بریده‌هایی از کتاب اسطوره و واقعیت

اسطوره یک نوع تاریخ مقدس را حکایت می‌کند و واقعه‌ای را بازگو می‌کند که در زمان ازلی آغازین یا همان زمان اساطیری «آغازها» رخ داده بود. به عبارت دیگر، اسطوره توضیح می‌دهد که چگونه به‌واسطه اَعمال موجودات فوق طبیعی، واقعیتی به وجود آمد، چه کل واقعیت یا همان جهان هستی و کائنات باشد و چه فقط بخشی از واقعیت ـــ مثلاً یک جزیره، گونه‌ای از گیاهان، نوع خاصی از رفتار انسانی، رسم یا آیینی رایج. پس اسطوره همیشه روایتی از یک «آفرینش» است و روایت می‌کند که چگونه چیزی ایجاد شد و به وجود آمد. اسطوره فقط چیزی را تعریف می‌کند که واقعاً رخ داده و خود را کاملاً آشکار ساخته است. نقش‌آفرینان در اسطوره‌ها، موجودات فوق طبیعی هستند

اسطوره‌ها نباید تعریف شود مگر در طی دوره زمان مقدس (معمولاً در پاییز یا زمستان است و فقط در شب). این رسم حتی میان اقوامی که از مرحله فرهنگ ابتدایی عبور کرده‌اند هم باقی مانده است.

نیازی به بررسی ماهیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این جنبش‌ها نیست، چون به قدر کافی آشکار است. اما اقتدار، نفوذ و خلاقیت آن‌ها فقط به این عوامل اجتماعی ـ اقتصادی مربوط نمی‌شود. این‌ها جنبش‌هایی دینی هستند. هواداران و پیروان آن‌ها در انتظار پایان جهان نشسته‌اند و فرارسیدن آن را رسماً اعلام می‌کنند تا به وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهتری دست یابند ـــ اما بیش از همه به این خاطر است که آرزوی آفرینش دوباره و بازسازی جهان و بازگشت سعادت بشری را در سر می‌پرورانند. آن‌ها سخت مشتاق مال و اموال دنیوی هستند ـــ اما ضمناً آرزومند بی‌مرگی و جاودانگی، آزادی، رستگاری و سعادت بهشتی هم هستند. پایان جهان از دید آن‌ها شرط اصلی برای برپایی نوعی از حیات بشری است که سرشار از سعادت و خوشی و همراه با کمال و جاودانگی خواهد بود.

اسطوره یک نوع تاریخ مقدس را حکایت می‌کند و واقعه‌ای را بازگو می‌کند که در زمان ازلی آغازین یا همان زمان اساطیری «آغازها» رخ داده بود. به عبارت دیگر، اسطوره توضیح می‌دهد که چگونه به‌واسطه اَعمال موجودات فوق طبیعی، واقعیتی به وجود آمد، چه کل واقعیت یا همان جهان هستی و کائنات باشد و چه فقط بخشی از واقعیت ـــ مثلاً یک جزیره، گونه‌ای از گیاهان، نوع خاصی از رفتار انسانی، رسم یا آیینی رایج. پس اسطوره همیشه روایتی از یک «آفرینش» است و روایت می‌کند که چگونه چیزی ایجاد شد و به وجود آمد. اسطوره فقط چیزی را تعریف می‌کند که واقعاً رخ داده و خود را کاملاً آشکار ساخته است. نقش‌آفرینان در اسطوره‌ها، موجودات فوق طبیعی هستند. آن‌ها عمدتاً به‌خاطر کارهایی که در دوران رازآمیز و فراتر از تجربه و شناخت بشری در «زمان‌های آغازین» انجام داده‌اند شناخته می‌شوند. به این ترتیب است که اسطوره‌ها عملکرد آفرینش‌گر خود را آشکار می‌سازند و تقدس (یا صرفاً «فوق طبیعی بودن») کارها و نتیجه عملکردشان را نشان می‌دهند.

اسطوره در فرهنگ ابتدایی نقش یا کارکردی لازم و حیاتی را تحقق می‌بخشد: ایمان و اعتقاد را بیان می‌کند، توسعه می‌دهد و تدوین و تنظیم می‌کند؛ اصول اخلاقی را حفظ و تقویت و تحمیل می‌کند؛ کارآیی آداب و مناسک آیینی را تأیید و تضمین می‌کند و حاوی قواعدی عملی برای هدایت انسان است.

