بریده‌هایی از کتاب ذهن استراتژیست

باوجودآنکه تفکر استراتژیک کل فرایند مدیریت استراتژیک -یعنی برنامه‌ریزی استراتژیک، پیاده‌سازی استراتژیک و کنترل استراتژیک- را شامل می‌شود، جایگزین هیچ‌یک نیست

فکر استراتژیک به‌جای پرداختن به همهٔ فرایندها، فعالیت‌های کلیدی را انتخاب می‌کند؛ به‌جای پرداختن به همهٔ مشتریان، روی مشتریان اصلی متمرکز می‌شود؛ و به‌جای توجه به همهٔ تکنولوژی‌ها، فقط روی تکنولوژی‌های استراتژیک سرمایه‌گذاری می‌کند.

دارای نگرش انتقادی است: تفکر استراتژیک نگاهی موشکافانه و پرسش‌گر دارد. این نگرش سبب شکسته شدن چارچوب‌های فکری و مدل‌های ذهنی مرسوم و باز شدن افق‌های جدید در پیش رویمان می‌شود.

دارای نگرش سیستمی است: تفکر استراتژیک نگاهی عقاب‌گونه دارد و محدود و مقید به یک واحد یا یک سازمان نیست. این نگاه عقاب‌گونه نقطهٔ مقابل نگاه مرغ خانگی است. مرغ خانگی فقط پیرامون خود را می‌بیند و توجهی به زمین‌های مجاور (متغیرهای دیگر) و تأثیر همسایگان (رابطهٔ بین متغیرهای مختلف) ندارد.

دارای نگرش خلاق است: تفکر استراتژیک آینده‌ها و گزینه‌های بدیل متفاوتی خلق می‌کند. ایده‌یابی و ایده‌پردازی خاصیت درونی تفکر استراتژیک است.

صفت استراتژیک به معنی تأثیرگذاری اساسی در نتایج کلیدی عملکرد است. برای مثال، اگر خروجی یک تصمیم را انتخابی استراتژیک بدانیم، یعنی آن تصمیم برای تأثیرگذاری اساسی در نتایج کلیدی عملکرد اتخاذ شده است. اگر گفته شود که مذاکرهٔ امروز مذاکره‌ای استراتژیک است، یعنی اگر این مذاکره خوب پیش برود و به موفقیت برسد، تأثیری اساسی در نتایج کلیدی عملکرد خواهد داشت.

کتاب ذهن استراتژیست یک آموزهٔ اصلی دارد و آن اینکه باید با استفاده از پرسش‌های استراتژیک، ذهن خود را به «استراتژیک» اندیشیدن عادت داد

هنگامی‌که سازمان‌ها با امواج پی‌درپیِ تهدیدهای پیش‌بینی‌نشده روبه‌رویند، استراتژی نقش قطب‌نمایی را ایفا می‌کند که سازمان را از دل طوفان‌ها و تلاطم به‌سلامت عبور می‌دهد. این قطب‌نما، ضمن جهت‌دهی به مسیر سازمان، منفعت‌های بالقوه و نهفته در دل تهدیدها را در دسترس سازمان قرار می‌دهد.

تفکر به معنای اندیشیدن دربارهٔ همهٔ مسائل و تصمیم‌گیری دربارهٔ آنهاست. به‌عبارت‌دیگر، تفکر محدودیتی ندارد، اما تفکر استراتژیک بی‌رحم است. در تفکر استراتژیک، فقط به متغیرهای استراتژیک فکر می‌کنیم (تحلیل استراتژیک) و فقط گزینه‌هایی را برمی‌گزینیم که تأثیر اساسی در نتایج کلیدی عملکرد دارند (تصمیم استراتژیک). تفکر استراتژیک متمرکز بر و منحصر به موضوعات و مسائل کلیدی است. این تمرکز توجه را از عوامل فرعی و جزئی بازمی‌دارد و به‌سوی مسائل کلی هدایت می‌کند. پرداختن به جزئیات مانند آن است که در عرشهٔ کشتیِ درحال غرق شدن تایتانیک، به مرتب کردن میزوصندلی‌های به‌هم‌ریخته بپردازیم، درحالی‌که موضوعات و اولویت‌های حیاتی دیگری وجود دارد.

تفکر استراتژیک نه در دام عمل‌گرایی کور می‌افتد و نه به ایدئال‌گرایی رؤیایی معتقد است. عمل‌گرایی کور یعنی بدون اندیشه دست به عمل بزنیم و ایدئال‌گرایی رؤیایی یعنی برای هر حرکتی به دنبال طرح دقیق، جزئی و کاملاً بهینه باشیم. اولی به هرچه باداباد منتهی می‌شود و دومی به ناکجاآباد! تفکر استراتژیک رویکرد تجربی-آزمایشی را اتخاذ می‌کند و با مبادرت به تجربه‌های کوچک و کنترل‌شدهٔ هدفمند (یعنی همان آزمایش) به برداشت‌های جدید از محیط می‌رسد.

بنابراین، به بیان ساده: تفکر استراتژیک مهارتی ذهنی است که با افزایش توان تحلیل و تصمیم‌گیری استراتژیک، تأثیر اساسی در نتایج کلیدی عملکرد می‌گذارد.

همهٔ ما در هر سطحی به تفکر استراتژیک نیاز داریم -چه سرباز باشیم یا سردار، خانه‌دار باشیم یا استاندار، رئیس مدرسه باشیم یا رئیس‌جمهور، دبیر انشا باشیم یا دبیرکل سازمان ملل متحد. تفکر استراتژیک کمک می‌کند هوشمندانه اهداف حیاتی زندگی شخصی، سازمانی یا ملی خود را انتخاب کنیم و سپس با تمرکز پویا بر این اهداف، ابزارهای دستیابی به آنها را به کار بگیریم.

نتایج کلیدی عملکرد در سطح دولت‌ها و ملت‌ها بر مبنای شهروندان تعیین می‌شوند. چهار مؤلفه شامل رفاه اقتصادی، عدالت اجتماعی، کرامت انسانی و امنیت عمومی تعیین‌کنندهٔ نتایج کلیدی عملکرد در این سطح‌اند و شاخص‌هایی مانند ضریب جینی، شاخص توسعهٔ انسانی، شاخص برابری جنسیتی و شاخص ادراک فساد از شاخص‌های سنجش نتایج کلیدی عملکرد در سطح ملی به شمار می‌آیند. اگر عالی‌ترین مقام اجرایی کشور در انتهای دوران مسئولیتش از اجرای هزاران پروژه صحبت کند، اما قادر به اثبات نتایج این پروژه‌ها روی رفاه اقتصادی، عدالت اجتماعی، کرامت انسانی و امنیت عمومی نباشد، نمی‌توان او را موفق دانست و در تاریخ از او به‌عنوان کسی که به موفقیت استراتژیک دست یافته است یاد نخواهد شد.