بریده‌هایی از کتاب توحید؛ داروی دردها

بنابراین ربوبیت الهی چیزی جز تفسیر دقیق همان خالقیت الهی نیست و معنای درست خالقیت همین است که خداوند همواره در حال خلق کردن است و لحظه به لحظه به مخلوقات خود مدد می‌رساند، پس حیات و موت، صحت و مرض، غنی و فقر، غم و شادی همواره از اوست که آن به آن همه موجودات را خلق می‌فرماید.

خداوند که خالق جهان است نامتناهی بوده و از مخلوق خود جدا نیست؛ به همین جهت او مانند بنّایی نیست که خود ساختمان را ساخته و از ساختمان جداست؛ بلکه مانند سخن‌رانی است که سخن می‌گوید یا جریان برق که نور را در چراغ ایجاد می‌کند و لحظه به لحظه اثر خود را ایجاد کرده و هرگز از آن جدا نمی‌شود؛ بلکه در بحث گذشته دانستیم که نسبت خدا با مخلوقات از این‌ها هم لطیف‌تر است، مانند نسبت نفس ما با ادراکات و تصاویر ذهنی ماست که هیچ استقلالی از خود ندارند.

۱. خداوند محتاج به کسی نیست. ۲. هر موجود محدودی محتاج است. پس: خداوند نامحدود است. اکنون با تأملی کوتاه می‌فهمیم که ممکن نیست دو خدا، یعنی دو نامحدود در کنار یکدیگر وجود داشته باشند؛ پس خداوند یکی بیش نیست.

مهم‌ترین نوع توحید که پایه و اساس دیگر اقسام توحید است، توحید ذاتی و بی‌نیازی و خالقیت است. می‌دانیم که خداوند همان موجودی است که از همه بی‌نیاز و غنی است و دیگران به او محتاج هستند و او واجب الوجود و دیگران ممکن الوجود می‌باشند.

وقتی صحبت از توحید خداوند می‌کنیم، منظور این است که خداوند در ویژگی‌ها و صفاتی تنها است و هیچ کس با او در آن زمینه‌ها شریک نیست. با توجّه به این نکته می‌فهمیم که می‌توان توحید را به حسب صفات و خصوصیّاتی که خداوند در آنها شریک ندارد تقسیم کنیم؛ توحید در ذات، توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت، توحید در الوهیت، توحید در علم و حیات و قدرت و ... اینها اقسام مختلف توحید خداوند است.

رابطه ما با خداوند متعال شبیه چنین رابطه‌ای است؛ ما از خداوند جدا نیستیم و او با تمام وجودِ ما همراه است و نه فقط از رگ گردن به ما نزدیک تر است: «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ» بلکه میان ما و خودِ ما نیز فاصله شده و حضور دارد: «وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یحُولُ بَینَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِه»‌ با این همه، این همراهی و نزدیکی، چیزی از عظمت او نمی‌کاهد و او را به افق مخلوق پایین نمی‌آورد: «هُوَ الْعَلِی الْکبیرُ» و او را مانند دریا قابل تقسیم و تجزیه‌پذیر هم نمی نماید. فهم این رابطه کلید فهم حقیقت توحید است.

بهترین کار برای راه یافتن به عالم ملکوت- ماوراء محسوسات- در خود فرورفتن و خودشناسی است. نفس و جان ما مجرد از خصوصیات جسم و ماده است و آسان‌ترین کانال برای دست یافتن به آن عالم است.

خورشیدِ محسوس دنیا، چون گاهی در پس پرده تاریکی شب می‌رود و با پنهان شدنش نور آینه‌ها هم خاموش می‌گردد، ما می‌فهمیم که نور آن‌ها از خودشان نبوده است، اما خورشیدِ عالم هستی که خداوند متعال است، چون هیچ‌گاه پنهان نمی‌شود و آینه وجود ما همواره از نور او پر است گاهی متوهم می‌شویم و فکر می‌کنیم نور از خود ماست و ما با خداوند در نور شریکیم. علم و قدرت، جمال و عزّت، مِلک و مُلک، همه و همه فقط متعلق به خداوند است و هیچ کس با او شریک نیست و هر کس هر چه دارد امانتی بیش نیست.

ارزش کار هر کسی به خاتمهٔ کار اوست، نه به وضعیت فعلی