کتاب گزینه های راهبردی جنگ

کتاب گزینه های راهبردی جنگ اثر محمد درودیان یکی از کتاب‌های تخصصی انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است که حقایقی را درباره جنگ ایران و عراق در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران این حوزه قرار می‌دهد.

با گذشت چند ماه از آغاز هجوم سراسری ارتش عراق به سرزمین جمهوری اسلامی ایران، دفتر سیاسی سپاه پاسداران -که آن زمان از ارکان شورای فرماندهی سپاه پاسداران به شمار می‌­رفت؛ بخشی به نام «تاریخ جنگ» تأسیس کرد. هدف از این اقدام، ثبت تاریخ جنگ، جلوگیری از تحریفات و ترسیم امانت‌دارانه مظلومیت­‌ها و حماسه‌­های با شکوه مردم و نیروهای مسلح و انعکاس جلوه­‌های ایثار، رشادت، مقاومت، شهادت و پیروزی رزمندگان در سایه ایمانی عمیق به خداوند و پیروی از امام خمینی(ره) بود.

بخش تاریخ جنگ مدّتی بعد از دفتر سیاسی سپاه مجزا شد و با عنوان «مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ» به انجام وظایف و مأموریت­‌های خود ادامه داد و اکنون نام رسمی آن «مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس» است. این تشکیلات از بدو شکل­‌گیری تاکنون دو دوره را پشت سر گذاشته است. دوران جنگ تحمیلی و پس از آن.

شکل‌گیری مرکز از اوایل سال ۱۳۶۰ بود که به تحقیقات میدانی و جمع‌آوری اسناد و مدارک را به طور رسمی اغز کرد. وظایف کلی محققان -که بعدها «راوی» خوانده شدند- این بود که هر یک در منطقه‌ مأموریت خویش حضوری مداوم داشته باشد تا اولاً براساس طرح تعیین شده، درباره آنچه واقع می‌­شود به تحقیق و ثبت و ضبط بپردازد. ثانیاً در مورد آنچه از ابتدای جنگ تا زمان حضور محققان رخ داده، از طریق مصاحبه با حاضران در صحنه‌های نبرد، و جمع­ آوری اسناد لازم، اطلاعات دقیق کسب نماید و به جمع‌­بندی مناسبی از چگونگی روند جنگ تا این زمان برسد.

پس از چند ماه از آغاز فعالیت بخش تاریخ جنگ و در پی افزایش حضور نیروهای مردمی در جبهه‌ها و تلاش گسترده­ تر مسئولان نظام و فرماندهان سپاه و ارتش و رزمندگان اسلام برای بیرون راندن اشغال‌گران، دامنه‌ فعالیت بخش تاریخ جنگ نیز گسترش یافت.

به این ترتیب کار مهم و دشواری که از سال ۱۳۶۰ آغاز شده بود با حضور راویان پرتلاش، متعهد و خستگی­ ناپذیر ادامه یافت؛ تا همه اخبار، گزارش‌­ها، آمارها و اطلاعات معتبر و موثق از مراکز طرح­ریزی، هدایت و فرماندهی عملیات­‌ها و همچنین میدان‌­های نبرد و صحنه‌های درگیری به صورت زنده و حقیقی جمع ­آوری گردد.

در اواخر سال ۱۳۶۳ بخش تاریخ جنگ از دفتر سیاسی مجزا شد و برای ادامه این مأموریت مهم، تشکیلاتی مستقل به نام «مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ» در حوزه فرماندهی کل سپاه شکل گرفت.

از سال ۱۳۶۴ به بعد حضور راویان این مرکز در جنگ شکل ثابت و دائمی به خود گرفت و راویان عضوی جدایی­ ناپذیر از سیستم فرماندهی جنگ شدند. در اواسط سال ۱۳۶۴ که سه نیروی زمینی، دریایی و هوایی سپاه پاسداران تشکیل شد، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ نیز متناسب با تشکیلات جدید سپاه، سازمان خود را گسترش داد و در سه نیروی مذکور دفاتری تحت عنوان «دفتر تحقیقات جنگ» تاسیس شد. با گسترش تشکیلات مرکز و حضور گسترده و مستقیم محققان مرکز در قرارگاه‌­ها و یگان­‌های رزم سپاه پاسداران، تمام ابعاد جنگ زیر پوشش راویان مرکز قرار گرفت و این کار تا پایان جنگ و تا مدتی پس از پذیرش قطع­نامه ۵۹۸ و برقراری آتش­ بس ادامه یافت.

