بریده‌هایی از کتاب برقله‌های ناامیدی

افسوس‌خوردن انسان را سودایی می‌کند، بی‌آنکه اشتیاقش را فلج یا متوقف کند. چراکه در افسوس آگاهی از کانون‌های اصلاح‌ناپذیر گذشته و آینده هنوز به نوعی به‌کار است.

وقتی از مرگ می‌گوییم، بخشی از خود را نجات می‌دهیم، اما همزمان چیزی از خود واقعی‌مان می‌میرد؛ چراکه واقعیت معانیِ عینیت‌یافته، در آگاهی، رنگ می‌بازد. از این‌رو، تغزل ثمرۀ گستراندن ذهنیات است؛ کمیت آشکار غلیانات روحی فرد که مهارناپذیر است و همواره محتاج بیان‌شدن. تغزلی‌بودن یعنی نتوانی در خود فروبسته بمانی.

لبریزبودن از خویش، نه به‌مثابه خودپسندی، بلکه سرشارشدن، رنجور از حس بی‌کرانگی درونی، یعنی چنان به‌غایت زیستن که گویا از شدت زندگی خواهی مرد. چنین حسی چنان نایاب و غریب است که با نعره‌ها به‌سر می‌شود.

«چه‌بسا وجود تبعیدگاه و عدم وطن ما باشد.»

اندکی دانش لذت‌بخش است، زیادی آن نفرت‌انگیز. هرچه بیشتر بدانید، کمتر خواهان دانستن‌اید. آن که رنج دانستن را نچشیده، هیچ‌گاه چیزی ندانسته.

صحبت از رنج، همچون مسیر عشق، به این معناست که هیچ‌چیز از جوهرۀ اهریمنی رنج نمی‌دانیم. شما از پله‌های رنج صعود نمی‌کنید، بلکه رو به پایین می‌روید. پله‌ها به دوزخ می‌رسند، نه بهشت.

باید بذر این هرج‌ومرج کیهانی را در درون خود بپرورانیم تا به‌معنای آن دست یابیم. بی‌نهایت را زیستن و نیز تعمق طولانی دربارۀ آن، هولناک‌ترین درس هرج‌ومرج و طغیان است که می‌توان آموخت. بی‌نهایت تا ریشه‌های وجودتان را به‌لرزه درمی‌آورد، نظمتان را مختل می‌کند، اما وادارتان می‌کند که امور پیش پا افتاده، تصادفی و بی‌اهمیت را فراموش کنید.

فکرکردن به اینکه جهان به‌خاطر بی‌نهایت فاقد معناست لذتی اهریمنی به من می‌دهد. از این گذشته، «معنا» به چه کار می‌آید؟ آیا بی‌آن نمی‌توان زیست؟ بی‌معنایی مطلق به سرمستی‌ای وجدآور راه می‌گشاید، بزم بی‌خردی. از آنجا که دنیا معنایی ندارد، بیایید زندگی کنیم! بدون هدف مشخص یا آرمان‌هایی دست‌یافتنی بیایید خودمان را در خروش گردباد بی‌نهایت بیندازیم، راه پر پیچ و خم آن را در فضا دنبال کنیم، در شعله‌های آن بسوزیم و به جنون کیهانی و هرج‌ومرج مطلق آن عشق بورزیم.

آنان که دست به خودکشی می‌زنند تمایل بیمارگونه‌ای به مرگ دارند که آگاهانه در برابرش مقاومت می‌کنند، اما توان سرکوب کامل آن را ندارند. زندگی در آنان چنان نامتعادل است که هیچ استدلال منطقی نمی‌تواند آن را سامان دهد. خودکشی معقول، در پی استدلال منطقی و تعمق در باب پوچی و بیهودگی زندگی، وجود ندارد.

تا آنجا که به خودم مربوط است، از انسان بودن استعفا می‌دهم. دیگر نه می‌خواهم و نه می‌توانم انسان باشم. چه باید بکنم؟ خدمت به نظامی اجتماعی و سیاسی؟ بدبخت کردن زنی؟ دنبال نقصان نظام‌های فلسفی گشتن؟ جنگیدن برای آرمان‌های زیبایی‌شناسی و اخلاقی؟ این‌همه بسیار ناچیز است. من انکار می‌کنم انسان بودنم را، حتی به قیمت تنها ماندن. اما آیا من همین حالا هم تنها نیستم، در این جهانی که دیگر هیچ انتظاری از آن ندارم؟ ورای آرمان‌ها و فرم‌های مبتذل امروزی می‌شود در فراآگاهی زیست. آنجا که سرمستی ابدیت به دغدغه‌های این جهان خاتمه می‌دهد و بودن همان‌قدر ناب و مجرد است که نبودن.