اسطوره یک واقعیت فرهنگی فوق‌العاده پیچیده است که می‌توان از دیدگاه‌های مختلف و مکمل یکدیگر با آن برخورد و آن را تعریف کرد.

... اگر گاوها و اسب‌ها یا شیرها می‌توانستند با دست‌شان نقاشی کنند و مانند انسان‌ها مجسمه بسازند، آن‌وقت اسب‌ها خدایان‌شان را به‌شکل اسب‌ها نقاشی می‌کردند و گاوها به‌شکل گاوها و هر کدام‌شان پیکر خدایان را به‌شکل پیکر خود می‌ساختند.

همه می‌دانند که از زمان گزنوفانس (حوالی ۵۶۵-۴۷۰ ق‌م) اولین کسی که تعاریف و تعابیر «اساطیری» از الوهیت را که هومر و هسیود به کار گرفته بودند مورد انتقاد قرار داد و مردود دانست ــ به بعد، یونانیان دائماً به خالی کردن میتوس یا اسطوره از همه ارزش‌های دینی و فوق طبیعی ادامه دادند. میتوس هم در تقابل با لوگوس] کلمه، سخن منطقی [و هم بعدها در تقابل با هیستوریا] تاریخ، داستان واقعی[، سرانجام معنای «آنچه نمی‌تواند وجود واقعی داشته باشد» به کار گرفته شد. در کنار آن، فرهنگ یهودی مسیحی هم بر هر آنچه که در کتاب مقدس («عهد عتیق» و «عهد جدید») توجیه یا تأیید نشده بود، مهر «دروغ» و «توهم باطل» کوبید.

همین دخالت ناگهانی امر مقدس است که جهان را در واقع ایجاد می‌کند و آن را به‌صورت کنونی‌اش درمی‌آورد. به‌علاوه، در نتیجه دخالت موجودات فوق طبیعی است که خود انسان هم به شکل کنونی‌اش ـــ موجودی میرنده، دارای جنسیت (مرد و زن) و فرهنگی ـــ در آمده است.

پس اسطوره همیشه روایتی از یک «آفرینش» است و روایت می‌کند که چگونه چیزی ایجاد شد و به وجود آمد. اسطوره فقط چیزی را تعریف می‌کند که واقعاً رخ داده و خود را کاملاً آشکار ساخته است. نقش‌آفرینان در اسطوره‌ها، موجودات فوق طبیعی هستند. آن‌ها عمدتاً به‌خاطر کارهایی که در دوران رازآمیز و فراتر از تجربه و شناخت بشری در «زمان‌های آغازین» انجام داده‌اند شناخته می‌شوند. به این ترتیب است که اسطوره‌ها عملکرد آفرینش‌گر خود را آشکار می‌سازند و تقدس (یا صرفاً «فوق طبیعی بودن») کارها و نتیجه عملکردشان را نشان می‌دهند. به طور خلاصه، اسطوره‌ها دخالت‌ها و موفقیت‌های مختلف و گاه چشمگیر آنچه را مقدس (یا «فوق طبیعی») است در جهان شرح می‌دهند.

اسطوره یک نوع تاریخ مقدس را حکایت می‌کند و واقعه‌ای را بازگو می‌کند که در زمان ازلی آغازین یا همان زمان اساطیری «آغازها» رخ داده بود. به عبارت دیگر، اسطوره توضیح می‌دهد که چگونه به‌واسطه اَعمال موجودات فوق طبیعی، واقعیتی به وجود آمد، چه کل واقعیت یا همان جهان هستی و کائنات باشد و چه فقط بخشی از واقعیت ـــ مثلاً یک جزیره، گونه‌ای از گیاهان، نوع خاصی از رفتار انسانی، رسم یا آیینی رایج.

اما جالب است که نوعی تداوم و پیوستگی در رفتار انسانی در رابطه با «زمان» هم در طی قرون و اعصار و هم در فرهنگ‌های مختلف مشاهده می‌شود. این رفتار را می‌توان این طور تعریف کرد: برای مداوا و رفع تأثیر «زمان» باید به عقب «بازگشت» و «مبدأ آغاز جهان» را یافت.