مرکز در طول هشت سال دفاع مقدس ضمن حضور در میادین نبرد حق علیه باطل به شکل فراگیر، اقدام به شناسایی و جمع ­آوری اسناد و اطلاعات جنگ کرد و همزمان در حفظ و نگهداری آن بسیار کوشید و در این راه با بکارگیری ۲۰۶ نفر راوی از اعضای سپاه و بسیج و تقدیم ۱۷ شهید از راویان خود، رسالت مهمی را در تاریخ سرنوشت­‌ساز کشور به انجام رساند. راویان جنگ با حضور مستمر و همیشگی خود در صحنه جنگ اسناد و منابعی غنی را جمع‌آوری نمودند.

دوران بعد از جنگ، زمان ساماندهی، پردازش و تکمیل تحقیقات بود. در سال ۱۳۶۸ دست­ اندرکاران مرکز فارغ از سختی­‌ها و دغدغه­‌های صحنه‌های نبرد، وارد عرصه جدیدی شدند. انبوه اخبار و اطلاعات موجود در مرکز که در قالب اسناد و مدارک دست اول جنگ جمع­ آوری شده بود، نیاز به پردازش و ذخیره­‌سازی داشت. علاوه بر این، سند چشم‌انداز مرکز در افق دو دهه آینده باید تهیه و تنظیم می­‌شد تا بر پایه آن طرحی جامع و نقشه راه شایسته‌­ای تدوین گردد. در پی چنین تمهیداتی، گام سوم یعنی مرحله اجرا قرار داشت.

به این ترتیب هر یک از مراحل تعریف شد و راهبرد مرکز در سه برنامه پنج ساله تدوین گردید. اقدامات انجام شده در سه برنامه مدون مرکز شامل ساماندهی منابع و اطلاعات، ذخیره‌سازی و پردازش اطلاعات بود.

اکنون رسالت این مرکز علاوه بر تحقیق و پژوهش انتشار اسناد و مدارک و پژوهش‌های مرتبط با دفاع مقدس است که در اختیار علاقه‌مندان، محققان و به ویژه نسل جوان پرسش‌گر قرار می‌گیرد.

کتاب گزینه های راهبردی جنگ، پنجمین جلد از مجموعه کتاب «نقد و بررسی جنگ ایران و عراق» است. این کتاب‌ها ضمن بررسی موشکافانه پرسش‌های اساسی درباره «اجتناب پذیری یا اجتناب ناپذیری وقوع جنگ»، «علل تداوم جنگ پس از آزادی خرمشهر» و «چگونگی پایان یافتن جنگ»، به این پرسش ها پاسخ داده اند.

چارچوب مطالعاتی جلد پنجم این مجموعه بررسی گزینه‌های راهبردی جنگ عراق علیه ایران و تأثیرات راهبردی آن در مدیریت بحران ها، پس از جنگ است. این موضوع پس از مطالعاتی در باره «رویکردهای موجود به جنگ، پس از جنگ» صورت گرفت.

کتاب گزینه های راهبردی جنگ در پنج فصل تنظیم شده است: 

ملاحظات نظری – مدیریت بحران (که موضوعات این فصل از منظر بررسی های نظری ملاحظه شده اند)، وقوع جنگ (که بر تهدیدات عراق قبل از جنگ و سپس آغاز جنگ متمرکز است و تجزیه و تحلیل اهداف و علل تجاوز عراق به ایران)، تداوم جنگ،پایان جنگ،پس از جنگ (که شامل بررسی نتایج جنگ در «مدیریت بحران های پس از جنگ» و بررسی بحران ها و سیاست های ایران در برابر تجاوز عراق به کویت و حمله آمریکا به این کشور، ظهور و سقوط طالبان، سقوط صدام و چالش هسته ای است).

خواندن کتاب گزینه های راهبردی جنگ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

پژوهشگران حوزه دفاع مقدس و علاقه‌مندان به مطالعه کتاب‌های این حوزه.