بریده‌هایی از کتاب توحید؛ داروی دردها

مؤمن اگر در میان یک اتاق بتنی که هیچ در و منفذی در آن وجود ندارد، قرار گیرد و با دست خالی در آن اتاق بیفتد، باز هم سراپا امیدواری و رجاء به پروردگار است و هرگز از بیرون آمدن از اتاق ناامید نمی‌شود، چراکه می‌داند آن کس که همه کارهٔ عالم است، اگر اراده کند، او از این اتاق به چشم بر هم زدنی، نجات پیدا می‌کند و اگر میان دشت و کوهی باشد و اراده پروردگار متعال نباشد، قدم از قدم نمی‌تواند بر دارد.

«دوش که غم، پرده ما می‌درید خار غم اندر دل ما می‌خلید در برِ استاد خردپیشه‌ام طرح نمودم غم و اندیشه‌ام کاو به کف آیینه تدبیر داشت بخت جوان و خرد پیر داشت پیر خردپیشه و نورانی‌ام برد ز دل زنگ پریشانی‌ام گفت که در زندگی آزاد باش هان گذران است جهان شاد باش رو به خودت نسبت هستی مده دل به چنین مستی و پستی مده زانچه نداری ز چه افسرده‌ای؟ وز غم و اندوه دل آزرده‌ای؟ ور ببرد، ور بدهد دست دوست ور ببَرد، ور بنَهد ملک اوست ور بکِشی یا بکُشی دیو غم کج نشود دست قضا را قلم آنچه خدا خواست همان می‌شود وانچه دلت خواست نه آن می‌شود»

مؤمن اگر در میان یک اتاق بتنی که هیچ در و منفذی در آن وجود ندارد، قرار گیرد و با دست خالی در آن اتاق بیفتد، باز هم سراپا امیدواری و رجاء به پروردگار است و هرگز از بیرون آمدن از اتاق ناامید نمی‌شود، چراکه می‌داند آن کس که همه کارهٔ عالم است، اگر اراده کند، او از این اتاق به چشم بر هم زدنی، نجات پیدا می‌کند و اگر میان دشت و کوهی باشد و اراده پروردگار متعال نباشد، قدم از قدم نمی‌تواند بر دارد.

اساس همه دردها و رنج‌ها، محبت غیرخدا است

خداوندا! هر چه از خوبی‌ها به ظاهر دارم مال توست و من در هیچ یک از آن‌ها مستقل نیستم و سزاوار هیچ حمد و مدحی نمی‌باشم و هر چه در مدح من گفته می‌شود، در حقیقت از آن توست و من نیستم، مگر! بسان آینه‌ای که تو به اراده‌ات گوشه‌ای از جمالت را در آن به نمایش گذاشته‌ای و خود را نمایانده‌ای.

تمام صفات کمالی که در ماست پرتو صفات خداوند است که در ما می‌تابد و لحظه به لحظه به ما منعکس می‌شود و ما هر کدام به قدری که خداوند به ما ظرفیت داده، آن نور را نشان می‌دهیم.

بهترین کار برای راه یافتن به عالم ملکوت- ماوراء محسوسات- در خود فرورفتن و خودشناسی است

اولین مکتب تربیتی که راه اساسی برای درمان این صفات رذیله را نشان داد، قرآن کریم است. قرآن کریم فرمود: درمان ریشه‌ای و اساسی صفات رذیله و بیرون آمدن از همه دردها و رنج‌ها و رسیدن به سعادت همیشگی و جاودانی و بی‌قید و شرط، غرق شدن در دریای «توحید» است. مرحوم علامه طباطبایی (رضوان الله علیه) در ذیل تفسیر آیه شریفه «وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ الَّذینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ» می‌فرمایند: ما در هیچ کتابی از مکاتب شرقی و غربی، پیش از اسلام نیافتیم که به درمان ریشه ای صفات رذیله که همان توجه به حقیقت توحید باشد، پرداخته باشند و این روش تربیتی از اختصاصات قرآن کریم و یکی از نمونه‌های اعجاز تربیتی قرآن است.

