بریده‌هایی از کتاب ایران، بر لبه تیغ

جامعهٔ ایرانی را می‌توان «جامعهٔ مسائل حل‌نشده» خواند

حکومتی که قدرت زیرساختی داشته باشد به تأمین خدمات لازم برای حفظ نظم، کسب رضایت، مشروعیت و مقدمات پیشرفت اقتصادی در سراسر قلمرو خود می‌پردازد، اما حکومتِ فاقد قدرت زیرساختی، به صورتی فزاینده به خشونت و اعمال قدرت استبدادی متمرکز نیاز دارد.

۷- حاکمیتی دموکراتیک است که در آن نظامیان تحت کنترل غیرنظامیان باشند و کاری فراتر از دستورات منتخبان اکثریت انجام ندهند.

حکومت‌ها به میزانی که قدرت زیرساختی‌شان (قدرت مذاکره با جامعه، تصمیم‌گیری با کمک جامعه و اعمال تصمیم از طریق نظام اداری منسجم) کمتر است نیاز بیشتری به اعمال قدرت جبارانه علیه جامعه دارند و همین امر منشأ تنش، بی‌ثباتی سیاسی و زوال اجتماعی-اقتصادی خواهد شد. تمامی حکومت‌ها ترکیبی از هر دو قدرت را اعمال می‌کنند، اما دولت کارآمد و مؤثر عمدتاً بر قدرت زیرساختی مبتنی است، قدرتی منتهی به توسعه، رضایت اجتماعی و مشروعیت.

در یک ساختار معیوب دست بر هر کجا بگذاری به قول معرف داد یک عده در می‌آید چون در آن بخش مشخص منافعی هست که همه را به هم وصل می‌کند. شما نمی‌توانید برای مبارزه بافساد، ساده‌لوحانه و مثل جریان به اصطلاح عدالت‌خواه عمل کنید چون سرنخ را که بالا بکشید کل کلاف بال می‌آید و عدالت‌خواهی شما هم همین‌جا تموم می‌شود.

۷- حاکمیتی دموکراتیک است که در آن نظامیان تحت کنترل غیرنظامیان باشند و کاری فراتر از دستورات منتخبان اکثریت انجام ندهند.

جامعهٔ تحریک‌پذیر، بی‌اعتماد، زودباور نسبت به کاستی‌ها و دیرباور نسبت به نقاط مثبت، عصبانی و ناآرام است. کدام عوامل می‌توانند این وضعیت را تبیین کنند؟

«یک قدم پیشرفت که واقعاً محقق شود بر آرزوهای درازی که جامهٔ عمل نمی‌پوشند برتری دارد.»

حکومت ماشینی است که باید ظرفیت حرکت مؤثر را داشته باشد و هم‌زمان پاسخ‌گو نیز به شمار رود. دولتِ توانمندِ غیرپاسخ‌گو مثل حکومت هیتلر می‌شود، و حکومت ضعیف دیر یا زود چنان فرو می‌پاشد که نمی‌تواند حداقل‌های نظم را هم برقرار کند، چه رسد به این‌که پاسخ‌گو باشد. دموکراسی در میان‌مدت و درازمدت فقط در جوامعی با دولت‌های توانمند دوام می‌آورد.

۱- مجلس فاقد استقلال برای در دستورکار قرار دادن اصلاحات قانونی مناسب یا اعمال نظارت‌های ضروی است. ۲- اغلب نمایندگان مجلس، منافع شخصی خود را دنبال می‌کنند. ۳- مجلس فاقد طرح و برنامه‌ای مشخص برای اصلاحات سیاست‌گذارانه است. ۴- ارجحیت محلی‌گرایی بر منافع ملی در کردار نمایندگان و آراءشان غلبه یافته است. ۵- دانش و سیاست‌پژوهی جایگاه شایسته‌ای در رفتار نمایندگان و خروجی‌های مجلس ندارد. ۶- مجلس و نمایندگان آن در قبال عملکردشان پاسخ‌گو نیستند.

است در جامعه نفوذ کند، روابط اجتماعی را تنظیم نماید، منابع لازم را از جامعه استحصال کند و این منابع را در جهات تعیین شده تخصیص دهد (Migdal, ۱۹۸۸, P. ۴).

ژوئل میگدال دولتی را قوی می‌خواند که قادر

رسیدن به اهدافی نظیر تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی، کاهش مصرف انرژی، تعدیل بحران محیط زیست، پایدارسازی تأمین مالی بهداشت و سلامت، یا پایدارسازی صندوق‌های بازنشستگی نیازمند اخذ تصمیماتی است که با منافع کوتاه‌مدت بسیاری در تعارض قرار دارد.

