برنارد لوئیس
زندگینامه و معرفی کتاب‌های برنارد لوئیس
برنارد لوئیس (Bernard Lewis) یکی از برجسته‌ترین خاورمیانه‌شناسان غربی بود. او به‌خاطر مطالعاتش در حوزه‌ی شرق‌شناسی، تاریخ اسلام و حکومت عثمانی شهرت دارد. برنارد لوئیس نویسنده هم بوده و کتاب‌های شناخته‌شده‌ای را به نگارش درآورده است که برخی از آن‌ها میان فارسی‌زبانان هم علاقه‌مندان زیادی دارند. دو کتاب «مشکل از کجا شروع شد» و «برخورد تمدن‌ها» در این دسته از کتاب‌های او قرار می‌گیرند.
بیوگرافی برنارد لوئیس
برنارد لوئیس در سال ۱۹۱۶ در لندن و در خانواده‌ای یهودی متولد شد. او در همان سال‌های کودکی، از خودش استعداد سرشاری در زمینه‌ی تاریخ و زبان نشان داد. او ابتدا به مدرسه‌ی خصوصی کوچکی در لندن به نام «کالج ویلسون» رفت و سپس در ۱۴سالگی، وارد مدرسه‌ی روزانه‌ی «پلی تکنیک» لندن شد.
او علاقه‌مند بود که دستور زبان عبری را به همان روشی که قبلاً در مدارس لاتین و فرانسه یاد می‌گرفت، مطالعه کند. در سال ۱۹۳۳ و درست زمانی که چشم‌انداز بسیار مناسبی برای تحصیلات عالی او متصور می‌شد، غیرعادی عمل کرد و برخلاف بسیاری از دانش‌آموزان برای آکسفورد یا کمبریج درخواستی نداد. او به‌جای این کار ترجیح داد در دانشگاه لندن، رشته‌ی تاریخ با محوریت خاورمیانه را دنبال کند.
علاقه به شعر و تاریخ
برنارد لوئیس در ابتدا می‌خواست شاعر شود، ولی او با همه‌ی عاشقان شعر و شاعری تفاوتی اساسی داشت. او دیوانه‌وار تاریخ را هم دوست داشت و در نهایت همین رشته‌ی تاریخ مسیر زندگی او را تغییر داد.
لوئیس پس از اخذ مدرک کارشناسی و سپس دریافت دکترای تاریخ در دانشگاه لندن به پاریس رفت تا در آن‌جا زبان‌های سامی را یاد بگیرد. لوئیس از فرصتی که در فرانسه داشت، نهایت استفاده را کرد و مدتی به‌عنوان شاگرد لویی ماسینیون که کارشناس تصوف اسلامی بود، فعالیت داشت.
حضور در جبهه‌ی جنگ
برنارد لوئیس در سال ۱۹۳۸ به سِمَت دانشیار تاریخ اسلام در مدرسه‌ی مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن دست یافت، اما جنگ مسیر جدیدی پیش پای او گذاشت. در دوران جنگ جهانی دوم، لوئیس به‌عنوان سرجوخه در واحد اطلاعات ارتش بریتانیا خدمت می‌کرد. در این زمان فعالیت‌های او بر کشورهای خاورمیانه متمرکز بود. او در این دوران از تسلطش به زبان‌های بومی این منطقه استفاده‌ی زیادی کرد. لوئیس سرجوخه‌ی واحد اطلاعات ارتش بریتانیا بود و تا حد زیادی درگیر کارهای جاسوسی و رمزگشایی پیام‌ها هم شده بود.
بازگشت به دانشگاه
برنارد لوئیس بعد از فراغت از جنگ دوباره به دانشگاه بازگشت و از سال ۱۳۴۹ تا ۱۹۷۴ در مدرسه‌ی مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن، درس‌های تاریخ خاورمیانه و خاور نزدیک را تدریس می‌کرد. سال ۱۹۷۴ اتمام همکاری او با دانشگاه لندن بود و پس از آن به دانشگاه پرینستون در آمریکا رفت.
