بریده‌هایی از کتاب لهجه ها اهلی نمی شوند

«توی همچین روستایی، حضور اسرائیلیا نابه‌جاتر و نامناسب‌تر از همه‌جا به نظر می‌رسه. فکر کن. زنای صهیونیست از بروکلین میان این‌جا و یه خونهٔ شهرکیِ تهویه‌دار نصیب‌شون می‌شه و بعد هم به این‌جا می‌گن «وطن». اصلاً با عقل جور در نمیاد.»

شاید میراث همین باشد؛ همین ریشه‌ای که بیش از لیاقتت به تو می‌بخشد

نمی‌شود جوهرهٔ پیام را از صدایی که بیانش می‌کند، جدا کرد

امروز ممیزیِ امپریالیسم در حرفِ آخرِ ناشرها پنهان شده: «این کتاب فروش نمی‌رود.» این جمله عمیق‌ترین خندق دفاعی قلعهٔ امپریالیسم است.

در هر صورت، تو نه خانه‌ای از آنِ خود داری و نه در واقعیتی زندگی می‌کنی که بتوانی خانه‌ای را که حق توست، پس بگیری. پس به تو می‌گویند از نو بساز، درست مثل پدر و مادرت که از نو ساختند؛ زنده بمان، درست مثل اجدادت که زنده ماندند. و البته این هم شکلی از فراموشی است: خانه‌ات را آن‌قدر بساز و دوباره بساز که بالاخره سرکوبگرت را در دیوارهایش و دست آخر در رگ‌هایت ببینی، یا بگریز. در هر صورت، سرکوبگرت ماهرانه واقعیتی ساخته که در آن نشانی از وجود و هستی خودت نمی‌ببینی.

اما تاریخ را طوری نوشته‌اند که انگار خودِ تو سربازان و گازهای اشک‌آورشان را به خانه‌ات دعوت کردی. به گفتهٔ همین تاریخ، کودکان نیز اغلب در اثر انفجار کپسول گاز اشک‌آور، ترکش می‌خورند و یا کشته یا زخمی می‌شوند. و باز به گفتهٔ همین تاریخ، گناه این هم بر گردن توست؛ درد و رنج کودکانت محصول سرسختی و لجاجت توست.

تو حالا نسخه‌ای دیگر از خودت هستی؛ نسخه‌ای که آن را شش ماه پیش در ورودی اردوگاه آوارگان عایده پیدا کردی. همان وقت که با مجسمهٔ بزرگ کلید سِلفی گرفتی. همان وقت که دیگر نخواستی آوارهٔ فلسطینیِ کلیشه‌ای باشی و همکلاسی‌های سفیدپوستت در خیابان‌های اردوگاه راه می‌رفتند و به کودکان آب‌نبات می‌دادند و با آن‌ها عکس می‌گرفتند. در عکس‌ها کودکان کنار ناجیان‌شان ایستاده‌اند و دو انگشت‌شان را به نشانهٔ پیروزی بالا گرفته‌اند. #صلح‌درخاورمیانه. ۱۲۸ لایک در اینستاگرام.

اغلب فلسطینی‌هایی که در روزهای نکبت از فلسطین گریخته‌اند، هنوز کلید خانه‌شان را دارند، حتی اگر دیگر خانه‌ای باقی نمانده باشد. چه خاک بر گردنت آویزان باشد و چه کلید، همیشه سوگواری. فقدان خانه همیشه بر گردنت سنگینی می‌کند؛ تیری است که با هر کلمه‌ات شلیک می‌شود.

یعقوب درخت پیوندی جالبی را نشانت می‌دهد که هم بادام می‌دهد و هم توت. این درخت حاصل دهه‌ها رقابتِ گونه‌ای مهاجم با ژن یکی از میوه‌های بومی این منطقه است؛ دو خانوادهٔ گیاهی که در جسمی فانی در هم تنیده‌اند و به محو شدن تن نمی‌دهند. علم می‌گوید چنین پیوندی دو نتیجهٔ احتمالی دارد: یا یکی از گونه‌ها بر دیگری چیره می‌شود یا طی چند نسل، گونهٔ کاملاً جدیدی شکل می‌گیرد.

به معادلهٔ مقالهٔ توی دستت ارجاع می‌دهی و همین که به کاغذ نگاهی می‌اندازی، چشمت به کلمه‌هایی می‌افتد که بالای صفحه را اشغال کرده‌اند: دانشگاه تخنیون اسرائیل. «استدلال‌شون یه‌جور سفسطهٔ منطقیه. در واقع، نویسنده‌های مقاله تقلب کرده‌ن. البته عجیب نیست، چون اسرائیلی‌ان دیگه.»

ما انگار به تصاویر غم و اندوه و تراژدی و کشتار و ستم خو گرفته‌ایم. یا شاید هم چون می‌بینیم دردِ ظالمانه و ناخواسته همه‌جای دنیا وجود دارد، بی‌خیالِ آگاهی و هشیاری اجتماعی می‌شویم.

