شده و پردازش بینایی می‌کنند. کورتکس شنوایی که همان اندازه انعطاف‌پذیر است که باخی ریتا همیشه تصور آن‌را می‌کرده، خود را مورد بازسازی قرار داده و به همین دلیل ساختار کورتکس بینایی را پیدا کرده است.

تمرین‌های توان‌بخشی سنتی معمولاً بعد از چند هفته به پایان می‌رسند، آن‌هنگام که در بیمار هیچ پیشرفتی مشاهده نمی‌شود و یا به وضعیت ثابتی می‌رسد و پزشک انگیزه‌ی خود را برای ادامه‌ی توان‌بخشی از دست می‌دهد؛ اما باخی ریتا بر اساس اطلاعاتی که از رشد عصب داشت اظهار کرد که بر اساس چرخه‌ی آموزش، این عدم پیشرفت در یادگیری موقتی بوده و بخشی از پلاستیسیتی مغز است که در آن به دنبال هر مرحله‌ی یادگیری یک دوره‌ی تثبیت وجود دارد. گرچه در دوره‌ی تثبیت هیچ‌گونه پیشرفت ظاهری در بیمار به چشم نمی‌خورد، تغییرات بیولوژیکی در درون بیمار در حال وقوع است و مهارت‌های جدید در حال تبدیل شدن به اموری ظریف و خودکار هستند.

تمرین‌های توان‌بخشی سنتی معمولاً بعد از چند هفته به پایان می‌رسند، آن‌هنگام که در بیمار هیچ پیشرفتی مشاهده نمی‌شود و یا به وضعیت ثابتی می‌رسد و پزشک انگیزه‌ی خود را برای ادامه‌ی توان‌بخشی از دست می‌دهد؛ اما باخی ریتا بر اساس اطلاعاتی که از رشد عصب داشت اظهار کرد که بر اساس چرخه‌ی آموزش، این عدم پیشرفت در یادگیری موقتی بوده و بخشی از

بعد از وقوع سکته‌های ویرانگر، مغز می‌تواند خود را بازسازی کرده و وظایف خود را انجام دهد.

مناطقی از مغز که این تکانه‌های الکتریکی را پردازش می‌کنند بیشتر از آن چیزی که دانشمندان علوم اعصاب دریافته‌اند، همانند و همگون هستند

بخش اعظمی از مغز «چند حسی» است -به معنای این‌که مناطق حسی مغز این توانایی را دارند که سیگنال‌های مربوط به بیش از یک حس را پردازش کنند. دلیل این اتفاق ممکن است به قابلیت گیرنده‌های حسی ما برگردد که می‌توانند انواع مختلف انرژی را از دنیای بیرونی برگردان کنند. مهم نیست که منبع این انرژی‌ها چه باشد، چون همه‌ی آن‌ها به الگوهای الکتریکی برگردان شده و به اعصاب فرستاده می‌شوند. این الگوهای الکتریکی، زبانِ «جهانی» گفتگو در درون مغز است. درواقع هیچ تصویر، صدا، بو و یا حس لمسی وجود ندارد که بتواند داخل اعصاب ما حرکت کند

بخش اعظمی از مغز «چند حسی» است -به معنای این‌که مناطق حسی مغز این توانایی را دارند که سیگنال‌های مربوط به بیش از یک حس را پردازش کنند.

در طی یک‌صدسال بعد نظریه‌ی موضعی بودن مغز برجستگی بیشتری پیدا کرد؛ چرا که تحقیقات جدید نقشه‌ی مغز را تصحیح کردند؛ اما متأسفانه خیلی زود در آن مبالغاتی صورت گرفت. جریان از یک سری زمینه‌سازی برای یافتن ارتباط‌ها فراتر رفت (مشاهداتی مبنی بر این‌که آسیب به یک منطقه‌ی خاص از مغز باعث می‌شود که اعمال خاصی انجام نشود) و به یک نظریه‌ی کلی و جامع رسید که بیان می‌کرد هر یک از عملکردهای مغزی تنها توسط یک موضع سخت‌افزاری در مغز انجام می‌شود؛ ایده‌ای که در عبارت «یک وظیفه، یک موضع» خلاصه می‌شد و معنایش این بود که اگر یک قسمت از مغز آسیب ببیند دیگر مغز قادر به سازمان‌دهی دوباره‌ی خود و ترمیم بخش ازدست‌رفته نیست.

پل باخی ریتا در یک اقدام تقریباً تکروانه، ادعاهای مربوط به موضعی بودن حس‌ها را رد می‌کند. کشفیات او بیان می‌کنند که حس‌های ما ماهیت تغییرپذیر دارند و بعضی وقت‌ها اگر یکی از آن‌ها دچار آسیب شود، دیگری می‌تواند وظیفه‌ی آن‌را بر عهده بگیرد. فرآیندی که او بر آن نام «جانشینی حسی» گذاشته است.

فیلسوف فرانسوی، رنه دکارت (۱۶۵۰-۱۵۹۶) این موضوع را مطرح کرد که مغز و سیستم عصبی هم مانند یک تلمبه عمل می‌کنند. بر اساس استدلال وی اعصاب ما به‌صورت کانال‌هایی واقعی هستند که از دست‌وپای ما به مغز رفته و برگشته‌اند. او اولین فردی بود که طرز کار اعمال غیرارادی در بدن را توضیح داد.

ویلیام هاروی (۱۶۵۷-۱۵۲۸) که در زمینه‌ی آناتومی در دانشگاه پادووا، همان‌جایی که گالیله در آن سخنرانی خود را انجام داد، تحصیل کرده بود کشف کرد که چگونه خون در سراسر بدن می‌چرخد و نشان داد که قلب مانند یک تلمبه عمل می‌کند، که البته یک ماشین کوچک است. در نتیجه بسیاری از دانشمندان زود این نتیجه را گرفتند که برای این‌که توضیح یک پدیده علمی باشد باید مکانیکی باشد -یعنی این‌که در حیطه قوانین مکانیکی حرکت قرار گیرد.

. این ایده که کل طبیعت شبیه به یک ماشین بزرگ است و این‌که اعضاء بدن ما نیز شبیه ماشین هستند، جایگزین ایده‌ی قدیمی یونانی شد که به مدت دو هزارسال حاکم بود. این ایده کل طبیعت را یک ارگانیسم زنده‌ی بیکران تعریف می‌کرد و از نظرش اعضاء بدن انسان می‌توانستند هر چیزی باشند به‌جز ماشین‌های بی‌جان؛ اما اولین موفقیت بزرگ درزمینه‌ی «زیست‌شناسی مکانیکی» جدید دستاوردی عالی و بدیع در بر داشت.

نظریه‌ی مغز شبیه به ماشین برای اولین بار در قرن هفدهم مطرح شد و ایده‌ای الهام‌بخش و هدایتگر در زمینه‌ی عصب‌شناسی بود. این نظریه در آن زمان جایگزین مفاهیم مرموزی شد که در ارتباط با روح و بدن وجود داشت.

این مسیرهای نورونیِ «ثانویه» مسیرهایی مخفی بوده‌اند که «آشکار شده‌اند»، در دسترس قرار گرفته‌اند و استفاده مداوم از آن‌ها باعث تحکیمشان می‌شود. در کل، تصور بر این است که «آشکار ساختن» مسیرها یکی از روش‌های اصلی است که مغز پلاستیک با استفاده از آن خود را دوباره سازمان‌دهی می‌کند.