بریده‌هایی از کتاب گفتاری درباره اقتصاد سیاسی

وقتی مالیات بر هر یک از افراد به نسبت شرایط آنها وضع شود__ یعنی آنچه در فرانسه مالیات سرانه خوانده می‌شود__ با عادلانه‌ترین مالیات و در نتیجه مناسب‌ترین مالیات برای مردان آزاد روبه‌رو هستیم.

خراج‌هایی که برای مردم وضع می‌شود بر دو گونه‌اند: مالیات واقعی که بر اموال تعلق می‌گیرد و مالیات شخصی یا فردی که برای افراد تعیین می‌شود. هر دو گونه را تعرفه و یارانه می‌نامند، اینکه مبلغی برای پرداخت به مردم تعیین شود، یارانه خوانده‌می‌شود و به اینکه مردم عواید مالیات را تأمین کنند، تعرفه می‌گویند.

اگر مالیات با رضایت مردم یا نمایندگان آنها وضع نشود، مشروع نخواهدبود.

وقتی شرایطی پیش بیاید که شهروندان خود را علاقه‌مند به اهداف مشترک ندانند، دیگر از کشور خود دفاع نخواهندکرد و زمامداران ترجیح خواهندداد به‌جای فرماندهی مردان آزاد، مزدوران را به خدمت بگیرند؛ تا دست‌کم وقتی لازم شد برای سرکوب مردان آزاد از آنها استفاده کنند

همواره ثروت در یک مکان تولید می‌شود و در جای دیگری استفاده می‌شود. پس در چنین شرایطی، موازنه تولید و مصرف از میان می‌رود و تمامی کشور فقیر می‌شود، فقط با این هدف که یک شهر غنی شود.

دست‌کم می‌توان مطمئن بود که هیچ ملتی به اندازه ملل فاتح تحت فشار و ستم نیست و موفقیت آن‌ها فقط بر رنجشان می‌افزاید. این واقعیت را نباید در تاریخ جست‌وجو کرد، عقل برای اثبات این واقعیت کافی است که هر چه دولت بزرگ‌تر شود، به همان نسبت مخارج آن هم سنگین‌تر و تحمل‌ناپذیرتر می‌شوند، زیرا هر یک از ایالت‌ها باید در کنار تأمین هزینه‌های اداره درونی خود، سهمش از مخارج کلی حکومت را نیز بپردازد. این سهم آن‌چنان سنگین است که گویی استقلال واقعی ایالت را از بین می‌برد.

یکی دیگر از عوامل قطعی و خطرناک افزایش نیازمندی‌ها، میل به فتوحات است. دلایل بلندپروازانه این میل غالباً با آنچه گفته می‌شود تفاوت دارد و آنچه می‌نمایند، نیست؛ انگیزه این فتوحات در ظاهر، گسترش مرزهای ملی و در باطن، افزایش اقتدار داخلی حاکمان است__ از طریق افزودن بر تعداد سربازها__ که ذهن شهروندان را با اندیشه جنگ منحرف می‌کند.

در پاسخ به این سؤال که نیازمندی‌های دولت چگونه افزایش می‌یابند، باید گفت که عموماً، مانند خواسته‌های فردی بیش از آنکه برخاسته از نیازهای واقعی باشند، ناشی از امیال بیهوده هستند و غالباً این مخارج بیشتر می‌شوند تا بهانه‌ای برای افزایش دریافتی‌ها پیدا شود، تا جایی که می‌توان گفت گاهی ثروتمند نبودن برای دولت سودمند می‌افتد و در واقع، ثروت ظاهری باری گران‌تر از فقر است. شاید حاکمان به این امید که وابستگی مردم را بیشتر کنند، آنچه را از یک دست به مردم می‌بخشند با دست دیگر پس بگیرند؛ این همان سیاستی است که یوسف در مصر پیش گرفت، اما این مغلطه سیاسی برای دولت مهلک‌تر است، زیرا پول هرگز به دست‌هایی که از آن‌ها بیرون کشیده‌شده باز نمی‌گردد. چنین آیین‌هایی فقط به فقیر شدن افراد پرکار و غنای بیکاران می‌انجامد.

در ژنو، مدیریتی خردمندانه این انبارها را تأسیس و حفظ کرده‌است تا منبعی برای استفاده همگانی در روزگار نامساعد، و مبنایی برای عایدات دولت در تمامی زمان‌ها باشد. بر سردر این بنا عبارت نیکو و درستی نوشته شده‌است: توان می‌دهد و توانگری. هنگام تشریح نظام اقتصادی حکومت‌های کارا، گاه و بی‌گاه به نظام اقتصادی این جمهوری نگاه می‌کنم، و شادمان می‌شوم که در کشورم نمونه‌ای از خردورزی و قناعت می‌بینم که وجود آن در هر کشوری مایه خرسندی است.

