بریده‌هایی از کتاب توحید؛ داروی دردها

حمد و ستایشی را که تو از این یک دانه گل می‌نمایی اختصاص به خدا دارد. یعنی حمد از آنِ خداست. گل جلوه‌ای از جلوه‌های خداست. ظهوری از مظاهر خداست. تو اسم گل بر روی آن نهاده‌ای! در زیر حجاب این اسم، خدا را پنهان نموده‌ای! اسم را بردار! غیر خدا چیزی نیست!

«الوهیت» به معنای «اِله» بودن است. «اِله» به معنای پرستیده شده نیست، بلکه به معنای «پرستیدنی» است؛ یعنی آن کس که شایسته «پرستش» و «عبادت» است. (مانند خوردنی و پوشیدنی که در معنای شایسته خوردن و پوشیدن به کار می‌رود).

اولین مکتب تربیتی که راه اساسی برای درمان این صفات رذیله را نشان داد، قرآن کریم است. قرآن کریم فرمود: درمان ریشه‌ای و اساسی صفات رذیله و بیرون آمدن از همه دردها و رنج‌ها و رسیدن به سعادت همیشگی و جاودانی و بی‌قید و شرط، غرق شدن در دریای «توحید» است.

بنابراین، اساس به وجود آمدن شور و نشاط در زندگی و رها شدن از افسردگی‌ها، ترک تعلقات از غیر خدا و رها کردن دلبستگی‌ها و دل دادن به او و باور داشتن به علم و قدرت نامتناهی اوست که انسان را از این مشکلات نجات بخشیده و او را برای همیشه در آرامش جاودانی فرو می‌برد.

«کلّا إِنَّ مَعِی رَبّی سَیهدینِ» (هرگز چنین نیست! پرودرگار من، رب من همراه من است، او بزودی مرا هدایت خواهد کرد)

تفکر کردن در اینکه مصیبت‌ها، مصیبت نیست، بلکه نعمت است و به همین دلیل اندوه و غصه ندارد -خصوصاً که این مصیبت از جانب خداوندی که از همه مهربان‌تر است، آمده- سبب می‌شود انسان آرامش پیدا کند و به جزع و فزع و رفتارهای غیرمعتدل رو نیاورد.

اگر انسان در سختی‌ها و مصیبت‌ها سخنان باطل بر زبان بیاورد یا غضب بر دیگران داشته باشد و تندخویی کند، دل کسی را برنجاند و ناراحت کند یا به گونه‌ای ناله و گریه و زاری بکند که موجب غفلت از یاد خدا بشود، اینها نشانه‌های بی‌صبری است، اما اگر آهسته آهسته، همراه با تسلیم و عبودیت و خضوع در درگاه پروردگار اشک بریزد، اشکی که ریشه در رقت قلب و عطوفت و مهربانی داشته باشد، این رفتار، رفتار بی‌صبرانه‌ای نیست.

ارزش کار هر کس به خاتمه آن است. ۲. ارزش انسان‌ها به اخلاص و طهارت باطنی و عشق و محبت پروردگار و اولیاء او است. ۳. هیچ کسی در عالم مالک هیچ کمالی نیست و هر چه هست متعلق به خود خداوند است. ۴. در کنار سه مورد مذکور، برای اینکه این حقایق در قلب انسان جا بگیرد و انسان مسئلهٔ توحید را در درون خودش به قلبش بنشاند، فرد باید در عمل نیز بر برخی از رفتارها مداومت داشته باشد.

اگرچه این شهود فطری برای غالب ما کوتاه و گذراست، اما انسان می تواند با اعمال صالحه و تقوا و مراقبه و عبادت، پرده‌های توهّم را کنار زده و این شهود را همیشگی و دائمی کند.

نکته مهم اینجاست که این ادراکِ ناداری و فقر و وابستگی، برای انسان یک حالت روانی و عاطفی صِرف نیست، بلکه یک گزاره علمی و محصول کشف درونی است و لذا قطعی و غیرقابل تردید است.

ما انسان‌ها در شرایط عادی خود را موجودی مستقل می‌بینیم که برای خود کمالاتی دارد، برای همین است که گاهی خود را با دیگران مقایسه می‌کنیم و خود را از آنها برتر یا پایین‌تر می‌یابیم.

گاهی در اثر شرایط جسمی و روحی خاصی، حواس باطن ما تقویت شده و آگاهی ما از درونمان پررنگتر می‌شود و گاهی بالعکس؛ توجه و تمرکز زیاد به بیرون از خود سبب غفلت ما از درونمان شده و در نهایت به تضعیف حواس باطنی ما می‌انجامد.