او در این دانشگاه با بسیاری از سیاستمداران آمریکایی آشنا شد و تأثیرات زیادی هم بر آن‌ها گذاشت. از میان این افراد می‌توان به ریچارد پرل، مشاور وزیر دفاع آمریکا در دوره‌ی رونالد ریگان و پال ولفوویتز، معاون سیاست‌گذاری وزارت دفاع آمریکا در دوره‌ی جرج دبلیو بوش اشاره کرد. برنارد لوئیس در نهایت، در سال ۱۹۸۶ از دانشگاه پرینستون بازنشسته شد و دانشگاه کرنل را به‌عنوان مقصد بعدی خودش انتخاب کرد و تا سال ۱۹۹۰ در آن‌جا به تدریس پرداخت. لوئیس در ۱۹ مه‌‌ی ۲۰۱۳ چشم از جهان فروبست.
نظریاتی تند و ناملموس
برنارد لوئیس نظرات عجیبی داشت. او در موقعیت‌ها و شرایط مختلف، اظهارنظرهایی در مورد منطقه‌ی غرب آسیا داشته است که توجه به آن‌ها موجب شناخت بیشتر او می‌شود. در ادامه، به برخی از نظرات جنجالی او اشاره می‌کنیم.
اسلام و کشورهای مسلمان
برنارد لوئیس، اسلام قابل خلاصه شدن در یک عبارت ساده است: «تمدنی برجسته در گذشته و شیطان مجسّم در حال». او اسلام را ماهیتی خطرناک برای غرب و تمدنش می‌دانست و معتقد بود غرب در مقابل بنیادگرایی اسلامی یا ضربه خواهد زد یا ضربه خواهد خورد. جنگ مطلق است و راه‌حل دیگری برای حل این مسائل وجود ندارد.
نظر جنجال‌برانگیز و عجیب دیگر او این بود که به‌خاطر ماهیت اسلام و مبانی و اصول آن، گفت‌و‌گوی فرهنگی و پیدا کردن راه‌حل‌های فرهنگی و اجتماعی نمی‌تواند گزینه‌ای معقول در برخورد با اسلام و مسلمانان باشد. برنارد لوئیس می‌گفت که آیندهی اروپا جدای از آیندهی کشورهای مسلمان نیست و اروپا یا از جهان اسلام تأثیر خواهد گرفت یا بر جهان اسلام اثر خواهد گذاشت!
نبرد تمدن‌ها
برنارد لوئیس اولین فردی بود که مفهوم نبرد تمدن‌ها را برای توضیح شرایط میان غرب و جهان اسلام به کار برد. البته لازم به ذکر است که این نظریه بعدها توسط ساموئل هانتینگتون تکمیل شد و امروزه به نام او شناخته می‌شود.
لوئیس معتقد بود بیان این پرسش که چرا مسلمان‌ها از غرب متنفر شده‌اند، خطا است. چراکه او اصولاً ریشه‌ی این برخوردها را نه در یازده سپتامبر و دوران استعمار که در سرچشمه‌های اصولی و تاریخ اسلام می‌دانست. از نظر او مسلمانان چندین قرن از غرب متنفر بوده‌اند و علت این نفرت هم پیشرفت روزافزون غرب و پسرفت‌های مداوم جهان اسلام در زمینه‌های اقتصادی و صنعتی بوده است.
ترکیه و اسرائیل
برنارد لوئیس درباره‌ی کشورهای مترقی و پیشرفته در منطقه‌ی غرب آسیا هم نظرات جالبی داشت. او ترکیه و اسرائیل را تنها دولت‌های مدرن موفق در منطقه‌ی خاورمیانه می‌دانست. لوئیس شیفته‌ی آتاتورک بود و همواره او را به دلیل پایه‌گذاری سکولاریسم در ترکیه ستایش می‌کرد.
برنارد لوئیس همچنین در مورد درگیری‌های ارامنه و حکومت عثمانی بیان کرده است که کشتن یک‌و‌نیم میلیون ارمنی اهلِ ترکیه در سال ۱۹۱۵ از جانب ترکان عثمانی نسل‌کشی نبود، بلکه پیامد جانبی جنگ بود.
