بریده‌هایی از کتاب بیکرانه کویر: گفتاری پیرامون «کویر» اثر دکتر علی شریعتی (جلد ۱)

هر کسی عالم را آنچنان می‌بیند که خود «هست»

آدم‌ها غالباً پیش از مرگشان می‌میرند و کم‌اند آنها که هر دو مرگشان یکی است.

کویر محل تفکر و درون‌نگری و اندیشه‌ورزی است، خلوت تنهایی بدون مزاحمت و بکر است.

چه پست‌اند آنها که فاصله میان «آنچه هست» شان، با «آنچه باید باشد» شان نزدیک است و حتی در برخی هر دو برهم منطبق! حیوان و درخت است که این دو «بودن» ‌شان یکی است. هر موجودی در طبیعت آنچنان است که باید باشد و تنها انسان است که هرگز آنچنان که باید باشد نیست.

داشتم فکر می‌کردم که اصلاً این شمالی‌ها، هلندی‌ها، نروژی‌ها، بلژیکی‌ها و سویسی‌ها بیشتر این جوری‌اند، راحت و سلامت و رفاه زندگی، آنها را غالباً سطحی و ساده و پر از کنجکاوی‌های احمقانه بار آورده است. به قدری زندگیشان بی‌حادثه و درونشان بی‌درد و بی‌اضطراب است که برای چیزهای بی‌ارزش و خبرهای پیش پا افتاده با شت و پت و هیاهو حرف می‌زنند و دست و بال می‌افشانند: «امروز هوا خوب شده است آفتاب است، در پیرنه برف باریده است. گربه‌ای دیشب زیر شیروانی گیر کرده بود است. پارسال در تعطیلات به رستوران فلان رفته بودیم و چه آب جو لطیفی داشت! من هرگز نشنیده بودم، بیفتک را در آلمان آنجور می‌پزند، فریت را در فرانسه اینجور می‌سازند....»

از آن کتابفروش‌ها بود که از خیلی نویسندگانی که آثارشان را می‌فروخت دانشمندتر و فهمیده‌تر بود.

چه بسیارند کسانی که همیشه حرف می‌زنند بی‌آنکه چیزی بگویند و چه کم‌اند کسانی که حرفی نمی‌زنند اما بسیار می‌گویند.

که دوست داشتن از عشق برتر است و من، هرگز خود را تا سطح بلندترین قلۀ عشق‌های بلند، پایین نخواهم آورد.

کسی با یک دیدار، ‌ یک سخن، استاد و آموزگار آدمی می‌شود و گاه دیگری با سال‌ها تدریس و تعلیم و مصاحبت و معاشرت، ‌ اثری را بر ما دارد که کت و شلوار یا میز کارمان و... کمتر از این. بسیار مضحک است که برخی معلم‌ها تنها به خاطر آنکه یکی دو سال به کلاس ما آمده‌اند و رفته‌اند و تنها کاری که در این ایاب و ذهاب صورت گرفته است حقوق‌هایی است که آنها گرفته‌اند و نمره‌هایی است که ما، سر به سر بی‌درد سر!، چنان استادانه به آدم می‌نگرند که گویی ما عروسک‌های کار دستی آقاییم و هر فضیلتی ما داریم آنها باد می‌کنند! و اگر نمک نشناسی کنیم «شیر سینه شان را حلال ندارند» ]!

او چنان بود که خویشتن را بیشتر از آن می‌یافت که با آرایه‌ها و پیرایه‌ها، خود را جبران کند و زیباتر از آن، که با رنگ‌ها و طرح‌ها بیاراید، و چندان به خود ایمان داشت که در اندیشه آن نبود تا خود را در پارچه‌های رنگین و رنگارنگ کتمان نماید؛ او از هر چه بود و هر چه داشت خجل نبود.

پس چرا حرف زدن را برای زبان‌ها یک صفت و استعداد ممتاز عالی نمی‌گیریم؟ خواهید گفت: آخر زبان کارش حرف زدن است! اشتباه همین جا است. چشم کارش دیدن است و زبان و لب کارشان خوردن و نوشیدن.

این است فرق آدمی که به اندازه یک «انگشتوانه» ظرفیت دارد و با یک «چکه» آب سر می‌رود با آدمی که اقیانوس‌ها در دلش موج می‌زند و احساس خالی بودن می‌کند! بگذریم.

