بریده‌هایی از کتاب العبد: شرح احوالات و زندگانی جامع فقه و عرفان حضرت آیت الله‌العظمی محمد‌تقی بهجت فومنی ( ره )

از او می‌پرسند: اولین مرحلۀ سیر و سلوک به سوی خدا چیست؟ جواب می‌دهد: «اینکه حلال خدا را حلال بدانید و حرام خدا را حرام!»

در کیش ما به غیر تو دیدن بود حرام گر دیده بر حرام کنم خون من حلال

خود مکرر می‌فرمود: «بنده مراجعه به زندگی علما را به منزلۀ مراجعه به کتب اخلاق می‌دانم بلکه به مراتب از کتب اخلاق هم بالاتر است چون اصلاً اخلاقیات را مجسم می‌کنند. اگر کتب اخلاق را بخوانی تصور می‌کنی، اما این‌ها با حرکاتشان، با رفتارشان، با وجودشان در همۀ شئونات، اخلاق مجسم هستند.»

«هیچ ذکری بالاتر از ذکر عملی نیست و هیچ ذکر عملی بالاتر از ترک معصیت در اعتقادات و اعمال نیست.

ترک گناه مثل چشمه‌ای است که همه‌چیز را خود به دنبال دارد. شما گناه را ترک کنید، دستورات بعدی و عبادات دیگر خودبه‌خود به سمت شما می‌آید.»

«قیام در نماز به منزلۀ صحبت دو دوست است. هرچند صحبت از یک چیز است اما مسئلۀ آقا و نوکری است یعنی سراپا حاضرم برای خدمت و عبودیت. مثل چوبی که بی‌حرکت ایستاده است یا مثل شاخه‌ای که هیچ اراده‌ای از خود ندارد و به هر طرف باد ببرد حرکت می‌کند، به عبارت دیگر قیام بنده در نماز اظهار عبودیت و سکون است و اینکه هیچ حرکتی از خود ندار

«رفع یدین پشت سر انداختن غیر خدا است. با این حال بعضی از ماها طوری نماز می‌خوانیم کأنه داریم به خدا احسان می‌کنیم.»

«اینکه در روایات آمده است هرکس در چهل روز عالمی را زیارت نکند، قلبش می‌میرد و همچنین “زیارَةُ العُلَمَاءِ أحَّبُّ اِلَیَ اللهِ تَعَالی مِن سَبعیِنَ طَوَافاً حَولَ البَیت” زیارت علما در نزد خدا محبوب‌تر از هفتاد طواف نمودن در گرد خانۀ خدا می‌باشد، مصداق بارز علما آیت‌الله بهجت هستند.»

مِی خواهم و معشوق و زمینی و زمانی کو باشد و من باشم و اغیار نباشد

پانزده‌سال پیش سنم کم بود و خجالت نمی‌کشیدم. آقا که از حرم آمدند بیرون، گفتم: آقا، ما که جوانیم از پا افتادیم، شما خسته نمی‌شوید؟ آقا حرفی نزد. تمام رواق‌ها و صحن‌ها را طی کرد، تمام افرادی را که یادش می‌آمد دانه‌دانه برایشان فاتحه می‌خواند. بعد از صحن که بیرون آمد در خیابان به جایی رسیدیم که دیگر می‌خواستیم از هم جدا شویم. ایشان اشاره کرد، رفتم جلو دست کرد از جیبش پولی به من داد و گفت: به مغازۀ عطاری مراجعه کن و از او داروی عین‌، شین، قاف (یعنی عشق) طلب کن، بگیر و مصرف کن تا خسته نشوی!

سرّ پیشرفت آیت‌الله بهجت در همان توصیۀ همیشگی او یعنی ترک گناه نهفته است

«ایشان تأکید به سکوت می‌فرمودند البته نه سکوت مطلق، چون سکوت مطلق گاهی موجب ترک واجب می‌شود و جایز نیست. یک وقت در ماشین خدمت ایشان بودم. در قلبم گذشت کاش آقا امروز مطلبی که کارگشا باشد به ما می‌فرمود. همین‌که این مطلب در قلبم خطور کرد، آقا این شعر را خواندند: لب ببند و چشم بند و گوش بند گر نبینی سِرّها بر من بخند بعداً دیدم در دیوان اشعارش به همین مطلب اشاره فرموده است: گفت خواجه این سه دروازه ببند تا ببینی سرّها این است پند چشم و گوش و لب و آن مولودها خود رها از دست این‌ها می‌نما این اشعار اشاره است به آن روایت شریف که می‌فرماید: هرکس شرّ سه چیز را نگه دارد از تمام شرور خودش را نگه داشته: از زبان و شکم و شهوتش.»

آنجا که خداوند وعده می‌دهد و الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا

«روزی یکی از مسئولین خدمت آقا رسیدند و گفتند: ما را نصیحت کنید. آقا فرمودند: من مطلبی از خودم ندارم ولی بزرگان ما این‌چنین بودند که همیشه در اطرافشان کسانی را می‌گذاشتند که از آن‌ها انتقاد بکنند و بگویند این سم را نخور و این آب را بخور.»

از عبادت چه می‌دید، نمی‌دانیم اما همین جمله بس از ایشان که اگر مردم لذت نماز را بدانند خواهند دانست که در دنیا لذتی بالاتر از این نیست

آن که دائم هوس سوختن ما می‌کرد کاش می‌آمد و از دور تماشا می‌کرد

«اهانت‌ها را زیاد به دل نمی‌گرفت، خیلی مراعات می‌کرد. اگر ناراحت می‌شد ناراحتی را در خودش فرو می‌ریخت و کظم‌غیظ می‌کرد. اگر می‌دید هیچ راهی ندارد و طرف دست‌بردار نیست، بلند می‌شد از مجلس می‌رفت به جای اینکه برخورد بکند یا حتی جوابی بدهد. معتقد بود در این روابط باید به صورت کلی جوابگویی کنار گذاشته شود چون هیچ ثمره‌ای ندارد. برخوردکردن را طبیعت حیوانی اقتضا می‌کند که اگر آن یکی شاخ زد این یکی هم شاخی بزند یا دوتا شاخ بزند اما انسانیت از آنجا شروع می‌شود که تلافی نکند. معتقد بود که انسان باید تحمل و شرح‌صدر داشته باشد، این‌ها را جدی نگیرد و به خدا واگذار کند یا اینکه به دفتر شرع مراجعه کند و طوری‌که الان وظیفه‌اش است عمل کند که طرف مقابل نیز همین رفتار را بکند و قضیه حل شود ولی اگر آن یکی بگوید این هم بگوید دیگر حد یقفی نخواهد داشت.»

«حاضر نبودند از عبادات خودشان کم بگذارند. همین اواخر می‌فرمودند: به تجربه ثابت شده که اگر از عبادات کم نگذاریم عملی که یک‌ساعت وقت لازم دارد در ده دقیقه تمام می‌شود.»

«حضرت نبی‌اکرم (ص) فرمود: “ألا أخبِرُکمْ بِدائِکمْ مِن دَوائِکمْ قُلْنَا بَلَی یا رَسُولَ‌اللهِ قَالَ دَاؤُکمُ الذُّنُوبُ وَ دَواؤُکمُ الاسْتِغفَار”، “پیامبر (ص) فرمود: آیا شما را از درد و درمانتان آگاه نکنم؟ گفتیم: چرا، یا رسول‌الله. فرمود: دردتان گناه و درمانتان استغفار است.

«می‌فرمود: هر وقت ناراحتی داشتی بیا و همه را به من بگو که سنگ صبوری داشته باشی، مبادا در دلت بریزی!