بریده‌هایی از کتاب غلبه بر حسادت

پس در اکثر موارد، رنجی که می‌بریم برای آن است که احساس می‌کنیم قدر و منزلتی که حقیقتاً برای خود قائلیم خدشه وارد شده است. تصور می‌کنیم چون دیگری چیزی دارد، پس لابد ما چیزی را از دست داده‌ایم، یا اگر دیگری چیزی دارد و ما نداریم، برای آن است که ما از او پایین‌تریم.‌

تمرین ۱ دست‌کم روزی دو دقیقه دربارهٔ آنچه دارید و دیگران ندارند تمرکز کنید. تمرین ۲ دست‌کم روزی دو دقیقه سعی کنید، اثر استحقاق را در موفقیت فردی بیابید که به او حسادت می‌کنید. تمرین ۳ دست‌کم روزی دو دقیقه با نسبی کردن ارزش آنچه به آن حسادت می‌ورزید، برای خود دلایل عاقلانه بیاورید.

آزرده‌خاطر بود که چرا ‘‘بدون زحمت’’ و فقط به دلیل تغییر زمانه از چیزهایی بهره‌مند شده است که او همیشه در آرزویش بوده است

حسود هستیم چون خیال می‌کنیم در مقایسه با فردی که به او حسادت می‌کنیم حقوق بیش‌تری داریم.

چرا غصه دارم؟ دقیقاً از چه زمانی این‌طور شدم؟ اگر شروع این احساس در ما با دیدن خوشی یا موفقیت دیگران (یا صرف فکر کردن به آن‌ها) باشد، علامت آن است که ما حسود هستیم.

بود.» یا در خصوص گالیله، آیا واقعیت این نبود که چون مخالفانش به ارزش پیشرفت‌های علمی او واقف بودند و خود را در این زمینه، قادر به مباحثه با او نمی‌دیدند، دامنهٔ بحث را به مذهب کشاندند؟ ممکن است به دلیل آن‌که هنوز شرایط بروز حسادت در ما فراهم نشده باشد، تصور کنیم ذات حسودی نداریم، مثلاً در کنار کسانی باشیم که چیزی در خور حسادت نداشته باشند، یا برعکس، از محاسنی برخوردار باشند که در خود توان برابری با آن‌ها را نبینیم. اما کافی است با کسی در ارتباط قرار بگیریم که چیزی داشته باشد که بیش از همه آرزویش را داریم، یا تصور کنیم استحقاق آن چیز را داریم، تا حسادت در ما فعال شود.

این احساس بی‌عدالتی منشأ دردناک‌ترین حسادت‌هاست. به خصوص برای کسانی که خودخواه‌ترند، دارایی اشخاص و برخورداری‌شان از محبت دیگران، واقعاً غیرقابل تحمل است.

چون درست یا غلط، تصور می‌کنیم ما را کنار گذاشته‌اند و تحقیر شده‌ایم، پس از بقیه پایین‌تریم. این احساس باعث ایجاد افکار منفی (احساس حقارتمان یا بی‌عدالتی دنیا) و بروز واکنش منفی (با تلخی با دیگری برخورد می‌کنیم یا مستقیماً به او آزار می‌رسانیم) در ما می‌شود.

ارسطو می‌گوید: «فعالیت‌های خوبی که برای کسب شهرت و احترام انجام می‌دهیم و فعالیت‌هایی که در آن‌ها تشنهٔ افتخاریم، همچنین وقایع خوشایندی که برایمان پیش می‌آیند، همگی جایی برای حسرت باقی می‌گذارند، به خصوص مواردی که مایهٔ طمع باشند، یا بابتشان دینی را بر گردنمان احساس کنیم، یا چیزهایی که به دست آوردنشان کمی باعث افزایش برتری، یا جبران عقب‌ماندگی ما باشند.»

شخص اگر غرق نشود، دست‌کم از خشم طوفان‌های حسادت، سخت تکان خواهد خورد.

وقتی حسادت شدید باشد، احساس گناهی که در بالا شرح داده شد، به رنجی شدید تبدیل می‌شود که اکثراً با فشرده شدن قلب آغاز می‌شود. حال درمی‌یابیم که چرا استاد الهی در این‌باره می‌گوید: «حسادت، به اسیدی می‌ماند که ابتدا به ظرف خود حمله می‌برد.»

فیلسوفی چون اسپینوزا این احساس را جزو «امیال غم‌انگیز» طبقه‌بندی می‌کند.