نظریه‌ای که متأسفانه همواره قابل اثبات است: تنها کسانی شادند که هرگز فکر نمی‌کنند یا به‌عبارتی فقط به ضروریات محض زندگی فکر می‌کنند و فکرکردن به این چیزها عین فکرنکردن است. اندیشیدن واقعی به دیوی می‌ماند که چشمۀ زندگی را گل‌آلود می‌کند یا بیماری‌ای که باعث گندیدن ریشه‌های زندگی می‌شود. همواره اندیشیدن، پرسش‌گری، تردید به تقدیر خود، احساس ملال زندگی، خستگی از زندگی و اندیشیدن تا سرحد از نفس افتادن و از ماجرای زندگی خود ردی از دود و خون به‌یادگار گذاشتن همه و همه یعنی آن‌قدر غمگین‌اید که تفکر و تأملتان همچون نفرینی نمایان می‌شود که به تنفر بی‌امان می‌انجامد. در این جهان، که نباید افسوس چیزی را خورد، چه بسیار چیزها مایۀ افسوس‌اند؛ اما از خودم می‌پرسم آیا جهان به افسوس‌خوردن من می‌ارزد؟

آن‌گاه است که مکاشفاتی دربارۀ جهان از عمیق‌ترین گوشه‌های روان آدمی برمی‌خیزد. همان گوشه‌ای که خود را از زندگی جدا کرده، از زخم زندگی. رسیدن به معنویت تنهایی بسیار می‌طلبد. این‌همه در مرگ زیستن و این‌همه شررهای درون! تنهایی به‌حدی زندگی را باطل می‌کند که شکفتن روح در این هیاهوی سرزنده تقریباً تحمل‌ناپذیر می‌شود.

آن‌گاه است که مکاشفاتی دربارۀ جهان از عمیق‌ترین گوشه‌های روان آدمی برمی‌خیزد. همان گوشه‌ای که خود را از زندگی جدا کرده، از زخم زندگی. رسیدن به معنویت تنهایی بسیار می‌طلبد. این‌همه در مرگ زیستن و این‌همه شررهای درون! تنهایی به‌حدی زندگی را باطل می‌کند که شکفتن روح در این هیاهوی سرزنده تقریباً تحمل‌ناپذیر می‌شود.

زندگی هم فراوانی به‌بار می‌آورد، هم خلأ، هم سرخوشی و هم دل‌مردگی. چیستیم ما در رویارویی با گرداب درونی که به درون پوچی فرو می‌بلعدمان؟ حس می‌کنم زندگی در درونم از شور و بی‌ثباتی بیش از حد ترک می‌خورد. همچون انفجاری مهارنشدنی که تو را با هر چیز دیگر به هوا پرتاب می‌کند. در کرانه‌های زندگی، احساس می‌کنید دیگر بر زندگی درونی‌تان تسلط ندارید.

هیچ استدلالی در کار نیست. آیا آن‌که به مرز زندگی رسیده می‌تواند دغدغۀ استدلال‌ها، علت‌ها، معلول‌ها، ملاحظات اخلاقی و جز آن را داشته باشد؟ بی‌تردید نه. چنین کسی برای زیستن تنها انگیزه‌هایی ناانگیخته دارد. بر قله‌های ناامیدی، اشتیاق به پوچی تنها چیزی است که همچنان می‌تواند پرتوی اهریمنی بر آشوب بیفکند. وقتی تمام دلایل متداول اخلاقی، زیباشناسی، مذهبی، اجتماعی و از این دست دیگر زندگی را راهبر نباشد، چگونه می‌توان بدون مقهور پوچی شدن به زندگی ادامه داد؟ تنها با پیوند با پوچی، با عشق به بیهودگی مطلق، عشق‌ورزیدن به چیزی فاقد مادیت که می‌تواند توهم زندگی را شبیه‌سازی کند.

«من چیزی از خود ابداع نکرده‌ام، بلکه صرفاً کاتب عواطف خود بوده‌ام.»

آنچه انسان را از درون می‌آزارد، به چشمش بیرونی می‌آید

لق کند. هر وجود ذهنی در درون خود مطلق است. ازاین‌رو، هر کس به‌گونه‌ای زندگی می‌کند که انگار مرکز جهان است یا مرکز تاریخ. پس چگونه رنج او مطلق نباشد؟

حس می‌کنم زندگی در درونم از شور و بی‌ثباتی بیش از حد ترک می‌خورد. همچون انفجاری مهارنشدنی که تو را با هر چیز دیگر به هوا پرتاب می‌کند. در کرانه‌های زندگی، احساس می‌کنید دیگر بر زندگی درونی‌تان تسلط ندارید. ذهنیات، خیالات است و نیروهای افسارگسیخته‌ای درونتان در جوش و خروشن‌اند و بی‌هیچ ارتباطی با یک مرکز شخصی یا نظم منفرد معین در حال تکامل. در کرانه‌های زندگی، همه‌چیز بهانه‌ای است برای مرگ.

زندگی هم فراوانی به‌بار می‌آورد، هم خلأ، هم سرخوشی و هم دل‌مردگی. چیستیم ما در رویارویی با گرداب درونی که به درون پوچی فرو می‌بلعدمان