بریده‌هایی از کتاب چگونه کارآمد فکر کنیم

دست‌کم ۲۰ درصد از زمان بیداری خود را به فکرکردن بر «چرا»های عمیق‌تر اختصاص دهیم و اجازه ندهیم به سرعت به روال آشنا و تکراری کارکردن، که برایمان «راحت‌تر» است، برگردیم.

۱. همیشه و در همه حال تصور کنید هر چیزی که اعتقاد دارید درست است ممکن است اشتباه باشد. ۲. به تصمیمات خود دوباره فکر کنید. هرگز از چیزی زیاد مطمئن نباشید، به مغز خودتان اعتماد نکنید. به تأثیر لحظه‌ای قند خون یا دیگر حالات بدنتان آگاه باشید. ۳. برای هر فکری که به ذهنتان می‌رسد، یک حاشیه‌ی خطای وسیع در نظر بگیرید.

یکی از متفاوت‌ترین کارهایی که در راستای یادگیری تفکر مؤثر می‌توانیم انجام دهیم این است که هر لحظه تصور کنیم ممکن است اشتباه کرده باشیم. یک متفکر خوب قبل از هر چیز باید تا میزان بسیار زیادی شکاک باشد.

با درنظرگرفتن اینکه هر بزرگسالی می‌تواند چقدر نابالغ باقی مانده باشد، همان‌طور که از کنار برخی از رفتارهای کودکان به‌سادگی می‌گذریم، در رابطه با به‌اصطلاح بزرگسالان نیز باید همان‌گونه برخورد کنیم.

اغلب ما در طول زندگی خود هر چقدر هم ایده‌ها و نظرات خردمندانه داشته باشیم، حقیقت مرگ خودمان برایمان مبهم و در سایه است: مرگ چیزی است که عمدتاً برای دیگران اتفاق می‌افتد. این یک عقیده‌ی منسجم و مستحکم نیست که هر لحظه و هر ساعت ما را بلرزاند.

ترکیب عکس کودکی و جمجمه که حقیقت پایان زندگی را به‌وضوح در مقابل ذهن سرکش ما قرار می‌دهد نباید ما را اندوهگین کند، بلکه بایستی به ما کمک کند در لحظه‌ی ارزشمندِ اکنون مصمم‌تر، پویاتر، هدفمندتر و متمرکزتر باشیم و به‌عبارتی، به ما کمک کند تا خودمان را نجات دهیم.

تجربه‌ی حس حسادت تجربه‌ی خوشایندی نیست اما همراه با آن احساس نیاز به تغییر آینده نیز می‌آید: حسادت یک دعوت به عمل است. تلاش برای آن چیزی که می‌خواهیم و نداریم. بدون حمله‌های گاه‌وبیگاه حسادت ما هرگز نمی‌دانستیم چه کسی می‌خواستیم باشیم و چه چیزی می‌خواستیم داشته باشیم.

یک نگرانی بزرگ در دنیای رقابتی امروز این است که ما احساس می‌کنیم نمی‌توانیم درباره‌ی چیزهایی که نگرانیم یا هیجان داریم صادق باشیم زیرا همواره ترس از قضاوت‌شدن وجود دارد. گفتن اینکه احساس می‌کنیم شکست خورده‌ایم یا گاهی افکار منحرف داریم می‌تواند به معنای سقوط و تباهی باشد. شنونده‌های خوب در این شرایط طوری واکنش نشان می‌دهند که گویی اصلاً این‌طور فکر نمی‌کنند. به جای آنکه از آسیب‌پذیری‌های ما وحشت‌زده شوند، با صمیمیت برخورد می‌کنند.

