بریده‌هایی از کتاب زندگی و سلوک آیت‌الله حاج شیخ حسنعلی اصفهانی (نخودکی)

اول آنکه در آغاز هر کار بگوید: «بسم الله الرحمن الرحیم.» دوم آنکه چون نعمتی از راه حلال نصیبش گردد، بگوید: «الحمد لله رب العالمین» . سوم آنکه چون خطا و لغزشی کند، گوید: «استغفر الله ربی و اتوب الیه» . چهارم آنکه چون غم و اندوه بر او هجوم آورد، گوید: «لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» . پنجم آنکه چون تدبیر کاری کند، گوید: «ما شاء الله کان» . ششم آنکه چون از ستمگری هراس کند، گوید: «حسبنا الله و نعم الوکیل»

«از نزد خدا آمده‌ایم و بازگشت ما نیز به سوی اوست، امّا برای چه کار آمده ایم؟ برای عبادت و خداشناسی، ولی چرا خداوند (لیعبدون) گفت و (لیعرفون) نفرمود؟ برای اینکه بفهماند که طریق خداشناسی منحصر است به بندگی و عبادت. زیرا که آدمی به هر کس که نزدیکتر شد، شناساییش از او بیشتر می‌شود و شناسایی هر کس نسبت به خداوند با اندازۀ قرب او به خدا است. این است که در همۀ عبادات نیت و قربت شرط است و هر عبادتی را به وقت نیت می‌گویی قربه الی الله.»

پیامبر: ای جبراییل تفسیر قناعت چیست؟ جبراییل: قناعت آن است که بندۀ خدا به بهرۀ خویش از دنیا خشنود باشد. به کم بسازد و سپاس ولی نعمت خویش به جای آورد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «انّ الدین عند الله الاسلام و الاسلام هم التسلیم» . یعنی: «دین در نزد خداوند اسلام است، و اسلام چیزی جز تسلیم نیست» .

حکمت گمشدۀ مؤمن است؛ باید که در کسب آن بکوشید؛ گرچه نزد مشرکی یافت شود، که شما از مشرکان به داشتن حکمت سزاوارترید.»

«خداوند متعال، عقل را سه جزء فرمود. عاقل کامل کسی است که این اجزاء در وی باشد و آنکس که از این سه جزء خالی باشد، تهی از عقل و فرزانگی است. اجزاء سه گانه عقل عبارت است از: معرفت نیکو نسبت به ذات حق تعالی و اطاعت از او و صبر و شکیبایی در برابر اوامر پروردگار.»

پیامبر: ای جبراییل حقیقت یقین چیست؟ جبراییل: هر بنده‌ای که یقین در دلش جای گرفته است چنان برای خدای خود عمل می‌کند که گویی پروردگار را به چشم مشاهده می‌کند و می‌داند که اگر او قادر به دیدن خداوند نیست بی شک خدای او را می‌بیند. این چنین بنده‌ای را قطع و یقین است که هر چه به وی رسیده است باید که به او می‌رسید و آنچه به او نرسیده است باید که به او نمی‌رسید. ای پیامبر اقسام توکل بر خدا و مدارج زهد و پارسایی اینها است.

پیامبر: توکل چیست؟ جبراییل: آنکه آدمی یقین داشته باشد که از سوی مخلوق سود و زیانی به او نمی‌رسد و از غیر خدا مأیوس باشد. در چنین حال است که بندۀ خدا، جز به خاطر خداوند خود کاری نخواهد کرد و به هیچکس جز او چشم امید نخواهد داشت و از هیچ چیز جز خداوند متعال خائف و ترسان نخواهد بود و طمع از غیر منقطع خواهد ساخت. آری این است معنی و حقیقت توکل به خدا.

نزول نعمت «پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس که خواهد خانه‌اش به نعمت آباد باشد، به ذکر شش گانه زیر پردازد: اول آنکه در آغاز هر کار بگوید: «بسم الله الرحمن الرحیم.» دوم آنکه چون نعمتی از راه حلال نصیبش گردد، بگوید: «الحمد لله رب العالمین» . سوم آنکه چون خطا و لغزشی کند، گوید: «استغفر الله ربی و اتوب الیه» . چهارم آنکه چون غم و اندوه بر او هجوم آورد، گوید: «لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» . پنجم آنکه چون تدبیر کاری کند، گوید: «ما شاء الله کان» . ششم آنکه چون از ستمگری هراس کند، گوید: «حسبنا الله و نعم الوکیل» .

ارکان ایمان امام رضا علیه السلام فرمود: «الایمان اربعه ارکان: التوکل علی الله و التفویض الی الله و الرضا بقضاء الله و التسلیم لامر الله» «ایمان را چهار رکن است: توکل بر خدا و تفویض امور به او و رضا به خواستۀ پروردگار و تسلیم در برابر امر حق.»