بریده‌هایی از کتاب موازنه

می‌شود. ما آنها را اختلالات آتروفیک، دفرمیک، و آمورفیک طبقه‌بندی و نام‌گذاری کرده‌ایم و برای هرکدام، هم تعریف، هم آسیب‌شناسی و هم نمونه‌هایی مطرح کرده‌ایم. پس از بخش بسیار مهم آسیب‌شناسی فرم‌شناختی شعر نوین معاصر، در بخش دوم این جستار به سراغ تشریح نظریهٔ لوتمان خواهیم رفت. به‌دلیلِ کم بودن منابع مشخصاً فرمالیستی در شعر امروز، اگر این جستار کمی طولانی شده، ناچار بوده‌ایم. تنها در این صورت معلوم می‌شود چرا لوتمان و نظریه‌اش برای شعر امروز ما مهم است و دلیل انتخاب این نظریه و نیاز شدید به این انتظام‌بخشی تئوریک نیز روشن خواهد شد. فراز و فرود مدرنیسم در شعر فارسی معاصر شعر مدرن فارسی، در حالی ماه‌های آخر قرنِ معاصرش را به پایان می‌برد که پس از گذشتن از فرازوفرودهای پرشمار، به‌نحو بی‌سابقه‌ای

لازم است بدانیم انسان بدون طرحواره نمی‌تواند هیچ‌گونه نظام و سازماندهی در مناسبات اجتماعی‌اش داشته باشد. همهٔ طرحواره‌ها درست یا نادرست نیستند. مشکل از طرحواره‌های ناکارآمد است، وقتی در جای طرحواره‌های سازگار بنشینند. طرحواره‌هایی که به‌دنبالِ انواع خطاهای شناختی پدید آمده‌اند، ولی ما به آن آگاهی نداریم، چراکه از ناخودآگاه ما برخاسته‌اند. به همین سیاق، بدون طرحواره نمی‌توان زیست ادبی داشت، اما مشکل از طرحواره‌هایی است که ناسازه و ناکارآمدند! بدون طرحواره انسان خردمند قادر به شناخت و مطابقت با جهان نیست، اما طرحواره‌های ناکارآمد باعث اختلال در ذهن و زبان و رفتار انسان خواهند بود.

ما، بدون آنکه علتش را بدانیم، تمایل داریم در برابر اطلاعات جدیدی که با طرحواره‌هایمان در تناقض است مقاومت نشان دهیم یا آنها را نادیده بگیریم و حذف کنیم یا خطاهای طرحوارهٔ قبلی را به‌شکلی توجیه کنیم که خطا نبوده‌اند!