بریده‌هایی از کتاب ارتداد

خداوند فراموشی را خلق کرد تا رنج‌ها خاطره نشوند بلکه در ظلمت عدم فروروند و جای خود را به آرامش بدهند. اما نباید خاطرات را مخدوش کرد. با مخدوش شدن گذشته، آینده‌ای وجود نخواهد داشت. آینده درختی است که در باغ گذشته می‌روید و ثمر می‌دهد.

تو تنها آرزوی بربادنرفتهٔ منی، تنها رود خشک‌نشده، تنها درخت تبرنخورده، تنها شهر ویران‌نشده، تنها سیب کِرم‌نخورده، تنها باغ آفت‌نزده...

انتخابْ پدیدهٔ پیچیده‌ای است. انسان چون انتخاب می‌کند، انسان است. انتخاب می‌کند و بر انتخابش پای می‌فشارد. پای فشردن بر انتخابی که آزادانه باشد تحسین‌برانگیز است. اما چه بسیار که انتخابی ظاهراً آزادانه، محصول سلسله‌ای از علل ناپیدای احساسی و روانی است. مشکل اینجاست که عمر انسان محدود و بازگشتن از انتخابی که جوانی، عشق، رابطهٔ انسانی، عقیده و ده‌ها دارایی دیگر را معطل یا ضایع کرده است، گاهی محال است.

خستگی، حتی از استبداد هم وحشتناک‌تر است. خستگی، تن دادن است، پذیرفتن است، کوتاه آمدن است. کوتاه آمدن وحشتناک است. آدم می‌تواند نجنگد و کوتاه هم نیاید؛ اما آن که جنگیدن را برمی‌گزیند و دست‌آخر آن را رها می‌کند، کوتاه آمده است. سربازی که از جنگ می‌گریزد، از آن که پایش را در جنگ نمی‌گذارد، نفرت‌انگیزتر است.

پرسشْ نهالی است که در زمین اندیشه و شک می‌روید. هر پرسشی دلیلی دارد.

ترس گاهی ناشی از جهل است و گاهی نتیجهٔ شعور بالا و درک عمیق.

بلای خود را در آغوش بگیر و بفشار؛ آن‌گونه که با آن درهم بیامیزی. او از آنِ توست و تو از آنِ او. و این مقام رضاست.»

به خاطر دارم که سید یک بار گفته بود ماجرای نوح نبی حجت را بر ما تمام می‌کند. هزار سال دعوت بی‌نتیجه فقط برای خالص کردن مؤمنانی که لبیک گفته بودند. بلای نوح چنان به درازا کشید که جز تعدادی مؤمن پاک و پاکباخته نماندند. گویی خدا عمداً تلهٔ ابتلا و صحنهٔ امتحان را کش می‌دهد و راه را چنان می‌پیچاند که گروهی سرگیجه بگیرند و در راه بنشینند...

- برخی عشق را چنگکی می‌دانند که نیازهای تنشان را به آن بیاویزند. لحظه‌ای را که نیاز غلیان می‌کند حادثهٔ عشق می‌نامند و آن را با تمنا می‌جویند و آن‌گاه که نیاز فروکش کرد، عشق را از یاد می‌برند. عشق محصول انس است و بعد از نیاز تن و در غیاب آن آغاز می‌شود. غیر از این تعریف را برای حضرت عشق، توهین‌آمیز می‌دانم.

هر حرکتی از هر توقفی بهتر است. توقف به طور فزاینده خود را بازتولید می‌کند. در توقف، رسوب می‌کنیم، بوی کهنگی و ماندگی می‌گیریم. انسان متوقف یعنی مرده؛ حرکتِ متوقف یعنی سکون؛ مبارزهٔ متوقف یعنی سازش. مردم باید دوباره گرمای حیات نهضت و مبارزه را حس کنند. آن‌وقت زانوهایشان جان می‌گیرد و برمی‌خیزند.

سربازی که از جنگ می‌گریزد، از آن که پایش را در جنگ نمی‌گذارد، نفرت‌انگیزتر است.

ما داریم با یک فحشا و رذالت سازمان‌یافته می‌جنگیم، دریا! در این مبارزه خودمان به بخشی از فحشا تبدیل می‌شویم. حق نداریم به خاطر رذالت طرف مقابل، رذیلانه بجنگیم. بعدها یک جامعهٔ انقلاب‌کردهٔ بی‌اخلاق را چه کنیم؟ آن جامعه خودش دشمن خودش خواهد بود. آن‌وقت آرزو تربیت نخواهد شد، چون تو چیزی که ارزش جنگیدن داشته باشد را باقی نگذاشته‌ای! فرد مهم است، دریا! انسان مهم است!

«و مانند کسانی نباشید که خدا را از یاد بردند و خدا هم خویشتن خودشان را از یادشان برد تا آنکه ندانستند که کیستند...» مصحف، سورهٔ پنجاه‌ونه، آیهٔ نوزده

مردمان در پذیرش دعوت حق آزادند اما آن‌گاه که با اختیار بیعت کردند، بیعت شکستن و راه کج کردن، بدون مکافات نخواهد ماند. شاید رمزِ تکرار چندین‌بارهٔ سرنوشت بنی‌اسرائیل در قرآن همین باشد. چون قوم موسی تنها قومی بودند که به پیشوایشان لبیک گفتند و پا در راه گذاشتند. آن‌وقت ابتلائات از هر سو فروریخت و هر بار گروهی از بیعت با موسی خارج شدند تا آنجا که خداوند به عذاب سرگردانی در بیابان گرفتارشان کرد. - چرا؟ رمز بریدن و زمین‌گیر شدن و پس گرفتن بیعت چیست؟ - مردمان گاه مانند سیل در طمع چیزی که آن را رؤیای خود می‌دانند، هجوم می‌آورند و ایمان می‌آورند. ولی ایمان کافی نیست. تنها ایمانی باقی می‌ماند که با کفر به طاغوت همراه باشد

ما کیفیت زندگی را در چینش اشیای اطرافمان تعریف نکرده‌ایم. آن‌ها را در متن عشق چیده‌ایم.

مردمان در پذیرش دعوت حق آزادند اما آن‌گاه که با اختیار بیعت کردند، بیعت شکستن و راه کج کردن، بدون مکافات نخواهد ماند.

و این اوست که لحظه‌ها را آن‌گونه که اراده می‌کند، کنار هم می‌گذارد و تاریخ را شکل می‌دهد.

بار دیگر می‌گویم، تاریخ نمی‌تواند به همین شیوه ادامهٔ مسیر بدهد؛ روی خون، روی جنازهٔ جوان‌ها و دل داغ‌دیدهٔ مادرها. استبداد دیگر توان حفظ خود را ندارد

- یونس، عشق مهم‌تر است یا معشوق؟ - عشق مهم‌تر است، دریا! فراق معشوقْ طاقت‌سوز و جانکاه است ولی فقدان عشقْ مرگ است. عاشق بدون معشوق می‌سوزد و عاشق‌تر می‌شود، اما بدون عشقْ حیاتی نیست که دربارهٔ چیستی آن حُکمی بکنیم.

شکِ بعد از یقین صدچندان مخوف‌تر از شکِ پیش از یقین است. شک پیش از یقین به جلو می‌راند و شک پس از یقین زمین‌گیر می‌کند.