در ایران ترکیبی از تصلُّب و تجمیع قدرت در دست گروه‌های معدود و خاص، فساد برآمده از انحصارات و تسخیر سیاست در خدمت منافع خاص، ضعف فزایندهٔ نظام اداری و در نتیجه سیاست‌گذاری‌های نادرست، و فشار فزایندهٔ تحریم‌ها و سیاست خارجی پرتنش، هرچه بیشتر قدرت زیرساختی حکومت را می‌فرساید. افول قدرت زیرساختی و ناتوانی در حفظ کارکردهای اصلی حکومت (با نشانه‌های: سقوط ارزش پول ملی، افزایش شدید نابرابری، ضعف در خلق ثروت و بازتوزیع عادلانهٔ آن، اِعمال قانون، و توانایی حفظ و توسعه ابزارهای ارتباطی) بر نیاز حکومت به استفاده از قدرت استبدادی اضافه می‌کند. استفاده از خشونت (از تلاش برای فیلترینگ گرفته تا برخورد با فعالان اجتماعی) محصول افول قدرت زیرساختی است

دموکراسی در میان‌مدت و درازمدت فقط در جوامعی با دولت‌های توانمند دوام می‌آورد. دولت توانمند ابداً به معنای دولت مداخله‌گر نیست. در آلمان امروز حکومت توانمند است، اما دست به دخالت در هر چیزی نمی‌زند. دولتِ توانمندی که با قیدوبندهای دموکراتیک ناشی از بسط توانمندی‌های جامعهٔ مدنی محدود شده باشد رفتاری عادلانه‌تر خواهد داشت

جامعهٔ مسائل حل‌نشده؛ جامعه‌ای که در آن مشکلات به نحوی رضایت‌بخش موضوع رسیدگی یا تعدیل قرار نمی‌گیرند و هر دردی بر دردهای دیگر بار می‌شود و چونان شبحی در فضای اجتماعی باقی می‌ماند، به صورتی‌که حافظهٔ جمعی آن را به مثابه زخمی روباز همواره به یاد می‌آورد، بدون آنکه التیام دهد. مسائل جامعهٔ ایرانی «بدخیم» شده‌اند. این مناسب‌ترین تعبیری است که در سالیان گذشته برای توصیف مشکلات پرشمار پیش روی جامعه، بالاخص در عرصه‌های توسعهٔ اقتصادی و سیاسی یافته‌ام.

امیدوار به ساختن ایرانی که در آن همه پدران و مادران به زندگی و آینده نیک فرزندان خود شادمانه بنگرند

دولت‌ها در ایران دیگر نمی‌توانند کلنگ ساخت‌وساز و قیچی بریدن روبان افتتاح زیرساخت‌ها را در دست بگیرند. دولت در ایران اگر می‌خواهد تسهیل‌کننده و تسریع‌کنندهٔ جریان توسعه باشد، باید گسترهٔ دانایی‌اش از سازوکارهای تنظیم‌گری مؤثر را افزایش دهد، به مردم تکیه کند تا حمایت اجتماعی لازم برای اعمال تغییرات در ساختار منافع مبتنی بر اقتصاد سیاسی موجود به دست آورد، و از مسیر گفت‌وگوی واقعی با جامعه، سازوکارهای حکمرانی را بهبود بخشد. دولت در ایران باید به دنبال تغییرات بنیادین قاعدهٔ بازی باشد، قواعدی از همان جنس که بازی والیبال را کاملاً متحول کرد.

نتیجه راهبردی کتاب توانمندسازی حکومت این است که حکومت‌ها – از جمله حکومت در ایران - می‌خواهند توسعه پیدا کنند و به همین دلیل سند می‌نویسند، منابع به بخش عمومی تزریق می‌کنند، دائماً سیاستمداران ارشد دستور می‌دهند و الگوهای چشم‌انداز تنظیم می‌کنند. مهم این است که آن‌ها با دستگاه اداری و سازمان‌هایی کار می‌کنند که ظرفیت اجرا ندارند و قابلیت حل مسأله در آن‌ها وجود ندارد.

بوروکراسی ایرانی شبیه به لایه‌های زمین‌شناختی است. هر لایه بازمانده و رسوب فعالیت هشت سالهٔ دولت‌های مختلف است. فقدان آزمون‌های استخدامی، گزینش‌های سیاسی، انتخاب‌های خویشاوندگرایانه و عواملی دیگر سبب می‌شوند ماهیت حرفه‌ای عمل بوروکراسی مخدوش شود. هر لایه دارای علائق، جهت‌گیری‌ها، شبکهٔ سیاسی و منابع خاص خود است، و می‌تواند علیه لایه‌های دیگر اقدام کند.