بریده‌هایی از کتاب توسعه و مبانی تمدن غرب

هر آدم منصفی با کمی تحقیق خواهد پذیرفت که این نظام آموزش مدرسه‌ای و دانشگاهی با این صورت و کیفیت زاییدۀ انقلاب صنعتی است.

انگار مهندس، ماشینی است که او را می‌توان در خدمت هر نوع اعتقادی به کار گماشت.

ایوان ایلیچ آرمان رشد و توسعۀ اقتصادی را مذهب جدید می‌نامد

اگر این شرط اساسی را از میان برداریم و مدرک آموزشی را لازمۀ کسب امتیازات اجتماعی ندانیم، بسیاری از این کسانی که امروز در صف طویل کنکورهای گوناگون انتظار می‌کشند، از تحصیلات صرف نظر خواهند کرد.

مدرک‌گرایی لازمۀ این نظام آموزشی است که در غرب پایه‌گذاری شده است. وقتی شرط تحصیلِ امتیازات اجتماعی رفتن به مدرسه و تحصیل در دانشگاه باشد، فی‌نفسه مدرک‌گرایی اشاعه پیدا خواهد کرد

در زمینۀ تحصیلات عالیه این امکان وجود دارد که ما به حوزه‌های علمیه برویم و همّ خود را به تعلیم و تربیت اصولی اختصاص دهیم، اما در مورد تحصیلات مقدماتی اصلاً این امکان وجود ندارد، چرا که مدارس همگی دارای نظامی غربی هستند

اکنون در همه جای دنیا نظام تعلیم و تربیت تقلیدی از مغرب‌زمین است و هیچ‌کس حتی کوچک‌ترین تردیدی به خود راه نمی‌دهد که مبادا این سیستم آموزشی بر محور تکامل و تعالی روحی و اخلاقی انسان پایه‌گذاری نشده باشد.

آن‌چه که بنیان خانواده را در غرب ویران ساخته، لذت‌گرایی و تمتع است، و البته این لذت‌گرایی نیز از هبوط بشر غربی و تغییر نسبتِ او با حق و اصالت دادن به نفسانیت خویش نتیجه می‌شود.

در غرب بنیان خانواده بر لذت بنا می‌شود و چون از سوی دیگر هیچ اصل اخلاقی و وجدانی وجود ندارد که بشر را از تنوع‌طلبی و هرزه‌درایی بازدارد، افراد خانواده نیز لذت خود را در بیرون از خانواده و همسر خویش جست‌وجو می‌کنند و این‌چنین، تنها پیوند خانوادگی نیز از هم می‌گسلد و خانواده از هم می‌پاشد.

نویسنده در این گفته تأکید دارد که این ما هستیم که اصول اخلاقی را به وجود می‌آوریم و به عبارت دیگر، بیرون از ما حقیقت ثابتی که موجدِ اصول اخلاقی ثابتی باشد وجود ندارد. همۀ مفاسدی که اکنون در جامعۀ غرب وجود دارد، منشأ از همین اصل می‌گیرد که بیان شد.

بیماری ایدز یکی از مصادیق صحت این مدعاست که اگر لذت‌طلبی از جایگاه استکمالی خویش خارج شود، نه‌تنها ضامن حیات نیست، که نابودکنندۀ آن است

اگر لذت مطلق انگاشته شود و به عنوان هدف اعتبار شود، آن‌گاه نه‌تنها متضمن حیات نیست، بلکه از مسیر اعتدال خارج می‌شود و خود به وسیله‌ای در خدمت قطع حیات بشر مبدل می‌شود.

انسان به‌راستی در نظام کارخانه‌ای برده‌ای بیش نیست.

چه چیز «جهاد سازندگی» را قادر ساخت که با نظمی حیرت‌انگیز طرح «محرم» را چهل و پنج روزه به پایان برساند، حال آن‌که مقاطعه‌کارهای خارجی یک سال وقت و صدها برابر هزینه طلب می‌کردند؟ کار به‌مثابه عبادت.

در این زمینه، اقتصاددان جدید با این طرز تفکر بار آمده که «کار» را همچون چیزی تلقی کند که اندکی بیش‌تر از یک شرّ واجب است.

آلدوس هاکسلی در کتاب «دنیای متهور نو» به‌خوبی متوجه شده است که جامعۀ آینده به قشری از انسان‌ها نیازمند است که برده‌وار آن دسته از «کارهای سیاه» را که لازمۀ فراغت اقشار دیگر است بر عهده گیرند.

کشورهای توان‌گر که ۲۹ درصد جمعیت جهان را در خود دارند، هشتاد درصد سوخت و منابع مواد خام را، مصرف، و بهتر بگویم، نابود می‌کنند... کشورهای فقیرتر هم هرگز به عصر «خیز» اقتصادی نخواهند رسید: در زمانی که آنها به عصر «خیز» برسند، بهترین مواد خام موجود مصرف شده است.

بعضی از آنها حتی دریافته‌اند که امکان توسعۀ اقتصادی هرگز برای همۀ زمین قابل دست‌یابی نیست و این نیمۀ فقیر مستقیماً تاوان آن نیمۀ سیر و پر است

اجمالاً می‌توان گفت جامعۀ توسعه‌یافته جامعه‌ای است که در آن همه چیز حول محور مادی و تمتع هر چه بیش‌تر از لذایذی که در کرۀ زمین موجود است، معنا شده و البته برای این‌که در این چمن‌زارِ بزرگ همه بتوانند به‌راحتی بچرند، یک قانون عمومی و دموکراتیک لازم است تا انسان‌ها را در عین برخورداری از حداکثر آزادی (ولنگاری) از تجاوز به حقوق یکدیگر باز دارد.

نیازهای حقیقی بشر محدود است و وقتی از حد طبیعی اشباع (سیر شدن) گذشت، دیگر در وجود او میل و گرایشی برای مصرف باقی نمی‌ماند. بنابراین، تنها راه‌هایی که برای تشویق و ترغیب جامعه به مصرف بیش‌تر باقی می‌ماند، این است که از یک سو کالاهای مصرفی جلا و تزیین و تنوع بیش‌تری پیدا کنند و از سوی دیگر با ایجاد گرایش‌هایی انحرافی مثل مُدگرایی و تجددطلبی... در او تقاضای بیش‌تری برای مصرف ایجاد کنیم.