فلسطین
لوئیس در یادداشتی عنوان کرده است که فلسطینیان هیچ حقی در مورد وجود کشور فلسطین، قبل از ایجاد اسرائیل ندارند، زیرا پیش از قیمومت بریتانیا بر فلسطین در سال ۱۹۱۸، در حالت کلی چیزی به نام کشور فلسطین وجود نداشته و همه‌چیز به صورت طایفه‌ای بوده است.
نگاهی به کتاب‌ها و آثار برنارد لوئیس
برنارد لوئیس تعداد زیادی مقاله و چندین جلد کتاب دارد. در ادامه، برخی از کتاب‌های شاخص او را معرفی می‌کنیم.
کتاب مشکل از کجا شروع شد؟
اسم کتاب (۲۰۰۱) سوالی واضح و سرراست است که هریک از ساکنان منطقه‌ی غرب آسیا بارهاوبارها آن را از خودشان پرسیده‌اند. برنارد لوئیس در این کتاب تلاش کرده است در پاسخ به این پرسش ایده‌هایی را مطرح کند. ایده‌هایی نسبتاً تند و شاید هم دور از واقعیت. باوجوداین، کتاب حاضر اثری ارزشمند است و در ساخت و پرداخت موضوع اصلی خود، عملکرد موفقیت‌آمیزی داشته است.
بخش گسترده‌ای از کتاب «اصلی مشکل از کجا آغاز شد؟» مجموعه‌ای از سه سخنرانی برنارد لوئیس در موسسه‌ی علوم انسانی وین است که در سپتامبر ۱۹۹۹ بیان شده‌اند.
کتاب برخورد تمدن‌ها
این کتاب (۱۹۹۸) در واقع نظریات برنارد لوئیس، کارن آرمسترانگ، و دیسلاو ژیگولسکی درباره‌ی ریشه‌های تنش در خاورمیانه است. کتاب متنی منسجم دارد و تلاش می‌کند با به‌هم‌آمیختن اندیشه‌های این سه نفر، جوابی برای برخورد تمدن‌ها در غرب آسیا پیدا کند. این کتاب همان‌گونه که از نامش هم پیداست، نمونه‌ای مناسب برای بررسی ریشه‌ای تقابل سنت و مدرنیته به شمار می‌آید.
لوئیس سال ۱۹۹۰ برای اولین بار از عبارت «برخورد تمدن‌ها» در مورد شرایط موجود میان غرب و جهان اسلام استفاده کرد. او در این زمینه، تشخیص خود را مبنی‌بر بیمار بودن جوامع عرب بیان کرد و در مقاله‌ای در آتلانتیک در سال ۱۹۹۰ با عنوان «ریشه‌های خشم مسلمانان»، نکاتی را برای نخستین بار در این خصوص مطرح کرد. کتاب برخورد تمدن‌ها ریشه در همین دیدگاه دارد. کتابی که باعث می‌شود وقایع و مسائل چندین‌‌ساله را بارهاوبارها مرور کنید و به دنبال آن باشید تا نسبت وقایع پیش‌آمده و استدلال‌های لوئیس را کشف کنید و به تأمل در مورد آن‌ها بپردازید.
کتاب خاورمیانه
لوئیس در این کتاب (۱۹۵۵)، شرح مفصلی از تاریخ کشورهای خاورمیانه ارائه می‌کند. او به این منظور به بررسی اوضاع این کشورها از میلاد مسیح تا دوران مدرن می‌پردازد و می‌کوشد سیر تطور و دگرگونی این کشورها را برای مخاطب روشن کند. استفاده از مستندات تاریخی و بهره‌گیری از نتایج تحقیقات باستان‌شناختی این کتاب را به اثری معتبر و قابل‌استناد بدل کرده است.