ـ اثرات روانی، یعنی نتیجهٔ حسادت بر حالت‌های روانی یا خلق و خوی فرد حسود. اثرات رفتاری؛ چطور برخی رفتارها نشانهٔ مسلم حسادت محسوب می‌شوند؟ ـ اثرات ذهنی، چه مربوط به ذهن حسود باشند، چه فردی که به او حسادت می‌شود. ـ اثرات روحی و به طور کل تأثیراتی که بر رابطهٔ ما با مبدأ الهی می‌گذارد.

لازم است برای تشخیص حسادت در خود، با شناخت آثار و علائم آن شروع کنیم.

ما می‌فهمیم که حسودیم، اما پذیرفتنش آسان نیست.

حسادت معنوی حسادت، همهٔ زمینه‌ها حتی مذهب و معنویت را هم در بر می‌گیرد. در این زمینه‌ها هم همان ساز و کار (مکانیسم)‌ عمل مشاهده می‌شود، میلِ دستیابی به چیزی، موقعیت رقابت، کمبود، ترس از دست دادن، عقب ماندن یا کنار گذاشته شدن. تفاوت فقط در این است که در این زمینه، موضوع حسادت توجه الهی، استعدادهای خاص، تسهیلات، قدرت‌ها، افتخارات یا گیرایی معنویت، یا حتی مددرسانی (این‌که خدا به چه کسی بیش‌تر کمک کند) است.

به چه حسادت می‌کنیم؟ چیزی که بیش از همه حسادت ما را برمی‌انگیزد، این است که دیگری چیزی را که از دید ما یا اجتماع باارزش است در اختیار داشته باشد، یا امکان به دست آوردنش را داشته باشد. مثلاً اگر با دیدن اتومبیل جدید همسایه ناراحت می‌شویم، دلیلش آن است که برای داشتن اتومبیل زیبا یا وجههٔ اجتماعی یا ظواهر، ارزش قائلیم. در فیلم آمادئوس ساختهٔ میلوس فورمن (داستان زندگی ولفگانگ آمادئوس موتسارت، موسیقی‌دان نابغهٔ اتریشی)، سالییری (موسیقی‌دان ارشد دربار اتریش، همعصر با موتسارت) در حالی که به نبوغ موسیقی در موتسارت حسادت می‌کند، دربارهٔ او می‌گوید: «او بُت من بود.»

(حتی در رقابت فرضی یا ذهنی): «زنی بود که اصلاً از او خوشم نمی‌آمد. همه چیزش مرا ناراحت می‌کرد، طرز حرف زدنش، عقیده‌هایش، طرز لباس پوشیدنش و غیره. در واقع، می‌شود گفت که از او متنفر بودم. اما برعکس، همسری داشت بسیار دوست‌داشتنی؛ یعنی صفات زیادی داشت که از نظر من تحسین‌برانگیز بودند، حتی بیش‌تر از تحسین‌برانگیز ... اما در حقیقت بین سطح او و سطح من شکاف عمیقی وجود داشت (محاسن، قابلیت‌ها، سطح معلومات، ردهٔ اجتماعی و غیره). متوجه شدم، به این زن شدیداً حسادت می‌کنم. احساس می‌کردم او رقیب من است، در حالی که همهٔ ماجرا کاملاً ذهنی بود.»

میدان عمل ارسطو می‌گوید: «فعالیت‌های خوبی که برای کسب شهرت و احترام انجام می‌دهیم و فعالیت‌هایی که در آن‌ها تشنهٔ افتخاریم، همچنین وقایع خوشایندی که برایمان پیش می‌آیند، همگی جایی برای حسرت باقی می‌گذارند، به خصوص مواردی که مایهٔ طمع باشند، یا بابتشان دینی را بر گردنمان احساس کنیم، یا چیزهایی که به دست آوردنشان کمی باعث افزایش برتری، یا جبران عقب‌ماندگی ما باشند.»

مرحلهٔ سوم: دچار حسادت شده‌ایم و در حالی که ابتکار عمل حمله‌ها را هم به دست گرفته‌ایم، این احساس را بروز می‌دهیم. مثلاً شایع می‌کنم فردی که موفق شده، تقلب کرده است، یا نقاط ضعف او را برملا می‌کنم؛ مثلاً: او موفق شده، اما رفتارش با بقیه تحقیرآمیز است ... این بار، فرد حسود خود عامل بدگویی و رفتار بدخواهانه با کسی قرار می‌گیرد، که به او حسادت می‌کند.