خورشیدِ محسوس دنیا، چون گاهی در پس پرده تاریکی شب می‌رود و با پنهان شدنش نور آینه‌ها هم خاموش می‌گردد، ما می‌فهمیم که نور آن‌ها از خودشان نبوده است، اما خورشیدِ عالم هستی که خداوند متعال است، چون هیچ‌گاه پنهان نمی‌شود و آینه وجود ما همواره از نور او پر است گاهی متوهم می‌شویم و فکر می‌کنیم نور از خود ماست و ما با خداوند در نور شریکیم. علم و قدرت، جمال و عزّت، مِلک و مُلک، همه و همه فقط متعلق به خداوند است و هیچ کس با او شریک نیست و هر کس هر چه دارد امانتی بیش نیست.

علمای اخلاق برای داشتن تواضع، عوامل مختلفی را بیان کرده اند؛ ۱. انسان در زندگی، پیرامون این موضوع که ارزش کار هر کسی به خاتمهٔ کار اوست، نه به وضعیت فعلی، تفکر بکند. اگر انسان در این باره بیندیشد و باور داشته باشد، می‌فهمد که نمی‌تواند هیچگاه خویش را از دیگران برتر بشمرد.

کسی که توحید را میفهمد هر قدر که چیزی به خدا نزدیک باشد و بیشتر او را نشان دهد بیشتر هم به او محبت می‌ورزد و از همین رو بعد از خدا اولیاء خدا در نزد او محبوب‌ترین‌ها خواهند بود.

شدت تواضع، محصول شدتِ ادراکِ توحید است

«تواضع» در علم اخلاق، یک رفتار نیست بلکه یک حالت قلبی است. تواضع به این معنا است که انسان در درون خویش، خودش را برتر از دیگران نداند و بداند که حقیقتاً هیچ برتری بر دیگران ندارد.

خداشناسیِ فطری نیز در درون ماست، پس برای یافتن و داشتن آن باید بیشتر در خویش فرو رفته و کمی از بیرونِ خود جدا شویم

«تَبَتَّلْ إِلَیهِ تَبْتِیلًا» (به سوی او از همه چیز ببُر و خود را جدا ساز)

وقتی در نماز «الحمد للّه» می‌گوییم باید با تمام وجود به این حقیقت اعتراف کنیم که همه خوبی‌ها از آنِ خداوند است و بگوییم: خداوندا! هر چه از خوبی‌ها به ظاهر دارم مال توست و من در هیچ یک از آن‌ها مستقل نیستم و سزاوار هیچ حمد و مدحی نمی‌باشم و هر چه در مدح من گفته می‌شود، در حقیقت از آن توست و من نیستم، مگر! بسان آینه‌ای که تو به اراده‌ات گوشه‌ای از جمالت را در آن به نمایش گذاشته‌ای و خود را نمایانده‌ای. و در یک جمله «الحمد لله» مظهر توحید صفاتی است.

ریشهٔ تمام غصه‌ها و ترس‌ها، دلبستگی‌ها است؛

کسی که برای خودش شان و منزلتی در عالم نمی‌پندارد، اگر دیگران آبروی او را نیز ببرند و دربارهٔ او بدگویی هم بکنند، همیشه در قلب و خاطرش با خودش زمزمه می‌کند تو که از ابتدا هم جز سیه‌رویی در درگاه خداوند چیزی نداشتی و رسوای دو عالم بودی، اکنون بدان که چیزی از دست نداده‌ای تا غصه آن را بخوری. آن کس که از اول چیزی نداشته غصه از دست دادن چیزی را نیز نمی‌خورد.

خداوند وعده فرموده کسانی که از ظلم دیگران بگذرند، خداوند هم از گناهان آنها در آخرت بگذرد. «وَلْیعْفُوا وَلْیصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَکمْ» فرد در اینکه اگر کینه و کدورتی از دیگران در قلبش نگه دارد این کینه و کدورت موجب می‌شود که از یاد خدا باز بماند و از عبادات حقیقی و توجه به مقصود اصلی در این عالم محروم بشود، تامل و تفکر بکند.

نسبت مخلوقات با خداوند از مسائل بسیار پیچیده‌ای است که قرن‌ها افکار دانشمندان را به خود مشغول کرده بود و معمولاً فیلسوفان بزرگ آن را از نوع نسبت تباین و جدایی می‌دانستند و نامتناهی بودن خداوند را به فراموشی می‌سپردند. تا اینکه قرآن کریم با بیانات گوناگون گزارش از نسبت چهارمی داد که فیلسوفان از آن غافل بودند.