کتاب دین و قدرت
این کتاب (۲۰۱۰) پرفروش نیویورک تایمز شامل مقالات برنارد لوئیس در مورد مذهب و حکومت در کشورهای خاورمیانه است و تحلیل‌های دقیقی را در مورد این کشورها ارائه می‌کند. نگاه دقیق و موشکافانه‌ی نویسنده در تحلیل اوضاع سیاسی و دینی کشورهای خاورمیانه در این کتاب درخور توجه است.
کتاب نخستین مسلمانان در اروپا
ارتباط جهان اسلام با دنیای غرب و چگونگی این ارتباط، یکی از موضوع‌های پررنگ آثار برنارد لوئیس است. این نویسنده در کتاب حاضر (۱۹۸۲)، به‌طور خاص همین موضوع را با توجه به مستندات تاریخی بررسی کرده است. در این اثر، به گذشته‌های دور، یعنی دوران جنگ‌های صلیبی سفر می‌کنیم تا با نخستین برخوردهای مسلمانان با اروپاییان آشنا شویم و چگونگی اثرگذاری متقابل ایشان را بر فرهنگ و آیندهی سیاسی آن‌ها تحلیل کنیم.
کتاب اسماعیلیان
شکل‌گیری انشعابات مختلف دین اسلام، به‌ویژه مذهب اسماعیلی، همواره یکی از موضوعات اصلی کتاب‌های حوزه‌ی اسلام‌شناسی و تاریخ اسلام بوده است. لوئیس در این اثر (۱۹۶۷) به ریشه‌های چنین انشعاباتی می‌پردازد و جریان شکل‌گیری آن‌ها را برای مخاطبان شرح می‌دهد. علاقه‌مندان کتاب‌های تاریخی با مطالعه‌ی این اثر، به علل شکل‌گیری و فراز‌و‌فرودهای حکومت اسماعیلیان پی می‌برند.
کتاب بحران اسلام
برنارد لوئیس در این کتاب (۲۰۰۳) می‌کوشد تحلیلی جامع از مشکلات امروزی کشورهای مسلمان ارائه کند و ریشه‌های این مشکلات را نیز برای خوانندگان روشن سازد. در این اثر، شاهد نگاه انتقادی نویسنده نسبت به حکومت‌های سیاسی جهان اسلام و ضعف‌ها و افراطی‌گرایی آن‌ها خواهیم بود. علاقه‌مندان آثار تاریخی و سیاسی که می‌خواهند اطلاعات خود را در زمینه‌ی تاریخ اسلام گسترش دهند، مطالعه‌ای این کتاب خواندنی را از دست ندهند.
کتاب حشاشین فرقه‌ای تندرو در اسلام
حشاشین در حقیقت گروهی از اسماعیلیان بودند که برای انجام فرمان‌های خاص، مانند کشتار مخالفان سیاسی و از بین بردن مقامات بلندپایه به خدمت گرفته می‌شدند. برنارد لوئیس در این کتاب (۱۹۶۷)، به سراغ همین گروه می‌رود و می‌کوشد تصویری واقع‌گرایانه از شکل‌گیری این گروه، دیدگاه آن‌ها و اقداماتشان به مخاطبان عرضه کند. خواندن این کتاب موجب خواهد شد تا مخاطبان بخش‌های کمترشناخته‌شده و مبهم تاریخ اسلام را به‌وضوح درک کنند و با ریشه‌های آن‌ها آشنا شوند.
کتاب زبان سیاسی اسلام
اسلام علاوه‌بر آن‌که یکی از ادیان بزرگ الهی است، دارای وجهه‌‌ی سیاسی قدرتمندی نیز هست. امروزه حکومت‌هایی به روی کار آمده‌اند که ریشه در احکام اسلام دارند و به‌عنوان بخشی از جهان سیاسی اسلام قلمداد می‌‌شوند. این شکل از پیوند دین و سیاست موضوع اصلی کتاب «زبان سیاسی اسلام» است. برنارد لوئیس در این کتاب، نقطه‌ی تلاقی اسلام و سیاست را بررسی می‌کند و با نظریاتی که ارائه می‌دهد، مخاطبان را به تأمل در ساختار سیاسی کشورهای مسلمان وامی‌دارد.