ما می‌توانیم «تفکر دیوانه‌وار» را در مفهوم وسیع‌تر آن به‌عنوان گسترش چشم‌انداز اجتماعی و سیاسی خود به کار ببریم. برای مثال، می‌توانیم از خود بپرسیم: «اگر قرار باشد برای یک ماه فرمانروای جهان باشیم، چه دغدغه‌هایی خواهیم داشتیم؟» ممکن است به تغییر نظام آموزشی یا معماری متفاوت جهان علاقه‌مند باشیم. ممکن است به این فکر کنیم که چطور می‌توانیم انسان‌های خوب را تشویق کنیم

بسیاری از بهترین افکاری که بشریت تابه‌حال تولید کرده است شامل یک بعد غیرطبیعی، و از برخی زوایا، دیوانه‌وار بوده است. شاهکارهای هنری، طرح‌های تجاریِ شرکت‌های خاص، مکالمات عشاق اسطوره‌ای، دیدگاه‌های تئوری‌پردازان سیاسی، همه و همه دارای عناصر و ویژگی‌هایی مغایر عرف و نیز جوانب نامتعارفی بوده‌اند که اگرچه برخلاف نظر عموم و مناسبات روزمره است، اما درنهایت نوع بشر بسیار از آن‌ها بهره‌مند گشته است

- هیجانات خود را طوری بیان کنید گویی آن‌ها را برای یک دوست مهربان و علاقه‌مند تعریف می‌کنید. - اگر شما می‌توانستید واقعاً زندگی خود را در جهات بخصوصی تغییر دهید، دوست داشتید چه چیزی را در زندگی‌تان تغییر می‌دادید؟ - چیزهایی که توجه شما را جلب می‌کنند یا رؤیای آن‌ها را در سر دارید، سرنخ چیزی هستند که در زندگی‌تان کم دارید؛ فقدان چه چیزی را در زندگی‌تان احساس می‌کنید؟ - اگر این چیز می‌توانست حرف بزند، چه چیزی ممکن بود به شما بگوید؟ - اگر می‌توانست زندگی‌تان را تغییر دهد، چه تغییراتی را ممکن بود پیشنهاد کند؟ - اگر دیگر قسمت‌های زندگی شما مطابق با آن بود، آن قسمت‌ها چطور ممکن بود به نظر برسند؟ اگر ما بتوانیم دست‌کم دوبار در هفته مراقبه‌ی فیلسوفانه انجام دهیم، کمک بزرگی به خود خواهیم کرد.

بعضی از مهم‌ترین کلمات و عباراتی که ما در حرف‌هایمان به آن‌ها تکیه می‌کنیم –مانند شهامت، عشق، عدالت، تفریح، هنر، خانواده و از این قبیل- پوشش بیرونی عمومی گمراه‌کننده‌ای هستند که تجربه‌ها، عشق‌ها و ترس‌های ما تقریباً در آن‌ها نهفته‌اند. برداشت شخصی خود ما از این مفاهیم باید واضح‌تر، شخصی‌تر و با جزئیات بیشتری باشد. ما برای درک خودمان باید شخصاً کلماتی را کشف کنیم که پشت آن کلمات اول نهفته‌اند.

ما از ترس آنکه برای دیگران یا حتی خودمان عجیب به نظر برسیم بکرترین افکارمان را سرکوب می‌کنیم. به همین دلیل است که کودکان در نوع خود از اغلب بزرگ‌ترها بسیار جذاب‌ترند: آن‌ها هنوز یاد نگرفته‌اند چه چیزی نگویند و چه فکری نکنند.

«ما در ذهن نوابغ –یک بار دیگر- افکار فراموش‌شده‌ی خود را پیدا می‌کنیم». آنچه این جمله به ما می‌گوید این است که نوابغ افکاری متفاوت از افکار ما ندارند، این ما هستیم که افکار آن‌ها را جدّی‌تر از افکار خودمان قلمداد می‌کنیم. ما اغلب نسخه‌ی ناتمام و نامطمئن ایده‌های آن‌ها را در ذهن خود داریم و به همین دلیل است که آثار آن‌ها چنین تأثیر ژرفی روی ما می‌گذارد. چیزی که آن‌ها به نمایش می‌گذارند جالب و تأثیرگذار و درعین‌حال کاملاً درست و واضح به نظرمان می‌رسد. آن‌ها به‌صراحت و مقتدرانه به چیزهایی می‌اندیشند که ما خودمان پیش از این نیز سال‌ها آن‌ها را در سر داشته‌ایم، اما از روی شکسته‌نفسی یا تواضع هرگز شهامت ابراز آن‌ها را نداشته‌ایم.

