بریده‌هایی از کتاب آدم شدن چه مشکل! (خودسازی و تربیت نفس در کلام و آثار امام خمینی(ره))

خارج هیچ مربوط نیست، دنیا من هستم.

ریشهٔ حبّ دنیا هم حبّ نفس است که آن هم حبّ دنیا است.

به غنی مطلق بپیوند تا از هرکس جز او غنی شوی

سرمنشأ همهٔ کمالات، وارسته شدن نفس از تعلقات است

از این دشمن بزرگ انسانیت و معنویت غافل مشو. گاهی که در جلسات انس با دوستان هستی، خطاهای بزرگ این عضو کوچک را آن‌قدر که می‌توانی شمارش کن و ببین با یک ساعت عمر تو که باید صرف جلب رضای دوست شود چه می‌کند و چه مصیبت‌ها به بار می‌آورد که یکی از آن‌ها غیبت برادران و خواهران است. ببین با آبروی چه اشخاصی بازی می‌کنی و چه اسراری را از مسلمانان روی دایره می‌ریزی و چه حیثیاتی را خدشه‌دار می‌کنی و چه شخصیت‌هایی را می‌شکنی؟ آن‌گاه این جلسهٔ شیطانی را مقیاس بگیر و ملاحظه کن در یک سال، در همین امر پیش پا افتاده چه کردی و در پنجاه شصت سال دیگر چه خواهی کرد و چه مصیبت‌ها برای خود به بار خواهی آورد. در عین حال آن را کوچک می‌شماری، و این کوچک شمردن از حیله‌های ابلیس است که خداوند به لطف خود، ما را همگی از آن مصون دارد.

این شیفتگان که در صراطند همه جویندهٔ چشمهٔ حیاتند همه حق می‌طلبند و خود ندانند آن را در آب به دنبال فُراتند همه

دخترم! سرگرمی به علوم، حتی عرفان و توحید [هم] اگر برای انباشتن اصطلاحات است ـ که هست ـ و برای خود این علوم است، سالک را به مقصد نزدیک نمی‌کند که دور می‌کند؛ «العِلمُ هُوَ حِجابُ الاَکبر» و اگر حق‌جویی و عشق به او انگیزه است که بسیار نادر است، چراغ راه است و نور هدایت؛ «العِلمُ نُورٌ یَقذِفُهُ اللّهُ فی قَلبِ مَن یَشاءُ» و برای رسیدن به گوشه‌ای از آن، تهذیب و تطهیر و تزکیه لازم است. تهذیب نفس و تطهیر قلب از غیر او، چه رسد به تهذیب از اخلاق ذمیمه که رهیدن از آن بسیار مجاهده می‌خواهد، و چه رسد به تهذیب عمل از آن‌چه خلاف رضای او (جلّ‌وعلا) است، و مواظبت به اعمال صالحه از قبیل واجبات که در رأس است و مستحبات به قدر میسور و به قدری که انسان را به عُجب و خودخواهی دچار نکند.

بدان که اوّل شرط از برای مجاهد در این مقام و مقامات دیگر، که می‌تواند منشأ غلبه بر شیطان و جنودش شود، حفظ طائر خیال است. چون که این خیال مرغی است بس پرواز کن که در هر آنی به شاخی خود را می‌آویزد، و این موجب بسی از بدبختی‌ها است. و خیال یکی از دستاویزهای شیطان است که انسان را به واسطهٔ آن بیچاره کرده به شقاوت دعوت می‌کند.

خیالات فاسدهٔ قبیحه و تصوّرات باطله از القائات شیطان است که می‌خواهد جنود خود را در مملکت باطن تو برقرار کند

فرصت را غنیمت بشمار، و تا عمر باقی است و قوای تو در تحت تصرف تو است و جوانی برقرار است و اخلاق فاسده بر تو غالب نشده و ملکات رذیله بر تو چیره نگردیده، چاره‌ای کن و دوایی برای رفع اخلاق فاسده و قبیحه پیدا کن و راهی برای اطفاء نائرهٔ شهوت و غضب پیدا نما.