علاوه بر این با فهم توحید می‌فهمیم که نزدیک‌ترین کس به جان و دل ما خود خداوند است که تمام هستی ما را پر نموده و از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است و اگر به خود حقیقیمان باز گردیم خود را سراسر اتصال و ارتباط و دلداگی به او می یابیم و می‌فهمیم در قلب و درونمان به هیچ کس بیش از او وابسته نیستیم.

کسی که توحید را می فهمد نمی‌تواند به غیر خدا محبت بورزد؛ چون می‌فهمد که همه خوبیها و کمالات از خداست و همگی بسان آینه‌هائی هستند که جمال الهی را در خود نشان می‌دهند. وقتی فهمیدیم دیگران از خودشان چیزی ندارند و همه خوبی‌ها از خداست می‌فهمیم اگر تا به امروز غیر خدا را دوست می‌داشتیم مانند دوست داشتن عکسی بوده که در آینه وجود دارد و در حقیقت ما دوست دار صاحب عکس بوده ایم و از این خواهی نخواهی فقط عاشق خود خداوند می‌شویم و اگر چیز دیگری را دوست بداریم از این جهت است که با خداوند ارتباط داشته و او را نشان می دهد. به همین جهت کسی که توحید را میفهمد هر قدر که چیزی به خدا نزدیک باشد و بیشتر او را نشان دهد بیشتر هم به او محبت می‌ورزد و از همین رو بعد از خدا اولیاء خدا در نزد او محبوب‌ترین‌ها خواهند بود.

ای برون از وهم و قال و قیل من خاک بر فرق من و تمثیل من

در منطق توحید، امیدواری، با تکیه بر خداوند است؛ اعتماد به نفس در تفکر توحیدی جایگاهی ندارد. توحید سرتاسر اعتماد به رب است، اعتماد به پروردگار است. توحید می‌گوید تو خودت چیزی نداری، خالی ِخالی هستی، چگونه می‌توانی به خود تکیه کنی؟ تکیه تو همیشه بر خدا باشد چرا که قدرتش نامتناهی و لطف و عنایتش نیز نامتناهی است و با تکیه بر او از همه سختی‌ها و مشکلات، بیرون بیا و هرگز یاس و ناامیدی به خود راه نده.

خداوندا! هر چه از خوبی‌ها به ظاهر دارم مال توست و من در هیچ یک از آن‌ها مستقل نیستم و سزاوار هیچ حمد و مدحی نمی‌باشم و هر چه در مدح من گفته می‌شود، در حقیقت از آن توست و من نیستم، مگر! بسان آینه‌ای که تو به اراده‌ات گوشه‌ای از جمالت را در آن به نمایش گذاشته‌ای و خود را نمایانده‌ای.

نگاه توحیدی، سبب می‌شود که حس انسان نسبت به همه موجودات، حس دلسوزی و محبت باشد، مگر در جایی که خود خداوند فرموده به خاطر او، انسان غضب کند و نسبت به مخلوقی، محبت نورزد. سوم. انسان مومن می‌داند در پس پردهٔ همه کارهای عالم، دست خداوند مشغول به کار است و اگر هم ظالمی در حق او ظلمی می‌کند، گرچه آن ظالم به واسطه این ظلم، بیچاره شده و از درگاه رحمت الهی طرد می‌شود و خود را از لطف خداوند محروم می‌سازد، اما باز هم حکمتی در این کار خداوند نهفته است و خداوند همه این مصیبت‌ها را برای او به جهت حکمت و لطف خود فراهم آورده است.

دوم. انسان وقتی اهل توحید شد، همه موجودات را با دیدهٔ توحیدی می‌بیند و ربط همه موجودات به خدا را مورد توجه قرار می‌دهد و به این نغمه مترنم می‌شود که: به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست

علمای اخلاق برای عفو و گذشت راه‌حل‌های مختلفی بیان کرده‌اند که اساس آن بر همین تفکر در فواید دنیوی و اخروی عفو وگذشت برمی‌گردد. این که انسان تامل و تفکر بکند که اگر دیگران را ببخشد و از خطاهای دیگران چشم‌پوشی داشته باشد، خودش در بیرون در آسایش و آرامش بسر می‌برد و بی‌جهت ذهن و قلب خودش را مشغول نمی‌کند و می‌تواند به کارهای مهم‌تر و مفیدتر بپردازد و علاوه بر آن، اگر عفو و گذشت داشته باشد روابطش با دیگران حسنه و نیکو است و می‌تواند از فواید و بهره‌های ارتباط با دیگران بیشتر بهره مند بشود و جایگاه اجتماعی مثبت‌تری در زندگی دنیایی پیدا کند.