بریده‌هایی از کتاب کبر و راه‌‌های درمان آن از دیدگاه اسلام

دلا غافل ز سبحانی، چه حاصل! اسیر نفس و شیطانی، چه حاصل! بوَد قدر تو افزون از ملائک تو قدر خود نمی‌دانی، چه حاصل!

۱- تکبّر ممدوح و مذموم تکبّر ممدوح ۱- تکبّر خداوند ۲- تکبّر تهی‌دستان در مقابل اغنیاء ۳- تکبّر زن در برابر نامحرم ۴- تکبّر دربرابر دشمنان دین ۵- خودستایی برای ایجاد زمینه خدمت

۵- خودستایی برای ایجاد زمینه خدمت خودستایی به‌طور مطلق، بد نیست. بلکه در مواردی انسان هم باید امتیازات خود را باز گوید و خود را بشناساند تا در پرتو آن بتواند خدمتی به بشریت انجام دهد. چنان‌که حضرت یوسف (ع) به هنگام درخواست پست وزارت دارایی، خود را چنین معرفی کرد: «إِنِّی حَفیظٌ عَلیم».

فلان شخص، چون به من ستم کرد، مُرد یا به فلان مرض مبتلا شد یا گدا شد. و غرضش، اظهار کرامتی برای خودش است. یا این‌که می‌گوید: فلان حاجت را از خدا خواستم، فوراً مرحمت کرد و غرضش آن است که بگوید من مستجاب‌الدّعوه‌ام.

۱۴- کبر به غیر از این امور ناگفته نماند که بعضی از این بی‌خردان، ممکن است به غیر عنوان‌هایی که ذکر شد، متکبّر شوند. مثلاً ‌ نقمت را نعمت پندارند و کار زشت خود را نیک بشمارند و به‌خاطر آن، خود را بزرگ و بالاتر از دیگری بدانند و به آن‌ها تکبّر کنند. مانند این‌که می‌گویند: من چند برابر فلانی شراب می‌خورم؛ استاد در قمارم؛

تکبّر مذموم ۱- تکبّر بر خدا و اوامر خدا ۲- تکبّر بر رسولان و ائمّه (علیهم‌السّلام) ۳- تکبّر بر مردم، علماء، مؤمنین ۴- تکبّربه علم ۵- تکبّر به عبادت پرهیزگاری و تزکیه نفس ۶- تکبّر به حسب و نسب ۷- تکبّر به جمال ۸- تکبّر به ثروت ۹- تکبّر به نیرو، یاران و پیروان ۱۰- تکبّر به عمل و کردار ۱۱- فخر به پدران کافر ۱۲- تکبّر در گفتار ۱۳- تکبّر در برابر حق ۱۴-کبر به سایر امور (نقمت را نعمت دیدن) ۱۵- کبر به گناهان و معاصی

اگر تکبّر و خودستایی بد است، پس چرا خداوند از خود تعریف می‌کند؟ در پاسخ باید بگوییم که: تکبّر و خودستایی، از آن‌رو بد است که اوّلاً، در بسیاری از موارد، غیر واقعی است. یعنی انسان به کمالی که ندارد، خود را می ستاید. ثانیاً، در مواردی هم که واقعی باشد، غیر استقلالی است. یعنی کمالات، از خداست وما در همۀ این‌ها وامدار اوییم. پس به جای خودستایی، باید صاحب اصلی کمالات ر ا بستاییم. در حالی‌که خداوند، کمال مطلق است و در هیچ‌چیز، وامدار دیگری نیست. بنابراین، تکبّر او، به معنای غرور پوچ نیست، بلکه عین حقیقت کبریایی اوست و خودستایی او در حقیقت، ستایش کمال است.

گر بنازی به پدرهای شرافتمندت راست گویی تو، ولی بد پسری آوردند

تکبّر، از پستی نفس است. امام صادق (ع) فرمودند: «هیچ مردی نیست که تکبّر ورزد یا به جبر و زور دست زند، جز برای ذبونی و خواری است که در خود احساس می‌کند.» «ما من رجلٍ تکبّر أو تجبّر إلا لذلّهٍ وجدها فی نفسه»

ملا احمد نراقی خویشتن را بزرگ می‌بینی؟! راست گفتند: یک، دو بیند لوچ ای احمق، قدر و مقدار خود را بشناس و ببین چیستی و کیستی و چه برتری بر دیگران داری؟ به فکر خود باش و خود ر ابشناس. تا تطاول نپسندیّ و تکبّر نکنی که خدا را چو تو در مُلک، بسی جانورند