بریده‌هایی از کتاب علی حقیقتی بر گونه اساطیر

چرا ما پاییز را دوست داریم؟ به خاطر اینکه در آنجا احساس پایان می‌کنیم. یعنی آن درد دایمی نجات را در غروب بیشتر احساس می‌کنیم و احساس‌های عمیق‌تر، غروب را بیشتر با خودشان خویشاوند می‌بینند.

سخن گفتن درباره علی بی‌نهایت دشوار است؛ زیرا به عقیده من، علی یک قهرمان یا یک شخصیت تاریخی تنها نیست. هر کس درباره علی از ابعاد و جهات مختلف بررسی کند، خود را نه تنها در برابر یک فرد، یک فرد برجسته انسانی در تاریخ می‌بیند، بلکه خود را در برابر یک معجزه‌ای و حتی در برابر یک مسئله علمی، یک معمای علمی این خلقت احساس می‌کند. بنا بر این درباره علی سخن گفتن برخلاف آنچه که در وهله اول به ذهن می‌آید، درباره یک شخصیت بزرگ سخن گفتن نیست، بلکه درباره یک معجزه‌ای است که به نام انسان و به صورت انسان در تاریخ متجلی شده است.

من این عید غدیر را نه تنها به شیعه و نه تنها به مسلمانان، بلکه به انسان تبریک می‌گویم.

علی بچه‌ای است؛ در خانه پیغمبر است؛ اصلاً در خانه او زندگی می‌کند. وارد اتاق می‌شود. می‌بیند خدیجه و پیغمبر نماز می‌خوانند. برایش شگفت‌انگیز است که این‌ها چکار می‌کنند. ندیده بود. بعد که تمام می‌شود می‌گوید که «چکار می‌کردید؟ » پیغمبر توضیح می‌دهد که «من مبعوث شدم از طرف خداوند به نبوت و این نماز است که در برابر او می‌خوانم و تو را به توحید و نبوت خودم می‌خوانم. » یک بچه هشت ساله، ده ساله، ولو نابغه، چه خواهد گفت؟ یا فرار می‌کند بدون اینکه هیچ حرفی بزند، یا می‌گوید «هرچه خودتان می‌فرمایید، من چه می‌فهمم این حرفها چیست. »[ ولی او ]می‌گوید (هنوز اسلام نیست، هنوز تاریخ نیست، هنوز تربیت نیست، هنوز آن جنگ‌ها و پختگی‌ها نیست، و این علی یک بچه عرب هشت ساله، ده ساله است. از نظر تاریخ، فقط این است. ) «اجازه بدهید فکر کنم و با پدرم مشورت بکنم و بعد نتیجه‌اش را می‌گویم به شما. » شب را تا صبح نمی‌خوابد و در این‌باره می‌اندیشد. صبح می‌آید می‌گوید که «من دیشب با خودم فکر کردم، دیدم خدا وقتی می‌خواست مرا خلق کند، با پدرم مشورت نکرده بود. حالا من می‌خواهم او را بپرستمش. برای چه دیگر با پدرم مشورت بکنم؟ هرچه هست بگو، اسلام را بر من عرضه کن. »

آیه‌ای در انجیل هست که من خیلی این آیه را دوست دارم و فکر می‌کنم که اگر همه انجیل تحریف شده باشد این سخن، بوی سخن یک پیغمبر را می‌دهد و فکر نمی‌کنم کسانی که به تحریف یک کتاب آسمانی می‌پردازند، این‌قدر شعور و ذوق داشته باشند که چنین جمله‌ای را بسازند! می‌گوید که: ای انسان‌ها! (انسان بزرگ و مستقل می‌خواهد بسازد) ای انسان‌ها! از راه‌هایی مروید که روندگان آن بسیارند. از راه‌هایی بروید که روندگان آن کم‌اند!

درباره علی سخن گفتن برخلاف آنچه که در وهله اول به ذهن می‌آید، درباره یک شخصیت بزرگ سخن گفتن نیست، بلکه درباره یک معجزه‌ای است که به نام انسان و به صورت انسان در تاریخ متجلی شده است.

ای انسان‌ها! از راه‌هایی مروید که روندگان آن بسیارند. از راه‌هایی بروید که روندگان آن کم‌اند! چرا که تاریخ، تکامل، مال کسانی است که خودشان راه تازه انتخاب کرده‌اند یا راه‌هایی را انتخاب کرده‌اند که هنوز انسان‌ها و توده مردمی که همیشه دنباله‌رو هستند و همیشه دیگران برایشان فکر می‌کنند و تصمیم می‌گیرند، از این راه‌ها نمی‌روند. از راه‌هایی بروید که روندگان آن کم‌اند. از راه‌هایی مروید که روندگان آن بسیارند.

در اینجا باز مسایل تازه‌ای در برابر ما مطرح می‌شود: رُلی که علی داشته، نقشی که داشته، پیروزی‌ها و شکست‌هایش، موقعیتش در جامعه‌ای که در آن جامعه بوده، کیفیت رهبری سیاسی و اجتماعی‌اش، رابطه‌اش با مردم، آزادی‌خواهی‌اش، شخصیت اجتماعی و سیاسی‌اش، مقایسه‌اش با رقبای سیاسی‌اش، و همچنین مقام و موقعیتی که حضور او، وجود او در تاریخ اسلام و در زمان حیاتش[ داشته ]و همچنین حیاتی که پس از مماتش در تاریخ اسلام شروع شد. این‌ها مسایلی است که در برابر محقق مطرح می‌شود و باید به یک صورتی خاص رسیدگی بشود.

انسان موجودی است که در راهِ طی کردن فاصله میان خاک تا خداست. این راه نامش مذهب است و آن مقصد و سرمنزل انسان است. این معنی که اسلام از انسان دارد، عظیم‌ترین و شریف‌ترین معنی‌ای است که برای انسان ممکن است وجود داشته باشد

علی را از جهات مختلف باید دید و در ابعاد مختلف باید شناخت. یک‌بار به عنوان یک شیعه، از نظر اعتقادی که ما به علی و شخصیت علی و نقشی که علی در تاریخ اسلام داشته است و حق و مقامی که داشته است[ داریم ]، از این نظر رسیدگی می‌کنیم و می‌خواهیم بشناسیمش (این طرز نگاه یک سلسله مسایل خاصی را در برابر محقق مطرح می‌کند و خوشبختانه به نسبت ابعاد دیگر علی، این بُعدش شناخته‌تر و روشن‌تر است؛ اگرچه این بُعد به طور مطلق یعنی به نسبت خود علی باز هم شناخته نیست. ) و گاه به عنوان یک مورخ، علی را می‌خواهیم بررسی کنیم و بشناسیم؛ یعنی نقشی که علی در یکی از دوره‌های حساس و مهم تاریخ بشر یعنی تاریخ اسلام داشته است.