راز اصلی تجارت و منبع ثروت این است که عدالت در توزیع آذوقه، پول و کالا به نسبت زمان و مکان رعایت‌شود.

معنای اقتصاد __ در تداول عام__ بیشتر مدیریت خرمندانه داشته‌هاست تا راه‌های کسب چیزهایی که نداریم.

وقتی حکومت چیزی جز پول در دستانش نداشته‌باشد، می‌توان گفت به بالاترین مرحله فساد رسیده‌است.

اولین گامی که بنیانگذاران جمهوری باید بعد از تدوین قوانین بردارند، تعیین وجوه کافی برای حقوق زمامداران و کارکنان دولت و دیگر مخارج عمومی است. این وجوه اگر پول نقد باشند گنج‌خانه یا خزانه نامیده می‌شوند و اگر زمین باشند اراضی عمومی خوانده می‌شوند

بی‌گمان حق مالکیت مقدس‌ترین حق از حقوق شهروندی است، و حتی از بعضی جنبه‌ها از آزادی هم مهم‌تر است؛

. علاوه بر اینکه باید به حفظ امنیت شهروندان توجه کنیم، باید به فکر معاش آنها هم باشیم. برآوردن خواست‌های مشترک یکی از ملزومات اصلی اراده عام، و سومین وظیفه مهم حکومت است.

جالب است که رومی‌ها توانسته‌اند از آموزش عمومی صرف‌نظر کنند؛ اما روم معجزه‌ای بود که پانصد سال ادامه‌داشت و جهان دیگر شاهد چنین چیزی نخواهدبود. فضیلت رومی‌ها در هیمنه استبداد و جنایات مستبدان ریشه داشت و هم‌چنین در نوعی میهن‌پرستی فطری که تمامی خانه‌های آنها را به مدرسه شهروندی بدل کرده‌بود؛ در عین حال قدرت بی‌حد و حصر پدر بر فرزندان، اقتدار فردی را چنان قوی کرده‌بود که پدران بیش از زمامداران هراس‌ می‌افکندند و در محکمه خانوادگی هم ناظر مسائل اخلاقی و هم عامل اجرای قوانین بودند.

یکی از مهم‌ترین کارکردهای حکومت جلوگیری از نابرابری عمیق در میزان دارایی‌هاست؛ نه از این طریق که ثروت را از کسانی که آن را در تصرف دارند، مصادره کند بلکه از طریق دور نگه‌داشتن تمامی مردم از ابزارهای انباشت ثروت؛ نباید برای بینوایان نوانخانه ساخت بلکه باید شهروندان را در برابر بینوایی مقاوم کرد.

بدترین وضعیت وقتی پیش می‌آید که بینوایانی وجود داشته‌باشند که باید از آنها دفاع کرد و توانگرانی وجود داشته‌باشند که باید آنها را محدود ساخت. فقط در میان طبقه متوسط است که اِعمال تمام‌عیار قانون ممکن می‌شود؛ آنها در برابر ثروت توانگران و تنگدستی بینوایان به یک اندازه بی‌دفاع هستند. گروه اول آنها را به سخره می‌گیرد و دومی از آنها دوری می‌کند. یکی شبکه روابط را می‌شکند و دیگری آن را نادیده می‌گیرد

به هم‌میهنان خود احترام بگذارید تا خود شایسته احترام شوید؛ به آزادی احترام بگذارید تا قدرتی روزافزون بیابید. از حدود حقوق خود تجاوز نکنید تا این حقوق حدومرزی نداشته باشند.

در مقدونیه، زندگی یک انسان چنان اهمیت داشت که اسکندر کبیر __ در اوج اقتدار خود__ جرأت نداشت، خودسرانه، مجرمین مقدونی را به مرگ محکوم کند، مگر آنکه متهم در برابر هم‌میهنان خود، از خود دفاع می‌کرد و آنها او را محکوم می‌کردند؛ اما در زمینه احترامی که حکومت باید به مردم خود بگذارد و توجه عمیقی که باید به حفظ حقوق خدشه‌ناپذیر اعضای دولت داشته باشد، رومی‌ها حرف اول را می‌زدند. هیچ چیزی در میان آنها مقدس‌تر از حیات شهروندان نبوده‌است؛ و برای محکوم کردن یک فرد باید نظر تمامی مردم جلب می‌شد