در هر صورت، تو نه خانه‌ای از آنِ خود داری و نه در واقعیتی زندگی می‌کنی که بتوانی خانه‌ای را که حق توست، پس بگیری. پس به تو می‌گویند از نو بساز، درست مثل پدر و مادرت که از نو ساختند؛ زنده بمان، درست مثل اجدادت که زنده ماندند. و البته این هم شکلی از فراموشی است: خانه‌ات را آن‌قدر بساز و دوباره بساز که بالاخره سرکوبگرت را در دیوارهایش و دست آخر در رگ‌هایت ببینی، یا بگریز. در هر صورت، سرکوبگرت ماهرانه واقعیتی ساخته که در آن نشانی از وجود و هستی خودت نمی‌ببینی.

اغلب فلسطینی‌هایی که در روزهای نکبت از فلسطین گریخته‌اند، هنوز کلید خانه‌شان را دارند، حتی اگر دیگر خانه‌ای باقی نمانده باشد. چه خاک بر گردنت آویزان باشد و چه کلید، همیشه سوگواری. فقدان خانه همیشه بر گردنت سنگینی می‌کند؛ تیری است که با هر کلمه‌ات شلیک می‌شود.

فهمیده‌ام که خانه برای من مکان‌مند نیست، زبان‌مند است. حالا خانه برای من در زبان است و در کلمه‌ها.

کلمه‌ها خیانتکارند. به ما و به ذهن ما خیانت می‌کنند. سوگوارمان می‌کنند؛ سوگوار چیزهایی که از دست می‌روند. لکان کلمه را مرگ دوم می‌داند، مرگ چیزی که با نام‌گذاری از دست می‌رود. کلمه‌ها سوگوارند، سوگوار آن بخش از معنا که از دست رفته. حتی ما هم وقتی اسمی بر ما گذاشته می‌شود سوگواریم. گاهی کلمه‌ها از معنا تهی می‌شوند. به جای پل زدن، همهٔ پل‌ها را خراب می‌کنند و می‌بَرندت به قعر انزوا. گاهی هم بازی قدرت راه می‌اندازند. ابزاری می‌شوند برای سرکوب، برای عمیق کردن شکاف میان انسان‌ها. با این همه، تفکر ما ناگزیر از مسیر واژه می‌گذرد. از مسیر زبان؛ همان زبان خیانتکاری که سوگوارمان می‌کند. اما بدون کلمه هم زندگی ممکن نیست. چه وحشتی! بدون کلمه غرق می‌شوی و با کلمه سوگوار.

هر کلمهٔ زبان دوم یادآور کلمه‌ای است در زبان مادری‌ات که نمی‌توانی به کارش ببری.

عجیب این‌که دسترسیِ ما به این تصاویر، به قصه‌هایی که در دل عکس‌ها و ویدیوها بازگو می‌شوند و به جزئیاتی که همهٔ حواس ما را درگیر می‌کند، به همدردی بیشتر و شناخت عمیق‌تر ما نینجامیده. در واقع، بیشتر وقت‌ها این قصه‌ها واکنش چندانی برنمی‌انگیزند، مگر طرح قصه‌های متناقض، تمسخر یا حس زودگذرِ همدردی. چه شده؟ چرا عکس‌های اعتراض بومیان آمریکا در یخ‌بندان به چنان یأس عمیقی نمی‌انجامد که برای نجات‌شان به آب و آتش بزنیم؟ البته که می‌دانم چرا. به دلایل بی‌شمار، از دلایل سیاسی گرفته تا فرهنگی و اجتماعی. اما دغدغهٔ من فهم بینندگان و خوانندگان از شدت درد هم هست. ما انگار به تصاویر غم و اندوه و تراژدی و کشتار و ستم خو گرفته‌ایم. یا شاید هم چون می‌بینیم دردِ ظالمانه و ناخواسته همه‌جای دنیا وجود دارد، بی‌خیالِ آگاهی و هشیاری اجتماعی می‌شویم.

وقتی صدا لهجه را با خود به زبانی بیگانه می‌آورد، حاصلش چیزی نیست مگر تلاشی توهم‌آمیز برای سخن گفتنِ همزمان به دو زبان، یکی پیدا و دیگری پنهان. یکی در حرکت و دیگری در حاشیه، خشمگین و برآشفته از ناشنیده ماندن و رها شدن. بنابراین لهجه لزوماً نقص گفتار نیست؛ تقلای زبان مادری است در برابر مرگ و فنا. رقابت زبان مادری است با زبان بیگانه از راه کارشکنی، از راه تخریب پیوند میان صدا و ضرب‌آهنگ.

رمان من را نه رمانی آمریکایی، که بازنمایندهٔ جهان عرب می‌دانند. بنابراین، رمانم پلی به جهانِ «دیگر بودن» است. اجازه دارم حرف بزنم چون پل هستم. احدی در آن سوی پل چنین اجازه‌ای ندارد. اصلاً چه کسی می‌خواهد از این پل عبور کند و به دل تاریکی برود و به آن «دیگریِ» تاریک، آلوده شود؟