بریده‌هایی از کتاب کتابخانه بابل: داستان‌های تخیلی

ای آن‌که این‌ها را می‌خوانی، آیا مطمئنی که زبان مرا می‌فهمی؟)

ما کشف کردیم (دیروقت‌های شب، این‌جور کشف‌ها اجتناب‌ناپذیر است) که آینه‌ها خصلتی هولناک و تکان‌دهنده دارند. آن‌گاه بود که بیوی، سخن یکی از سرانِ بدعت‌گذار اوکبر را به‌یاد آورد که می‌گفت: «آینه‌ها و نزدیکی‌کردن مکروه‌اند، زیرا تعداد افراد بشر را تکثیر می‌کنند.»

این اطمینان که همه‌چیز قبلاً نوشته شده، اثر وجودی ما را از بین می‌برد یا ما را به اشباحی خیالی تبدیل می‌کند.

عده‌ای دیگر درست برعکس آن فرقه عمل می‌کردند و بر این باور بودند که اولین وظیفهٔ آن‌ها ازبین‌بردن همهٔ کتاب‌های بی‌ارزش است. این گروه به شش‌ضلعی‌ها هجوم می‌بردند، احکام و اعتبارنامه‌هایی را نشان می‌دادند که همیشه هم تقلبی نبود؛ کتابی را با خشم و نفرت ورق می‌زدند و چندین قفسه کتاب را محکوم به نابودی می‌کردند. به‌خاطر همین خشم خشک و زاهدانه بود که میلیون‌ها جلد کتاب، بی‌دلیل و کورکورانه از بین رفت.

این اطمینان که همه‌چیز قبلاً نوشته شده، اثر وجودی ما را از بین می‌برد یا ما را به اشباحی خیالی تبدیل می‌کند.

بگذار بهشت وجود داشته باشد، حتی اگر جای خود من در دوزخ باشد.

«در چیستانی که پاسخش شطرنج است، تنها کلمه‌ای که نباید به‌کار برده شود، چیست؟» لحظه‌ای فکر کردم. جواب دادم: «خود کلمهٔ شطرنج.»

در شب نهم یا دهم دریافت (تاحدی با تلخکامی) که از آن دانش‌آموزانی که تعلیمات او را با حالتی منفعل و کورکورانه می‌پذیرند، نمی‌تواند هیچ انتظاری داشته باشد، بلکه فقط به کسانی می‌تواند امیدوار باشد که گهگاه با روشی عاقلانه، ایرادی می‌گیرند و انتقادی می‌کنند. گروه اول ـ پذیرندگان‌ــ هرچند سزاوار محبت و تاحدی هم‌دردی هستند، ولی هرگز به فردیت نمی‌رسند. گروه دوم ـ آنان که گاه پرسش می‌کردندــ تاحدی پیش‌زمینهٔ وجودی داشتند.

قرن‌ها در پی هم می‌گذرد، اما حوادث فقط در زمان حال روی می‌دهد.

پیرِ جادوگر در آن بامداد بی‌پرنده، آتش‌سوزی پردامنه‌ای را دید که دیوارها را فرامی‌گرفت. لحظه‌ای به این فکر افتاد که در آب پناه بگیرد، اما بعد دریافت که مرگ، تاجی است بر سر عُمر او، که او را از رنج‌هایش رها می‌کند. قدم در میان شعله‌ها گذاشت، اما آتش بدنش را نسوزاند؛ شعله‌ها نوازشش کردند و بی‌آن‌که گرمش کنند و بدنش را بسوزانند، او را دربرگرفتند؛ و او با احساس آسودگی، با خواری و با هراس، دریافت که خودش هم تنها نمودی است؛ و کس دیگری او را خواب می‌دیده است.

آرمان‌گرایانی که به اصالت تصور (ایده‌ئالیسم) باور دارند، استدلال می‌کنند که تالارهای شش‌ضلعی، شکلِ ضروری فضا و مکان مطلق یا دست‌کم شکل ادراکی ما از مکان است. آن‌ها می‌گویند که تالار سه‌ضلعی یا چهارضلعی، قابل تصور نیست. (عارفان می‌گویند که در عالم جذبه، تالارِ مدوّری را دیده‌اند که کتاب مدوّر بسیار عظیمی در آن بوده، با عطف پیوسته‌ای که دورتادور دیوارهای تالار را گرفته بود. اما شهادت آنان مشکوک است و سخنان‌شان مبهم. آن کتاب مدور، خداوند است.) بگذارید فعلاً به بازگویی این ضرب‌المثل کهن اکتفا کنم: «کتابخانه کره‌ای است که مرکز دقیق آن هرکدام از شش‌ضلعی‌هاست و محیط آن دست‌نیافتنی است.»

«به‌نظر یکی از آن گنوسی‌ها، جهانِ مرئی، توهم یا به‌عبارت دقیق‌تر، سفسطه است. آینه‌ها و پدرشدن نفرت‌بارند، زیرا جهان را تکثیر و تأیید می‌کنند.»

آن‌گاه بود که بیوی، سخن یکی از سرانِ بدعت‌گذار اوکبر را به‌یاد آورد که می‌گفت: «آینه‌ها و نزدیکی‌کردن مکروه‌اند، زیرا تعداد افراد بشر را تکثیر می‌کنند.»

کلِ زمان، قبلاً گذشته است، بنابراین زندگی ما چیزی نیست، جز خاطره یا بازتابی مبهم که بی‌شک تکه‌هایی ناقص و تحریف‌شده از جریانی برگشت‌ناپذیر است

وقتی ما این‌جا خوابیده‌ایم، در جای دیگری بیداریم

«آن‌کس که می‌خواهد دست به کاری بزرگ و هراس‌آور بزند، باید پیش خودش خیال کند که آن کار قبلاً انجام شده، باید آینده‌ای را بر خود تحمیل کند که مثل گذشته حتمی و تغییرناپذیر است.»

بسیار کسان هستند که بر این نظام‌های گوناگون علمی تسلط دارند، ولی آنان که قابلیت تخیل داشته باشند، اندک‌اند؛ و هم‌چنین اندک‌ترند کسانی که می‌توانند تخیل‌شان را در طرحی دقیق و منظم و روشمند به‌کار گیرند.

«به‌نظر یکی از آن گنوسی‌ها، جهانِ مرئی، توهم یا به‌عبارت دقیق‌تر، سفسطه است. آینه‌ها و پدرشدن نفرت‌بارند، زیرا جهان را تکثیر و تأیید می‌کنند.»

«آینه‌ها و نزدیکی‌کردن مکروه‌اند، زیرا تعداد افراد بشر را تکثیر می‌کنند.»

«آن‌کس که می‌خواهد دست به کاری بزرگ و هراس‌آور بزند، باید پیش خودش خیال کند که آن کار قبلاً انجام شده، باید آینده‌ای را بر خود تحمیل کند که مثل گذشته حتمی و تغییرناپذیر است.»