بریده‌هایی از کتاب ارتباط بدون خشونت، زبان زندگی

مرحلهٔ دوم: در این مرحله ما به بهای سنگین قبول مسئولیت در برابر احساس دیگران آگاه می‌شویم، و سعی می‌کنیم آن را با توان خودمان منطبق کنیم و وقتی متوجه شویم چه فرصت‌هایی را در زندگی از دست داده‌ایم و چقدر کم به ندای روح خودمان پاسخ داده‌ایم عصبانی می‌شویم. من به طنز این مرحله را مرحلهٔ نفرت‌انگیز می‌نامم چون به نظرات افراطی ضد مرحلهٔ بردگی عاطفی متمایل می‌شویم. «این مشکل تو است! من مسئول احساس‌های تو نیستم!»

مجموعهٔ واژگان ما برای اسم گذاشتن روی آدم‌ها غالباً از مجموعهٔ واژگان‌مان برای توصیف احساس‌ها بیشتر است.

وقتی ما انسان‌ها با احساس‌ها و نیازهای‌مان در ارتباط باشیم، دیگر بردگان و زیردستان خوبی نخواهیم بود.

مشاهدهٔ بدون ارزیابی بالاترین تجلی هوش انسانی است.

هیچ تغییری در جهان واقع نمی‌شود مگر این که «ما تغییری شویم که آرزو داریم در دنیا ببینیم». متأسفانه همهٔ ما در انتظار تغییر افراد دیگر هستیم.

من عباراتی از ژرژ برنانوس، روزنامه‌نگار و رمان‌نویس فرانسوی، را برای او نقل کردم: خیلی وقت‌ها فکر می‌کنم اگر روزی قدرت رو به افزایش تکنیک‌های مخرب سبب نابودی نوع انسان شود دلیل و علت آن نه شقاوت و بیرحمی است، نه خشم و تنفر و نه حتی انتقام و تلافی‌ای که نتیجهٔ چنین احساس‌هایی است. .... بلکه حرف‌شنوی، مسئولیت‌گریزی انسان‌های مدرن، و اطاعت چاپلوسانهٔ ما از هر فرمان، دلیل این نابودی است. وحشت‌هایی که تا کنون شاهد آن بوده‌ایم و پس از این شاهد خواهیم بود نشانهٔ زیاد شدن انسان‌های آشوب‌گر، سرکش و نافرمان، در دنیا نیست بلکه بالعکس تعداد افراد مطیع و فرمان‌بردار رو به افزایش است.»

من معتقدم انسان‌ها اگر بتوانند آنچه را می‌خواهند، بدون دستور دادن به هم بگویند از معاشرت با هم لذت می‌برند. وقتی به تو می‌گویم چه چیزی می‌خواهم، نمی‌گویم تو مجبوری آن را انجام دهی یا من سعی می‌کنم زندگی‌ات را سخت کنم.

وقتی درخواستی آمرانه شنیده شود، نتیجه یکی از این دو گزینه است: تسلیم شدن یا شورش کردن. وقتی طرف مقابل در گذشته به تقاضاهای ما پاسخ نداده باشد و ما او را سرزنش، تنبیه یا «غرق بار گناه» , کرده باشیم به احتمال زیاد حالا تقاضاهای ما را فقط به صورت درخواست آمرانه می‌شنود. همچنین ما تاوان استفادهٔ دیگران از این روش را نیز می‌پردازیم. هرچه افراد به خاطر ندادن پاسخ به تقاضاهای دیگران بیشتر شرمنده، تنبیه یا غرق احساس گناه شده باشند، احتمال اینکه احساس‌های منفی را به ارتباطات بعدی منتقل کنند و هر تقاضایی را درخواست آمرانه بدانند بیشتر است.

برای رقابت، قضاوت، درخواست آمرانه، و تشخیص آموزش دیده‌ایم. و با چه چیز "درست" و "غلط" است فکر کنیم و با مردم ارتباط برقرار کنیم. در بهترین شرایط روش‌های عادتی که فکر می‌کنیم و حرف می‌زنیم ارتباط را دشو

پیش از آنکه بروم باید بدانم: می‌خواستی همین را بگویی؟ پیش از آنکه دفاعم را آغاز کنم، پیش از آنکه با رنجش یا ترس صحبت کنم، پیش از آنکه دیواری از کلمات بسازم، به من بگو آیا درست شنیده‌ام؟ کلمات پنجره‌اند، یا دیوار، به بندمان می‌کشند یا رها می‌سازند. وقتی می‌گویم یا وقتی می‌شنوم، باشد که نور عشق از درون من بتابد. چیزهایی هست که نیاز دارم بگویم، چیزهایی که برای من بسیار مهم‌اند، اگر کلماتم منظور مرا واضح بیان نمی‌کنند، یاری‌ام می‌کنی تا راحت باشم؟ اگر به نظر می‌رسد که تو را تحقیر کرده‌ام، اگر احساس کردی به تو توجه نکرده‌ام، سعی کن در میان کلماتم بشنوی احساسات مشترکمان را.

