بریده‌هایی از کتاب تفتیش عقاید

دستگاه تفتیش عقاید مایل بود انسان‌هایی را که اندیشه و اعتقادشان آن گونه نبود که صاحبان قدرت می‌خواستند به چوبه مرگ ببندد و بسوزاند. در این زمینه، کلام موجز فیلسوف بزرگ کاتولیک انگلیسی لرد آکتون می‌تواند روشنی‌بخش باشد: «قدرت به فساد تمایل دارد و قدرت مطلق مطلقاً فاسد می‌کند.»

دستگاه تفتیش عقاید توانست، در محدوده‌ای، همانندی و تعبد ظاهری را تحمیل کند اما هرگز موفق نشد یک جهان مسیحی یکپارچه با یک عقیده واحد ــ که هدفش بود ــ به وجود آورد.

در واقع، تاریخ تفتیش عقاید را حتی می‌توان یک منبع امید دانست، چرا که به قول تاریخدان برنارد همیلتون، نشان می‌دهد که ایمان و عقیده اجباری ناممکن است.

به طور کلی، به‌رغم بقای برخی نهادهای محلی، انقلاب فرانسه در ویران کردن نهادهای فیزیکی دستگاه تفتیش عقاید نقش بسیار مهمی ایفا کرد. طی بیست و پنج سالی که سپاهیان فرانسه اروپا را درمی‌نوردیدند، زندان‌ها، آرشیوها، و ابزارآلات شکنجه از بین رفتند.

گفته می‌شود که سربازان فرانسوی هنگام ورود به کاخ دستگاه تفتیش عقاید در مادرید، کشف فوق‌العاده‌ای انجام دادند. به نوشته تاریخدان النور هیبرت، یکی از افسران فرانسوی، پس از جستجوی بیهوده برای یافتن سیاهچال‌هایی که در موردشان شنیده بود، سنگفرش‌های تالار بزرگ را برداشت و در زیر زمین سلول‌ها و اتاق‌های شکنجه را کشف کرد. شهرت یافت که فرانسویان قربانیانی را در میان مردگان زنده یافته‌اند. در این‌جا بود که گفته می‌شد سربازان ابزار شکنجه‌ای معروف به «باکره آهنی» یافته‌اند ــ یک مجسمه مریم باکره که جلوی آن پوشیده از میخ‌ها و دشنه‌های نوک‌تیز بود. دست‌های این پیکره را می‌شد حرکت داد تا قربانی را آن قدر جلو بکشد که میخ‌ها و دشنه‌ها به بدنش فرو رود. (۵۷)

چشمگیرترین و قطعی‌ترین حمله فکری به اصول بنیادی تفتیش عقاید با انقلاب ۱۷۸۹ فرانسه همراه بود. بسیاری از مردم فرانسه عقیده داشتند که کلیسای کاتولیک و بازوی قدرتمند قضایی آن، تفتیش عقاید، در جلوگیری از ظهور عقاید آزادی‌خواهانه و دموکراتیک شدن حکومت فرانسه، با شاه و دربارش متحدند. آن‌ها عقیده داشتند که نه تنها در فرانسه بلکه در سرتاسر اروپا این اتحاد بین منافع کلیسا و سلطنت به صورت مانعی در برابر عملی شدن عقاید جدید در خصوص آزادی مذهب، عدالت سیاسی، و برابری اجتماعی عمل می‌کند.

با وجود مجازات‌های دهشتناکی که دستگاه تفتیش عقاید اعمال می‌کرد و وحشتی که می‌آفرید، سرانجام موفق نشد مردم را از تفکر مستقل باز دارد. مردان و زنان دلیر اقتداردستگاه تفتیش عقاید را حتی در اوج قدرتش زیر سؤال بردند. گروه‌های کوچک مذهبی از تشکیل شدن باز نایستادند و رشد اندیشه علمی دچار توقف نشد. و شاید مهم‌تر از همه، تمایل مردم ساده و معمولی به یافتن مسیر مستقل خود به سوی آرامش دینی از بین نرفت.

با آن که داستان تفتیش عقاید به سرگذشت دیوانه‌ها می‌ماند، باید به خاطر داشته باشیم که افراد بی‌سبب چنین نمی‌کنند. در زمان خودش، توجیه‌گران بر وجه دینی تأکید بیش از حد می‌کردند. از نظر اسپانیایی‌ها، این آتش‌افروزی‌ها [برای سوزاندن کفار] از جمله بزرگ‌ترین جشن‌های عمومی بود، چون حکم شرعی تلقی می‌شد.

«برخی از این سلول‌ها چنان تاریک و بدون هوا هستند که زندانیان نمی‌توانند روز را از شب تشخیص دهند؛ و در نتیجه به طور پیوسته و کامل از نور و هوا بی‌بهره‌اند. در سلول‌های دیگر موجودات مفلوک و بینوا در کند چوبی یا زنجیر آهنی اسیرند و نه می‌توانند حتی برای حاجات طبیعی خود حرکت کنند و نه می‌توانند دراز بکشند، مگر به پشت و روی زمین سرد. و آن‌ها برای مدت‌های طولانی باید شب و روز در این وضعیت عذاب‌آور باقی بمانند. زندانیان در بخش‌های دیگر این زندان‌ها نه تنها از نور و هوا بلکه از غذا نیز محرومند، مگر نان و آب بخور و نمیری که تازه آن را هم با اکراه می‌دهند.»

در سال ۱۲۸۶ یک مجری قانون، یا مقام کشوری در فرانسه، از زیاده‌روی‌های مأموران تفتیش عقاید محلی به پاپ شکایت کرد و شرایط زندان را به عنوان نمونه‌ای از خلافکاری‌های آن‌ها مثال آورد: «برخی از این سلول‌ها چنان تاریک و بدون هوا هستند که زندانیان نمی‌توانند روز و شب را از هم تشخیص دهند؛ و بدین ترتیب آن‌ها در فقدان کامل و مستمر نور و هوا به سر می‌برند.»(۱۳)

مأموران تفتیش عقاید مظنونان را جمع‌آوری می‌کردند و به زندان می‌انداختند. کسانی که از این زندان‌ها آزاد می‌شدند سوگند یاد می‌کردند که هیچ‌گاه آنچه را که در آن‌جا تجربه کرده‌اند فاش نسازند، و این بر رازگونگی و وحشت می‌افزود.