بریده‌هایی از کتاب تکثیر تاسف‌انگیز پدربزرگ

پدربزرگ می‌گفت: آدم‌های بسیاری را شناخته‌ام که یک عُمر، از وحشتِ گدایی، گدایانه زندگی‌کرده‌اند؛ از ترسِ آنکه مبادا روزی به گدایی بیفتند، پیوسته تکدّی‌کرده‌اند، و بیش از این: دزدی، باج‌خواهی و لجن‌خواری. آدم‌هایی که در میانِ خیلِ پیادگان، سواره می‌روند، لذّتِ سواره‌بودن، محرِّک ایشان نیست، بلکه خوفِ از پیاده‌بودن و با پیادگانْ هم‌قدم‌شدن، به‌سواره‌رفتن وادارشان می‌کند. هر سقوطی، محصولِ وحشتِ از سقوط است...

پدربزرگ می‌گفت: آن‌کس که مدّعی‌ست که «من مصلحتِ دیگری را این‌گونه تشخیص‌داده‌ام و این اقدام من، نتیجه‌ی مصلحت‌اندیشی من در بابِ دیگری‌ست» درواقع، در میان مدّت، کلّ مصلحتِ جمیع انسان‌ها را به مخاطره انداخته‌است، حیثیتِ بشری را به باد داده‌است، و این حق را به خود، که خویشتن را هوشمندتر، شریف‌تر، و داناتر از دیگران بداند __ حال آنکه، به دلیلِ همین‌گونه تفکر، چه‌بسا کم از همگان هم باشد و نداند.

ما مقصّر بودیم. ما مقصّر نبودیم. ما اشتباه‌کردیم. نکردیم. تسلیم‌شدیم. نشدیم. می‌دانستیم. نمی‌دانستیم... انگار که چندین قرن از آن روز که برای نخستین‌بار، تصمیم‌گرفتیم تَن به سوداگری‌های وسوسه‌انگیز امّا جنون‌آمیزِ یاکوب بسپریم، گذشته‌بود.

و چون دلش نمی‌خواست اقرارکند به اینکه گوشش سنگین شده، اصرارِ غریبی داشت که در گفت‌و‌گوهای من، بورخِس، و دوستانِ معدودمان شرکت‌کند و نظرش را درباره‌ی چیزهایی که واقعاً نمی‌دانست چیست بگوید. چشمان محتاج و سخت‌کوشِ پدربزرگ که برای شنیدنِ سخنانِ ما یا حتّی حس‌کردنِ موضوع مطروح __ درست مثل سگِ گرسنه‌یی که برای قاپیدن استخوان لَه‌لَه می‌زند __ آن‌طور به تقلّا می‌افتاد، غالباً من و بورخِس را به گریه می‌انداخت.

انسان را ایمان زنده نگه می‌دارد نه پزشک.

پنبه‌کردن در گوشِ نیمی از مردم جهان و بستن چشم‌های ایشان، زمانی‌که نیمی دیگر از مردم جهان زار می‌زنند و فریاد از جگر می‌کشند، البتّه کاری‌ست ممکن؛ امّا باید دید که این کار تا چه حد می‌تواند دنیا را به سودِ بی‌خبران یا زارزنندگان تغییر‌بدهد.

علم، اگر پشت‌کند به یک مجموعه باورها، محسوسات، ‌ملموسات و معتقدات، ‌که نقش اساسی در ساخت و بافتِ زندگی و اندیشه‌های میلیاردها انسان دارد، این علم، ‌نه یک پایش، که هر دو پایش می‌لنگد، و نابیناست، و ناشنواست، و نارساست... علم، باید با مشکلاتِ مردمِ کره‌ی زمین سروکار داشته‌باشد نه تکه‌سنگ‌های سیاراتِ دیگر.

بیمارِ سختْ در آزادی، بهْ که سلامتِ مطلق در اسارت. مرگِ آزادمنشانه هزاربار شیرین‌تر از آن‌گونه زیستن است که محصول گزینشِ خودِ آدمی نباشد. ملّت‌ها، چرا به‌هنگام اسارت، آن‌گونه سرسختانه و جانبازانه می‌جنگند؟ حال آنکه، در روزگارِ ما، در پناهِ بسیاری از استعمارگران و متجاوزان، می‌توان بسیار آسوده و بی‌دغدغه زندگی‌کرد؛ چرا می‌جنگند و می‌میرند و تسلیم نمی‌شوند؟ چون، اسارت، فی‌حدّ ذاته، از مرگ دشوارتر است.

پدربزرگ می‌گفت: هر چیز که ذاتِ مثبتی دارد، نتایج مثبتی هم دارد. عشق، درمانده نمی‌کند؛ چراکه فی‌حدّذاته برای مقابله با درماندگی‌ها آمده‌است. شجاعت هم. ایمان هم. امید هم. هر اقدام درست هم. این ترس است که ما را اسیر می‌کند، به خفّت می‌کشد و به تکدّی وا می‌دارد...

این خواسته‌ی مسلّمِ استعمار است که شما به‌جای هر ساختنی، به گفت‌و‌گوهای مُطوّل درباره‌ی ساختن یا نساختن مشغول‌شوید و کلنجارهای لفظی را جانشینِ کلنجارهای عملی کنید...

خاک برسرت کنند که خیال می‌کنی رُشد عاطفی، دلیل بر ناپُخته‌بودنِ آدمی‌ست.

شده! پیش از این‌ها، انسان کار می‌کرد به‌خاطر آنکه بتواند زندگی‌کند؛ حال، انسان خود را زنده نگه می‌دارد فقط برای اینکه کارکند.

آدمیزاد چنان خوب تظاهر می‌کند به وادادگی و تسلیم‌شدگی و تن‌سپردگی، که حتّی خود نیز باور می‌کند که دیگر هیچْ هیچْ هیچ امیدی نیست؛ که البتّه هست، که به‌شدّت هم هست، که یک لحظه هم نبوده که نباشد.

ما را غالباً وحشتِ از مرگ اغفال می‌کند نه لذّتِ از زندگی.

ما اشتباه‌کردیم، و از پی اشتباه، اشتباه __ در شیبِ خوفناک شتابْ‌افزای اشتباه. دیگر ممکن‌نبود که خطّمان را عوض‌کنیم. راهمان را. نوع نگاهمان را. نوع نگاهمان را، گرچه عوض هم کردیم؛ امّا زمانی‌که دیگر هیچ عوض‌کردنی، اثری کارآمد نداشت.

شما آزادی‌ِ آدم‌ها را در منطقه‌ی اقدام می‌توانید محدودکنید نه در منطقه‌ی عدم‌اقدام.

پدربزرگ خاطره‌ی بوها را دوست‌دارد نه خودِ بوها را. او سال‌هاست که شامه‌اش به‌درستی کار نمی‌کند.

زخم‌هایی شفاناپذیر در قلب‌هایمان داریم، ‌و تا زنده‌ییم خواهیم‌داشت.

هرگز به مرگِ پدربزرگ، بدونِ گریستنی دردمندانه در خلوت نمی‌اندیشیدیم، و تازه از این اندیشه هم به‌شدّت می‌گریختیم.

از دانشمندان و سیاستمداران بخواهید که به نهضتِ عظیم عصر سوم بپیوندند؛ عصری که در آن، انسان آلتِ فعلِ علم نیست، بلکه علمْ ابزار دستِ آدم‌هاست...