به‌طور کلی باوری وجود دارد مبنی بر امکان داشتن بازیابی یا دوباره دست یافتن به «مبدأ» یا «آغاز» مطلق ـــ که تلویحاً مستلزم براندازی و نابودی نمادین جهان قدیمی است.

عمل آفرینش گیتی یا کیهانزایی، الگوی نمونه‌ای است برای هر وضعیت خلاق و آفریننده: هر کاری که انسان انجام می‌دهد به‌نوعی تکرار و تقلیدی از آن «عمل» شاخص برجسته یا همان حرکت ازلی و الگوی مثالی خدای آفریدگار یعنی عمل آفرینش گیتی و کائنات است.

این‌طور به نظر می‌رسد که در اندیشه جوامع ابتدایی، عمر و زندگی انسان‌ها نمی‌تواند اصلاح یا تعمیر شود بلکه فقط می‌تواند از طریق بازگشت به منابع و سرچشمه‌ها، از نو ساخته و بازآفرینی شود.

این‌طور به نظر می‌رسد که در اندیشه جوامع ابتدایی، عمر و زندگی انسان‌ها نمی‌تواند اصلاح یا تعمیر شود بلکه فقط می‌تواند از طریق بازگشت به منابع و سرچشمه‌ها، از نو ساخته و بازآفرینی شود.

ماندالا اساسآ نماد یا انعکاسی از گیتی است که هم نمونه کوچکی از کیهان و نظام هستی را نمایش می‌دهد و هم در عین حال، نمایانگر مجمع خدایان (پانتئون) است.

اسطوره یک نوع تاریخ مقدس را حکایت می‌کند و واقعه‌ای را بازگو می‌کند که در زمان ازلی آغازین یا همان زمان اساطیری «آغازها» رخ داده بود. به عبارت دیگر، اسطوره توضیح می‌دهد که چگونه به‌واسطه اَعمال موجودات فوق طبیعی، واقعیتی به وجود آمد، چه کل واقعیت یا همان جهان هستی و کائنات باشد و چه فقط بخشی از واقعیت ـــ مثلاً یک جزیره، گونه‌ای از گیاهان، نوع خاصی از رفتار انسانی، رسم یا آیینی رایج.

به همین ترتیب عبری‌ها ] بنی‌اسرائیل [هم هرگاه شرایط تاریخی مساعد بوده و هر بار که دوره‌ای از صلح و رونق نسبی را تجربه می‌کردند، یهوه را کنار گذاشته و به پرستش بعل‌ها و عشتارته‌ها] ایشتار [روی می‌آوردند. اما سرانجام بر اثر بلایا و مصائب تاریخی ناگزیر به خدای یگانه بازمی‌گشتند و همان‌طور که در کتاب اول سموئیل نبی (باب ۱۲) در «عهد عتیق» آمده: پس نزد خداوند فریاد برآورده، گفتند گناه کرده‌ایم زیرا خداوند را ترک کرده، بعلیم و عشتاروت را عبادت نموده‌ایم و حال، ما را از دست دشمنان ما رهایی ده و تو را عبادت خواهیم نمود.

این مراسم آیینی ضمناً شامل ترسیم نقوش پیچیده‌ای به شیوه نقاشی شنی(نقاشی با شن و ماسه) می‌شود که مراحل مختلف آفرینش گیتی و تاریخ اساطیری خدایان، نیاکان قبیله و نوع بشر را به‌صورتی نمادین نشان می‌دهد. این تصاویر و طرح‌ها (که به‌طور عجیبی با ماندالای هندو ـ تبتی شباهت دارد) متوالیاً و پشت‌سر هم وقایعی را که در عصر اساطیری رخ داده است، بازنمایی می‌کند. هنگامی که فرد بیمار صدای سرودخوانی اسطوره کیهانزایی و سپس اسطوره‌های خاستگاه و منشأ پیدایش چیزها را می‌شنود و به نقوش شنی خیره می‌شود، از زمان عادی دنیوی خارج و به درون تمامیت و کمال زمان ازلی آغازین پرتاب می‌گردد، او به «عقب» می‌رود و به مبدأ و خاستگاه گیتی منتقل می‌شود و بدین ترتیب در واقعه آفرینش و کیهانزایی حضور می‌یابد.