من عباراتی از ژرژ برنانوس، روزنامه‌نگار و رمان‌نویس فرانسوی، را برای او نقل کردم: خیلی وقت‌ها فکر می‌کنم اگر روزی قدرت رو به افزایش تکنیک‌های مخرب سبب نابودی نوع انسان شود دلیل و علت آن نه شقاوت و بیرحمی است، نه خشم و تنفر و نه حتی انتقام و تلافی‌ای که نتیجهٔ چنین احساس‌هایی است. .... بلکه حرف‌شنوی، مسئولیت‌گریزی انسان‌های مدرن، و اطاعت چاپلوسانهٔ ما از هر فرمان، دلیل این نابودی است. وحشت‌هایی که تا کنون شاهد آن بوده‌ایم و پس از این شاهد خواهیم بود نشانهٔ زیاد شدن انسان‌های آشوب‌گر، سرکش و نافرمان، در دنیا نیست بلکه بالعکس تعداد افراد مطیع و فرمان‌بردار رو به افزایش است.»

یکی از شکل‌های ارتباط بیگانه‌ساز از زندگی، قضاوت اخلاقی است. یعنی غلط یا بد دانستن آن چیزهایی که متناسب و هماهنگ با ارزش‌های ما نیستند. این نوع قضاوت‌ها معمولاً چنین بیان می‌شوند: «مشکل تو این است که بسیار خودخواهی.» «او تنبل است.» «آنها متعصب‌اند.» «این کار خیلی زشت است.» سرزنش، اهانت، تحقیر، برچسب، انتقاد، مقایسه و عیب‌جویی، همه شکل‌هایی از این نوع قضاوت‌اند.

هرچه مردم بیشتر بیاموزند بر اساس قضاوت اخلاقی که اشتباه و بدی را انعکاس می‌دهد فکر کنند، بیشتر می‌آموزند که برای آنچه درست، غلط، خوب و بد است به بیرون از خود ــ به قدرت بیرونی ــ نگاه کنند. وقتی ما انسان‌ها با احساس‌ها و نیازهای‌مان در ارتباط باشیم، دیگر بردگان و زیردستان خوبی نخواهیم بود.

به هر حال، ارتباط بیگانه‌ساز از زندگی، ما را در دام دنیای پیش‌داوری-های «این درست است» یا «این غلط است» می‌اندازد، دنیای قضاوت‌ها. زبان پر از کلمات و عباراتی است که مردم و رفتارشان را در تقسیمات دوتایی طبقه‌بندی می‌کند. بر پایهٔ این قضاوت اخلاقی، اول مشخص می‌کنیم چه کسی خوب، بد، بهنجار، مسئول، بی‌مسئولیت، باهوش یا جاهل ... است؛ و وقتی با کسی روبه‌رو می‌شویم بر این پایه او و رفتارش را قضاوت می‌کنیم.

احساس‌ها در مقابل غیر احساس‌ها با استفادهٔ نابجایی از جملهٔ "احساس می‌کنم" ابهام رایجی در زبان انگلیسی (و همچنین در فارسی) ایجاد می‌شود. این جمله را می‌گوییم بدون آنکه درواقع احساس‌مان را ابراز کنیم. برای مثال در جملهٔ "احساس می‌کنم با من عادلانه رفتار نشد." اگر به‌جای "احساس می‌کنم"، "فکر می‌کنم" گفته می‌شد بسیار دقیق‌تر بود.

برچسب زدن به افراد زمینه را آماده می‌کند تا آنها همان‌طور که برچسب می‌گوید رفتار کنند؛ و ما هم هر آنچه را انجام می‌دهند، تأییدی بر تشخیص‌مان بدانیم.

وقتی درخواستی آمرانه شنیده شود، نتیجه یکی از این دو گزینه است: تسلیم شدن یا شورش کردن.

در هند، وقتی آغاز کنندهٔ مکالمه پاسخ مورد نظرش را دریافت کرد، می‌گوید، «باس». یعنی «احتیاج به گفتن مطلب بیشتری نیست، احساس رضایت می‌کنم و آماده‌ام که به موضوع دیگری بپردازم.» اگرچه ما چنین لغتی در زبان‌مان نداریم (در فارسی هم نداریم)، می‌توانیم جملات و کلماتی از قبیل «جوابم را گرفتم» را بسازیم و از آن در تمام روابط متقابل‌مان سود بریم.

هر چه واضح‌تر بیان کنیم که از طرف مقابل چه می‌خواهیم، احتمال این که نیازمان برآورده شود بیشتر است.

بیشترِ وقت‌ها به هنگام صحبت، از آنچه تقاضا می‌کنیم آگاه نیستیم. ما یا با دیگران یا برای دیگران صحبت می‌کنیم بدون دانستن آنکه چگونه با آنها گفتگو کنیم. ما کلمات را بیرون می‌ریزیم یعنی از حضور دیگران به عنوان سطل آشغال کلمات استفاده می‌کنیم. در نتیجه شنونده نمی‌تواند تقاضایی را در کلمات گوینده تشخیص دهد.