میکل آنژ (۱۵۶۴-۱۴۷۵)، هنرمند ایتالیایی عصر رنسانس، رویکرد خود را نسبت به آثار هنری‌اش به‌عنوان یک مجسمه‌ساز بیان کرده بود. او نوشت: «درون هر سنگی یک مجسمه وجود دارد، کار من این است که او را از اسارت سنگ آزاد کنم».

«چشمانشان بر روی کاستی‌های همدیگر کور، گوش‌هایشان به روی هشدار سرنوشت کر، و خودشان را فریب می‌دهند که همه‌ی مسیر زندگی‌شان مانند زمینی که روی آن می‌رقصند صاف و هموار خواهد بود. هیچ‌کدام آن‌قدرها هم مهربان نبودند، هر دو رازهای زیادی در سینه داشتند، اما دیدن آن‌ها در کنار یکدیگر دلنشین بود: آرزوهای آن‌ها ساده و مبهم بود؛ اما پسر اغواگرانه در گوش‌های دختر زمزمه می‌کرد، عطر موهایش دلپذیر بود، آن‌ها موجوداتی میرا بودند که مرگ هنوز برایشان مفهومی دور و انتزاعی بود، یکدیگر را در آغوش گرفته بودند و سعی می‌کردند مسیر کوتاه میان مرگ و زندگی را روشن کنند.»

برای تشویق خود به درک عمیق‌تر ذهنمان شاید ایده‌ی «سخت‌تر اندیشیدن» بهترین رویکرد نباشد. برای ارائه‌ی افکار جدید و ترسناک اما مهم، که بهترین فرصت ممکن برای رشد هستند، ممکن است مجبور باشیم از حقه‌های ذهنی خاصی استفاده کنیم. ذهن گاهی اوقات خوب فکر نمی‌کند، به‌خصوص اگر فکرکردن تنها کاری باشد که اجازه‌ی آن را دارد. در این صورت، باید برای او شرایطی فراهم کنیم تا مقاومتش را کمتر کند. برای مثال، یک سفر طولانیِ تنها با قطار یا هواپیما، رها از همه‌ی مزاحمت‌های زندگی روزمره، می‌تواند فضای بیشتری برای درنظرگرفتن ایده‌های جدید برای ذهن ما باز کند. دیدن مناظر اطراف شهر به ما کمک می‌کند آرامش را جذب کنیم. گاهی اوقات تنها رفتن به یک کافه یا پیاده‌روی در فضای باز نیز همین کار را برایمان انجام می‌دهد.

اغلب از تلاش‌های اولیه‌ی بیهوده‌ی خودمان ناامید می‌شویم. بدبختی ما این است که همیشه به نتایج نهایی تلاش‌های تفکر دیگران از بیرون نگاه می‌کنیم، درحالی‌که تفکرات خودمان را در مراحل به‌هم‌ریخته و خام اولیه از درون می‌بینیم. این تضاد آن‌قدر بزرگ است که ما نتیجه می‌گیریم از انجام هر کار ارزشمندی، غیر از آنچه اکنون به آن مشغول هستیم، ناتوانیم، که کاملاً عادی و قابل‌فهم است. ما نمی‌توانیم با مشاهده‌ی مبارزات کسانی که آن‌ها را تحسین می‌کنیم جرئت و شهامت پیدا کنیم. هشداری که باید از این جریان بگیریم این نیست که وظیفه چقدر دشوار است، بلکه این تصور است که چقدر برای دیگران آسان بوده است.