کوشش کنید که هر قدمی که برای علم برمی‌دارید، برای عمل ظاهری و برای اعمال باطنی، ایجاد تقوا در خودتان، ایجاد استقامت و امانت در خودتان بکنید که تزکیهٔ نفس کرده باشید؛ نفس خودتان را مهار کرده باشید. نفس انسان سرکش است و سرکشی آن، انسان را به زمین می‌زند.

پاک شدن در این عالم سهل و آسان است، تغییرات و تبدیلات در این نشئه خیلی زود واقع می‌شود، و اما در آن عالم تغییر به‌طور دیگری است و زوال یک ملکه از ملکات نفس، قرن‌ها طول دارد.

این چند روز دنیا رفتنی است، این ریاست‌ها رفتنی است، آن‌چه که به جا می‌ماند این است که ما چه کردیم و در محضر مقدس حق‌تعالی چه‌کاره هستیم. این اگر اصلاح بشود، همه‌چیز اصلاح می‌شود.

هر که بهتر لباس می‌پوشید و شیک‌تر بود در لباس، ارزشش پیش مردم بیشتر بود. و هر زنی که آرایشش به طرز اروپایی بود و لباسش از آن‌جا الهام می‌گرفت، این پیش زن‌ها هم ارزشش زیادتر بود، البته پیش اکثر. ارزش‌ها همه به امور مادی بود.

دخترم! عُجب و خودپسندی، از غایت جهل به حقارت خود و عظمت خالق است. اگر اندکی به عظمت خلقت به اندازه‌ای که تاکنون بشر با همهٔ پیشرفت علم به شمّه‌ای از آن آگاه شده است تفکر شود، حقارت خود و همهٔ منظومه‌های شمسی و کهکشان‌ها را ادراک می‌کند و عظمت خالقِ آن‌ها را اندکی می‌فهمد و از عُجب و خودبینی و خودپسندی خود اظهار خجلت و احساس جهالت می‌نماید.

«خداوند تعالی به یکی از انبیای خود خطاب کرد که یکی را که از خود بدتر می‌دانی به ما عرضه کن، و او لاشهٔ مردار حماری را چند قدم کشاند که عرضه کند و پشیمان شد. خطاب شد که اگر آورده بودی از مقام خود سقوط کرده بودی».

غرورها و امیدهای کاذب شیطانی را کنار گذار و کوشش در عمل و تهذیب و تربیت خود کن که رحیل بسیار نزدیک است و هر روز که بگذرد و غافل باشی دیر است.

این اسارت و رقیّت، از اموری است که انسان را همیشه در زحمت و ذلت و رنج و تعب دارد. و انسان با شرف و عزت‌نفس، باید با هر وسیله و جدیّت، خود را از آن پاک و پاکیزه کند. و پاک شدن از این کثافت و رهایی از این قید خواری و مذلّت، [وابسته] به معالجهٔ اساس نفس است، و آن با علم و عمل نافع صورت گیرد.

تقوا داشته باشید تا بر همهٔ مشکلات غلبه بکنید. با خدا باشید و از هیچ‌چیز باک نداشته باشید. اتّکال به خدا بکنید و از هیچ‌چیز نترسید وقتی که تقوا بود، وقتی با خدا بودیم، باک نیست که مردم از ما اعراض کنند، دنیا پشت بر ما بکند. باک نباید داشته باشیم، برای این‌که خدا با شما است. و اگر خدای نخواسته عنایت او برداشته شد، همهٔ عالم هم که با شما باشند فایده ندارد.

دخترم! سعی کن اگر اهلش نیستی و نشدی، انکار مقامات عارفین و صالحین را نکنی و معاندت با آنان را از وظایف دینی نشمری. بسیاری از آن‌چه آنان گفته‌اند در قرآن کریم به‌طور رمز و سربسته، و در ادعیه و مناجاتِ اهل عصمت، بازتر آمده است و چون ما جاهلان از آن‌ها محرومیم، با آن به معارضه برخاستیم.