چشم‌انداز همیشگی‌ای که از پنجره اطاقمان می‌بینیم و سال‌ها در پیش چشم ما بوده است آن روز که ما عوض می‌شویم یکباره عوض می‌شود و به گونه‌ای که با آنچه پیش از این می‌شناختیم کمترین شباهتی ندارد و به گونه‌ای که حتی به یاد نمی‌توان آورد که پیش از این چگونه بوده است؛ یعنی آن را چگونه می‌دیده‌ایم!

چه گرانبها‌یند انسان‌هایی که بزرگواری‌ها و عظمت‌های خوب و دوست‌داشتنی و زیبایی‌های لطیف و قیمتی انسانی را دارند که خود از آن آگاه نیستند. این از آن مقوله «نفهمیدن» ‌هایی است که به روح ارجمند متعالی و عزیزی می‌بخشد.

مگر طعم خاص یک انسان خوش طعام، مگر بوی مست کننده و گیج کننده و نشئه آور یک روح تند و لطیف و معطر، مگر مزه غریب و عجیب یک لحنِ... با مزه (کلمات را ببین چه بدبخت و فقیرند!)

داشتم فکر می‌کردم که اصلاً این شمالی‌ها، هلندی‌ها، نروژی‌ها، بلژیکی‌ها و سویسی‌ها بیشتر این جوری‌اند، راحت و سلامت و رفاه زندگی، آنها را غالباً سطحی و ساده و پر از کنجکاوی‌های احمقانه بار آورده است. به قدری زندگیشان بی‌حادثه و درونشان بی‌درد و بی‌اضطراب است که برای چیزهای بی‌ارزش و خبرهای پیش پا افتاده با شت و پت و هیاهو حرف می‌زنند و دست و بال می‌افشانند: «امروز هوا خوب شده است آفتاب است، در پیرنه برف باریده است. گربه‌ای دیشب زیر شیروانی گیر کرده بود است. پارسال در تعطیلات به رستوران فلان رفته بودیم و چه آب جو لطیفی داشت! من هرگز نشنیده بودم، بیفتک را در آلمان آنجور می‌پزند، فریت را در فرانسه اینجور می‌سازند....»

«یکی نغز بازی کند روزگار که بنشاندت پیش آموزگار» نه آموزگاری که شاعر می‌فرماید. کسی که به آدم «معلومات» می‌آموزد! معلومات را که از هر «با معلوماتی» می‌توان آموخت، حتی از یک کتاب ۱۵ تومانی. اما روزگار وقتی دست به یک بازی نغز می‌زند که ناگهان در برابر روحی می‌نشاندت که احساس می‌کنی یک «حادثه» است! حادثه‌ای که می‌توانست اتفاق نیفتد. ممکن بود هرگز پیش نیاید و تا آخر عمر هم متوجه نشوی که چنین چیزهایی، چنین اوج‌ها و رنگ‌ها و گرماها و جلوه‌ها و پروازها و تکان‌هایی هم در دنیا هست. در همان راهی که در آن متولد شده‌ای همینجور بروی و بروی و بروی تا پیر شوی و بعد هم همچون گاو مثنوی در بغداد «فوت کنی» !

عشق اسارت در دام غریزه است و دوست داشتن آزادی از جبر مزاج. عشق مأمور تن است و دوست داشتن پیغمبر روح.

در عشق رقیب منفور است و در دوست داشتن است که «هواداران کویش را چو جان خویشتن دارند» . که حسد شاخصۀ عشق است چه، عشق معشوق را طعمۀ خویش می‌بیند و همواره در اضطراب است که دیگری از چنگش نرباید و اگر ربود، با هر دو دشمنی می‌ورزد و معشوق نیز منفور می‌گردد و دوست داشتن ایمان است و ایمان، یک روح مطلق است، یک ابدیت بی‌مرز است، از جنس این عالم نیست.

عشق بیشتر از غریزه آب می‌خورد و هرچه از غریزه سرزند بی‌ارزش است و دوست داشتن از روح طلوع می‌کند و تا هر جا که یک روح ارتفاع دارد، دوست داشتن نیز همگام با آن اوج می‌یابد.