بریده‌هایی از کتاب مرگ تراژدی

انگیزه‌های عشق، با سخت‌گیری‌های قدرت، رو به زوال می‌رود.

حرکت تراژدی فروغلتیدن مدام از نیک‌بختی به رنج و آشوب است

درام تراژیک به ما می‌گوید که قلمروهای عقل و نظم و عدالت محدودند و هیچ پیشرفتی در امکانات علمی و فنی نمی‌تواند کارایی آنها را گسترش دهد.

تراژدی چاره‌ناپذیر است. تراژدی نمی‌تواند به جبران مادی و عادلانهٔ رنج گذشته بینجامد.

دیدگاه عبری لغزشی اخلاقی یا نوعی کج‌فهمی را سبب بروز بلا و مصیبت می‌داند. شاعران تراژیک یونانی، اما، بر این باورند که نیروهایی که به زندگی ما شکل می‌دهند و یا آن را به تباهی می‌کشانند فراسوی حاکمیت عقل یا عدالت‌اند. حتی از این هم بدتر: پیرامون ما نیروهای مرموزی هستند که با حملاتشان روح را نشانه می‌روند و آن را به جنون می‌کشانند و یا ارادهٔ ما را مسموم می‌کنند تا بر خودمان و آنها که دوستشان داریم بی‌حرمتی‌های جبران‌ناپذیری روا داریم،

«من ارباب خودم هستم که یعنی سَرورِ دنیایم.»

درام تراژیک به ما می‌گوید که قلمروهای عقل و نظم و عدالت محدودند و هیچ پیشرفتی در امکانات علمی و فنی نمی‌تواند کارایی آنها را گسترش دهد. در برون و درون آدمی «غریبگی» دنیا لانه دارد. نامش را هرچه می‌خواهید بگذارید: خدایی ناپیدا یا شرور، تقدیر کور، وسوسه‌های دوزخ، یا خشم ددمنشانهٔ خوی حیوانی ما. این نیرو در بزنگاه‌ها به انتظار ما کمین کرده است. این نیرو ریشخندمان می‌کند و ما را به تباهی می‌کشد. در موارد نادری نیز این نیرو ما را به‌سوی تباهی می‌کشاند تا به آرامشی برسیم که در فهم نمی‌گنجد. می‌دانم که هیچ‌یک از اینها تعریف تراژدی نیست. اما هرگونه تعریف قطعی و انتزاعی نیز معنایی نخواهد داشت.

هرگونه باور واقع‌بینانه‌ای درمورد درام تراژیک باید از عینیت بلا سرچشمه بگیرد. تراژدی‌ها پایان بدی دارند. نیروهایی چهرهٔ تراژیک را درهم می‌شکنند، نیروهایی که نه می‌شود آنها را درست شناخت و نه می‌توان با فرمان خِرد بر آنها چیره شد. این نکته نیز بسیار ضروری است: آنجا که علل فاجعه گذراست، آنجا که بتوان با ابزار فنی یا اجتماعی به کشمکش پایان داد، درام جدی داریم، اما تراژدی نه. قانون طلاقی که انعطاف بیشتری داشته باشد نمی‌تواند سرنوشت آگاممنون را دگرگون کند؛ روانکاوی اجتماعی نیز نمی‌تواند راه‌حلی برای نمایشنامهٔ ادیپ باشد. اما روابط اقتصادی بهتر یا احداث لوله‌های آب و فاضلاب کارآمدتر می‌تواند به پاره‌ای از بحران‌های جدی در نمایشنامه‌های ایبسن پایان بخشد. این تفاوت را باید دقیقاً به یاد سپرد. تراژدی چاره‌ناپذیر است. تراژدی نمی‌تواند به جبران مادی و عادلانهٔ رنج گذشته بینجامد.